• No results found

इित। अत एव "िम वदागम:&#34

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "इित। अत एव "िम वदागम:&#34"

Copied!
15
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

E-Text

प य नाम : महाभा यम ् (7,8,9 आ कािन)

प सं या : XI

पा यांशनाम : आ तौ ट कतौ

पा यांशसं या : 2

पा यांश य मु याः अंशाः :

1) आगमश)द य िनव,चनम ्।

2) सू े समासिनद1शादथ,3हणे संशय:, त5ारणम ्।

3) आगम8वधानेन श)दिन:य:वश;का, त5ारणम ्।

4) आदेशे= वव आगमे व8प बु8?8वप@रणाम:।

5) थानेयोग:व य, C:ययपर:व य चापवाद: अयं 8विध:।

8वषयसूची

1.0 : C तावना

2.0 : उपोIात:

3.0 : अ ाJेप:

4.0 : अ ोKरम ्

5.0 : श)दिन:य:व8वषियणी श;का, त:प@रहारL 6.0 : अ ाJेप:, त:समाधानम ्

7.0 : C:ययेषु Cकृतसू CवृOयाप8K@र:याJेप:

8.0 : पूवPQाJेपप@रहार:

9.0 : अ श;का, त:प@रहारL 10.0 : पाठ य सार:

(2)

1.0 C तावना

भगवता पा=णिनना उप दSेषु धा:वा दषु आगमोऽ8प अ यतम:। आU उपसग,पूव,कात ् गम ॢ गता8वित धातो: अच ् C:यये आगमश)द: िसWयित। आगम य

िनव,चनं कृतं यथा -

अ य 8व मान तु यो वण,: Yूयतेऽिधक:।

आगZयमानतु[य:वात ् स आगम इित मृत:॥ इित।

आ8पशलीय_ोक: एवं िनव,8Q-

आगमोऽनुपघातेन 8वकारLोपमद,नात ्।

आदेश तु Cस;गेन लोप: सवा,पकष,णात ्॥ इित।

अत एव "िम वदागम:" इ:येवम ् आगमं िम वc dयवहर= त वैयाकरणा:।

अयमागम: 8 8वध:। यथा - १. आ वयव: २. अ तावयव: ३. अ :यादच: पर:

इित भेदात ्। सZCित "आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इतीदं सू ं ट=:कतामागमानाम ् आ वयव:व-अ तावयव:वबोधकम ्।

2.0 उपोIात:

अSाWयाkया: CथमाWयाय य Cथमपादे षlच:वा@रंशKमिमदं सू म ्-"आ तौ

ट कतौ" १-१-४६ इित। आ तौ, ट कतौ इित पद8वभागोऽ । 5पदिमदं सू म ्।

आ दL अ तL=आ तौ इित "चाथ1 5 5:" २-२-२९ इित सू ेण इतरेतरयोग5 5:। एवं टL कL=टकौ इित 5 5े, तत: टकौ इतौ ययो: तौ=ट कतौ

इित "अनेकम यपदाथ1" २-२-२४ इित सू ेण बहुoी हसमास:। तथा च ट कतौ

इ:य 5 5गिभ,तबहुoी हसमास:। "5 5ा ते Yूयमाणं C:येकमिभसंबWयते" इित यायेन "इत ्" पदाथ, य उभयो: टकयो: अ वय:। तेन टत ्, क दित अथ,लाभ:।

तत: "यथासं यमनुदेश: समानाम ्" १-३-१० इित िनयमेन टत: आ ंशे, कत:

(3)

अ तांशे चा वय:। तथा च- ट=:कतौ य योQौ, त य qमादा तौ अवयवौ त:

इित सू ाथ,: लrयते। १. टत: उदाहरणम ् - रामाणाम ्। रामश)दात ् ष येकवचने

आम ् C:यये राम+आम ् इित = थते "t वन ापो नुu" ७-१-५४ इित सू ेण आम:

नुडागम: 8वधीयते। त उकार-टकारयो: इ:संyायां ट:वमािY:य Cकृतसू ानुसारेण आम: आ वयव:वे राम+नाम ् इित = थते "नािम" ६-४-३ इित अकार य दzघ1, "अlकु{वा;नुZdयवायेऽ8प" ८-४-२ इित ण:वे च रामाणाम ् इित

िसWयित। २. कत: उदाहरणम ्-वृJ}छाया। वृJ य छाया इित 8व3हे वृJ+छाया

इित = थते "छे च" ६-१-७३ इित सू ेण वृJश)दे तुगागम:। उकार-ककारयो@र:वे

त य कOवमादाय Cकृतसू ेण वृJश)दे अ :य य अकार य अवयव:वे

वृJत ्+छाया इित = थते " तो: Lुना Lु:" ८-४-४० इित सू ेण तकार य Lु:वेन चकारे कृते वृJच ्+छाया=वृJ}छाया इित िसWयित। सZCित महाभा यरz:या

एत:सू ाथ,: 8वचाय,ते।

3.0 अ ाJेप:

समासिनद1शोऽयम ्। त न yायते-क आ द: कोऽ त इित।

त था-अजा8वधनौ देवदKयyदKौ इ:युQे त न yायते

क याजा धनम ्, क यावयः - इित।

अयमाशय: - आ तौ इ:य अपृथ€भूत य समासेन Cितपादनात ् क: आ द:, क:

अ त: इित वQुं न श•यते। य 8प "देवदK य यyदK य च अजा: अवयL धनम ्" इित वा•येऽ8प qमdयव था ना= त, तथा8प य dय ते न सा ह:य य

िनयमेन Cतीित:, पृथगुप= थितL, त ा8प qमdयव था ना= त चेत ् कमु वQdयं

वृKौ सा ह:यCतीतौ, अपृथगुप= थतौ च? इित।

(4)

4.0 अ ोKरम ्

य 8प ताव[लोक एष ‚Sा त:। ‚Sा त या8प तु पुƒषारZभो िनवत,को

भवित॥

अ= त वेह क=Lत ् पुƒषारZभ:?

अ ती:याह।

क:?

सं यातानुदेशो नाम।

अयं भाव:-‚Sम ्=दश,नम ्। त य अ त:=िनLय:। एव„च ‚Sा त: नाम िनLय:।

तथा च लोके अ य ‚Sा त य सOवेऽ8प एतदपवाद:वेन पुƒषारZभ:=भगवता

पा=णिनना कृत: "यथासं यमनुदेश: समानाम ्" १-३-१० इित िनयम: अ य लौ कक‚Sा त य बाधक: भवती:यथ,:।

5.0 श)दिन:य:व8वषियणी श;का, त:प@रहारL कौ पुनS कतावा तौ भवत:?

आगमा8व:याह।

युQं पुनय,= न:येषु आगमशासनं यात ्। न। िन:येषु नाम श)देषु

कूट थैर8वचािलिभ: वण…: भ8वतdयमनपायोपजन8वका@रिभ:। आगमL नामापूव,: श)दोपजन:।

यौ ट कतौ आ तौ तौ कमागमौ उत आदेशौ? इित C†े समा हतम ्-

"आगमा8व:याह" इित। अवयव8वशेषवािचनो: आ त-पदयो: सू े Yवणात ् ट कतौ

आगमावेव इ:यथ,:। अ श;का कृता यथा-वैयाकरणानां मते श)द य िन:य:वम ्।

िन:या: नाम कूट था:=अ8वनािशन:, अ8वचािलन:=देशा तरCाि‡र हता:। अपायL

(5)

उपजनL 8वकारL=अपायोपजन8वकारा:। अपायोपजन8वकारा: एषां स तीित=

अपायोपजन8वका@रण:, न अपायोपजन8वका@रण:=अनपायोपजन8वका@रण:। अ

"5 5ादौ Yूयमाणं C:येकमिभसंबWयते" इित यायेन 5 5ादौ Yूयमाण य नञ:

अपाये, उपजने, 8वकारे चा वय:। अपाय:=लोप:। उपजन:=अपूव, य श)द य उ:प8K:। 8वकार:=आदेश:। तथा च िन:येषु श)देषु १. लोपो वा २. अपूव, य श)द य उ:प8Kवा, ३. आदेशो वा न भवेदेव। एव„च सित श)दिन:य:वCितपादके

dयाकरणशा‰े कथं वा आगम8वधानं स;ग}छते? इित।

एतदुप@र भा ये संवादो ‚Šयते यथा-

अथ युQं य= न:येषु श)दे वादेशा: यु:?

बाढं युQम ्। श)दा तरै@रह भ8वतdयम ्। त श)दा तरा}छ)दा तर य Cितप8Kयु,Qा।

आदेशा तहŒमे भ8व य= त। अनागमकानां सागमका आदेशा:।

तत ् कथम ्?

संyािधकारोऽयम ्। आ तौ चेह संक•:य1ते। टकारककारा8वतावुदा- tयेते।

त ा तयोSकारककारा8वतौ संyे भ8व यत:। त "आध,धातुक- येŽवलादे:"

इ:युप= थतिमदं भवित-आ द@रित। तेनेकारा दरादेशो भ8व यित॥

अ Cितब ा आJेप: 8व हत:-श)दिन:य:वभ;गापOया आगमानां 8वषये

भवता आJेप: qयते। अ तु नाम। आदेशानां 8वषयेऽ8प थािननमपनीय आदेश:

qयते इ:यिन:य:वCस;ग: अ :येव - इित।

(6)

अ ोK@रतं "बाढं युQम ्" इ:या दना। "बाढं" नाम अ:य तिम:यथ,:। बा•

Cय•े इित धातो: िन‘ायां QC:यये "Jु)ध- वा त-Wवा त-ल€न-=ZलS-8व@र)ध- फा“ट-बाढािन म थ-मन- तम:-सQा-8व पS- वरा-नायास-भृशेषु" ७-२-१८ इित सू ेण िनपातनात ् इडागमाभावे ढ:वध:वSु:वधलोपेषु बाढिमित ”पम ्।

अ ामरिसंह:-

तीoैका तिनता तािन गाढबाढ‚ढािन च।

एव„च आगमानाम8प आदेश:वमrयुपगतम । अत एव "दाधा •वदाप ्" १-१-२० इित सू े भा ये CोQम ्-

सव1 सव,पदादेशा: दाJीपु य पा=णने:।

एकदेश8वकारे ह िन:य:वं नोपपप ते॥ इित।

आदेशानां 8वषये दोष: ना= त। यत: त CसQां श)दा तरबु8?ं 8वहाय अ या बु8?:

कत,dया। यथा - एध ्+तdय इ:य "आध,धातुक येŽवलादे:" ७-२-३५

इ:यनेन इडागमो भवती:युQे "तdय" इ:य य थाने "इतdय" इ:यादेशो

भवती:यथ,:। भा ये "सव1" इ:य य आगमा: अपी:यथ,:। अतो न दोष:।

"आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इित सू ं संyा8वधायकम ्। आ तयो: टकार- ककारौ इतौ संyे भ8व यत:। त ह, "टकौ" इ:येव भवतु, किम–3हणेन? इित न वा}यम ्। इ:संyा:वेन देश8वशेष: उपल—यते। तेन इ:संyक य यो देश:

त˜ेशाव= थतौ टकौ संyे भवत:। "आध,धातुक येŽवलादे:" ७-२-३५ इ:युQे

"आ द:" इ:यंश: उप= थत: भवित। तेन भू+ यित इ:य इकारा द: आदेश:

Cवत,ते इ:यथ,:।

(7)

6.0 अ ाJेप:, त:समाधानम ्

एताव दह सू म ् "इu" इित। कथं पुन@रयता सू ेण इकारा दरादेशो लrय:?

लrय इ:याह।

कथम ्?

बहुoी हिनद1शात ्। बहुoी हिनद1शोऽयम ्। इकार: u आ दर येित।

य 8प तावद ैत}छ•यते वQुम ्। इह तु कथम ्-"लु;ल;लृ;—वडुदाK:" इित, य ाश•यमुदाK3हणेनाकारो 8वशेषियतुम ्।

त को दोष:?

अ;ग योदाK:वं Cस™येत।

अयमाशय: - "आध,धातुक येŽवलादे:" ७-२-३५ इित सू े "इu” इ:येतावदेव अ= त चेत ् तेन "इकारा द:" इ:यथ,: कथं लrयते? इित संशये CोQं यथा-

"बहुoी हिनद1शात ्" इित। इ=इकार:, u=आ द: य येित 8व3ह:। एवं = थते

"आध,धातुक येŽवलादे:" ७-२-३५ इित सू े बहुoीšाYयणेन दोषे वा@रतेऽ8प

"लु;ल;लृ;—वडुदाK:" ६-४-७१ इ:य दोष: आया:येव। यत: अडागम य त उदाK वर: इS:। क तु पूवPQरz:या बहुoी हसमासे अ=अकार:, u=आ द: य ये:यथ1

"अभवत ्" इ:या दषु उदाहरणेषु अ यपदाथ,: अ;गिमित हेतो: अ;ग य उदाK:वाप8K:। त}च काय,म ् "अलोऽ :य य" १-१-५२ इित िनयमानुसारेण अ :य य यात ्। इSं तु आदे:=अडागम य - इित संशये समा हतं यथा-

नैष दोष:। 8 पदोऽयं बहुoी ह:। त वा•य एवोदाK3हणेनाकारो 8वशे यते- अकार उदाK आ दय, येित।

य तš,नुवृOयैतc भवित-"आडजादzनाम ्" इित।

व—य:येतत ्-"अजादzनामटा िस?म ्" इित।

(8)

"अडुदाK:" इित पदे अ=अकार:, u=आ द:, उदाK: य य स: इ:येवं 8 पदबहुoी हर आYीयते। तेन आगम य अकार यैव उदाK वर: भवित,नतु अ;ग यादे:। अ य 8प श;का आयाित "अडुदाK:" इ:य 8 पदबहुoीšाYयणसंभवेऽ8प "आड- जादzनाम ्" ६-४-७२ इ:य आट: 5पद:वेन 8 पद:वाभावात ् कथं त य उदाK:विमित। अ ेदमुKरम ्-"न मा;योगे" ६-४-७४ इित सू े वाित,ककृता CोQं

यथा-"अजादzनामटा िस?म ्" इित। अ महता 3 थेन "आडजादzनाम ्" ६-४-७२ इित सू य C:या यानCकार: व=ण,त:। अत: य य आडागम: Cा{नोित, त सव, ा8प अटा एव िनवा,हात ् CागुQरz:या 8 पदबहुoी हसंभवेन न CागुQ: दोष:।

Cकारा तरेण समाधानम ्

अथवा यKावदयं सामा येनोपदेSुं श•नोित, तKावदुप दशित-Cकृितम ्, ततो वला ाध,धातुकम ्,तत: पLा दकारम ्।

तेनायं 8वशेषेण श)दा तरं समुदायं Cितप ते।

त था - ख दरबुबु,रयो:-ख दरबुबु,रौ गौरका“डौ सू—मपणœ।

तत: पLादाह-क;कटवान ् ख दर इित।

तेनासौ 8वशेषेण •dया तरं समुदायं Cितप ते।।

एताव:पय, तम ् "आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इित सू ं संyासू :वेन प@रगणkय dया यातम ्। सZCित अ य प@रभाषा:वेन आगमपJेऽ8प न दोष: इित Cितपा ते। न ह dयव= थत य "तdय" इ:य य पLात ् इकार: अवयव: आयाित, येन अिन:य:व”प: दोष: CदŠय1त, क तु िन:यं पदमनेन उपायेन अ वा यायते।

श)दा तरम ्=तdया पेJया िभ नम ्, समुदायम ्-"इतdय" इ:या द”पम ्।

Cितप ते=तdयबु8?िनवत,नेन "इतdय" बु8?ं Cा{नोती:यथ,:। तथा च

(9)

िस?तKदवयवCितपादनेन पूव,पूव,िनरवयवकबु8?8वप@रणाम5ारा C:याkयते इित आदेश थले इव अ ा8प बु8?8वप@रणामात ् न िन:य:वहािन:। अ ‚Sा त:- ख दरबुबु,रा द:। अनयो: 5यो: वृJयो: सामा यलJणं भवित - गौरका“ड:वम ्, सू—मपण,:वं च। एवं सित कदािचc उभयो: yाने žा= त: या दित बुबु,रापेJया

ख दर य 8वशे य लJणमुQं-क;कटवान ् ख दर: इित। तेन पुƒष य žा= त:

दूरzकृता भवित। त यथा गौरका“ड:वा दना ख दरेऽ8प CसQां बुबु,रबु8?ं

"क;कटवान ्" इ:यनेन िनव:य, ख दरबु8?: था{यते, त5 दहा8प सामा योपदेशात ् सव, "तdय"बु?ौ CसQायाम ् इŽबोधक8वशेषेण आगम:वबोधन5ारैव "इतdय"बु8?:

था{यते इ:यथ,:।

पुन: Cकारा तरेण समाधानम ्

अथवा-एतयाऽनुपूdया, श)दा तरमुप दशित Cकृितम ्, ततो वला ाध,धातुकम ्, तत: पLा दकारं, य= मं त यागमबु8?भ,वित॥

धातुपाठे अस ् धातु: उप दS:। भवनम ्=सKा तदथ,:। dयाकरणेन य य अस ् इित

”प य अथ,: दिश,त:,तेन ”पेण त य अथ, य Cयोगेषु अ वय: ना= त। त:, एधी:यादौ dयिभचारात ्। अत: शा‰C qया क=[पता=अस:या। अत: रेखागवयवत ् क=[पता-िन:यपद8वषयकं dयाकरणशा‰म ्। भा ये-एतया आनुपूdया,=व—यमाणया

आनुपूdया,, अयम ्=पा=णिन:, श)दा तरम ्=बोधक-श)दापेJया िभ नं

रेखागवय थानीयम ्, उप दशित=Cितपादयित। त आगमबु?ाव8प न श)दिन:य:वहािन@र:यथ,:।

एतावता आगमांशे श)दिन:य:वहािन@रित श;का, त= नवारणं च 8व तरेण 8वचा@रतम ्।

(10)

7.0 C:ययेषु Cकृतसू CवृOयाप8K@र:याJेप:

॥ट कतोरा त8वधाने C:ययCितषेध:॥

ट कतोरा त8वधाने C:यय य Cितषेधो वQdय:।

C:यय आ दर तो वा मा भूत ्।"चरेS:" "आतोऽनुपसग1 क:" इित।

Cकृतसू ानुसारेण य: य: टत ्, य: य: कत ्, स: सवPऽ8प qमेण आ वयव:, अ तावयवL भवती:युQे "चरेS:" ३-२-१६ इित सू ेण 8वधीयमान: टC:यय:

कुƒचर: इ:यादौ टOवात ् आ वयव: यात ्। एवम ् "आतोऽनुपसग1 क:" ३-२-३ इित 8वधीयमान: कC:यय: गोद: इ:यादौ कOवात ् अ तावयव: या दित आJे‡ु:

आशय:।

त समाधानम ्-

॥परवचना=:स?म ्॥

पूवPQाrयां सू ाrयां 8व हतौ टकौ C:ययौ। अत: "परL" ३-१-२ इ:यिधकारानुसारेण तौ धातो: पर:वेन Cवत1ते, न तु आ वयव:वेन, अ तावयव:वेन वा इित न पूवPQ: दोष: इित समाधातुः आशय:। समाधानबाधकं वचनम ् -

॥परवचना=:स?िमित चे नापवाद:वात ्॥

परवचनात ् िस?िमित चेत ्, त न।

कं कारणम ्?

अपवाद:वात ्। अपवादोऽयं योग:। त था-

"िमदचोऽ :या:पर:" इ:येष योग: थानेयोग:व य, C:ययपर:व य चापवाद:।।

"परL" ३-१-२ इित सू ेण य 8प C:यय य पर:वमुQम ्, क तु पर:वबोधक य त य सू य अपवादोऽयम ् "आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इित 8विध:। अ

(11)

‚Sा त: - "िमदचोऽ :या:पर:" १-१-४७ इित 8विध: "ष‘ी थानेयोगा" १-१-४९ इित सू ेण 8व हताया: थानष या:, "परL" ३-१-२ इित सू 8व हत य पर:व य च अपवाद:। आ योदाहरणम ्-"नपुंसक य झलच:" ७-१-७२ इित 8वधीयमान:

नुम ् अ;ग य थाने न भवित, क तु अ :यादच: पर: एव। 5तीय योदाहरणम ्- ƒण8?। "ƒधा दrय: †म ्" ३-१-७८ इित सू 8व हत: †ZC:यय: धातो: पर:वेन न Cवत,ते। त5त ् "आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इित सू ं C:ययपर:व य बाधकं भवित।

अत: CागुQरz:या टC:यये, कC:यये च दोष: अ :येवेित। समाधानसाधकं वचनम ्- 8वषम उप यास:। युQं य यदनवकाशं िम:करणं थानेयोग:वं

C:ययपर:वं च बाधते। इह तु पुनƒभयं सावकाशम ्।

कोऽवकाश:?

टकरण यावकाश:-" टत:" इित ईकारो यथा यात ्।

क:करण यावकाश:-" कित" इ:याकारलोपो यथा यात ्।

य द सव, थानेयोग:वं, C:ययपर:वमेव च यात ् त ह, अ :यादच: पर:वेन CोQ य आगम8वधान य अनवकाश:वं या दित त अपवाद:वं वQुं श•यते।

Cकृते तु ट=:कतौ सावकाशौ। यथा-"चरेS:" ३-२-१६ इित सू 8व हत य टC:यय य टOवात ् कुƒचरz इ:य " टŽढाणञ ्" ४-१-१५ इ:या दना ङzप ् 8वधीयते

इित टOव य चा@रता¢य,म ्। एवम ् "आतोऽनुपसग1 क:" ३-२-३ इित 8व हत य कC:यय य कOवात ् गोद: इ:यादौ "आतो लोप इ ट च" ६-४-६४ इित आलोपो

8वधीयते इित कOव य च चा@रता¢य£ वत,ते एव। अत: अनवकाश:व”पं हेतुं CदŠय, दोष: न आपादियतुं श•य:। पुन: अपवाद:वसाधकं वचनम ्-

(12)

Cयोजनं नाम तc वQdयम ्, य= नयोगत: यात ्। य द चायं िनयोगत: पर:

यात ् त एत:Cयोजनं यात ्। कुतो नु ख[वेतत ्- ट:करणा}च परो भ8व यित - इित, न पुनरा द@रित। क:करणा}च परो भ8व यित इित, न पुनर त इित?

ट C:ययो भवतु, कC:ययो वा, य द धातो: पर: एव िनयमेन भवेत ् त ह, टOव य ङz={स8?: Cयोजनम ्, कOव य आकारलोप: Cयोजनिमित वQुं श•येत। क तु

तदेवा न िन=Lतम ्। यत: "ट" इ:य य C:यय:वात ् परो भ8व यतीित कथनापेJया टOवात ् आ वयव: भ8व यतीित कुत: न वQुं श•यम ्? एवमेव "क"

इ:य य C:यय:वात ् परो भ8व यतीित कथनापेJया कOवाद तावयव: भ8व यतीित वQुं कुत: न पाय,ते? इ:याशय:। कदंशे अपवाद:वबाधकं वचनम ्-

टत: ख[व{येष प@रहार:। य ना= त संभवः - यत ् परL यादा दL।

कत :वप@रहार:, अ= त संभवो यत ् परL याद तL।।

त को दोष:?

"उपसग1 घो: क:" आWयो:-CWयो:। "नो;धा:वो:" इित Cितषेध: Cस™येत॥

ट 5षये पर:वे, आ वयवOवे वा ना= त क=L˜ोष:। क 5षये तु अ :येव दोष:।

त था-आङुपसग,पूव,कात ् डु धाञ ् धारणपोषणयो: इित धातो: "उपसग1 घो: क:"

३-३-९२ इित सू ेण कC:यये ककार य अनुब धलोपे "आतो लोप इ ट च"६-४-६४ इित आकार य लोपे आिध इित जाते कृद त:वेन त य Cाितप दक:वमादाय तत:

ष‘ी 5वचने, स‡मी 5वचने वा ओस ् C:यये इकार य यणादेशे यकारे आWयो: इित

”पम ्। एवमेव CWयो:। अ C:यय य कOवमािY:य "आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इित Cकृतसू ानुसारेण य द धातो: अ तावयव:वमु}येत त ह, यण: धा:ववयव:वेन सुrवे इ:य इव "नो;धा:वो:" ६-१-१७५ इित सू ेण ओ C:यय य उदाKिनषेध:

यात ्। अत: क 5षये दोषप@रहा@रपाय: ना ती:यथ,:।

(13)

टदंशेऽ{यपवाद:वबाधकं वचनम ् -

टतLा{यप@रहार:। यादेव šयं ट:करणादा द:, न पुन: पर:।

•व तहŒदानीिमदं यात ्- टत ईकारो भवतीित?

य उभयवान ्-"गापोSक्" इित।

क 5षये दोषप@रहार: ना तीित यथा संCित भवता CोQं, ट 5षयेऽ8प प@रहार:

ना :येव। एवं सित ट:C:ययिनिमKक: " टŽढाणञ ्" ४-१-१५ इ:या दना

8व हत य ङzप: कु Cवृ8K@रित चेत ् य= मन ् C:यये ट:वं क:वं चे:युभयं लrयते, त ङzप ् Cवत,ते। यथा-"गापोSक्" ३-२-८ इित सू 8व हते टक् C:यये। उदा - सामगी, सुरापी। तथा च श)दपर:व8वCितषेधात ् कOव य पर:वमािY:य अद त:विमित टद तमेतc भवतीित ङzपोऽयमवकाश:। एव„च क 5षये, ट 5षये

चोभय दोषस¥ावात ् C:यय8वषयेऽ8प आ तावयव:वं Cा{नो:येवेित दोष:

तदव थ:।

8.0 पूवPQाJेपप@रहार:

॥िस?ं तु ष यिधकारे वचनात ्॥

िस?मेतत ्।

कथम ्?

ष यिधकारे वचनात ्।ष यिधकारेऽयं योग: कत,dय:।

"आ तौ ट कतौ ष‘ीिन द,S य" इित।

"ष‘ी थानेयोगा" १-१-४९ इित सू थं "ष‘ी" इित पदम अपqSdयम ्। तथा च य थानष‘ी Cा‡ा, त अ य सू य उप= थित: अ;गी qयते, न तु

C:ययपर:वबाधनाय, C:यय8वधौ CसQ थानष यभावात ्।

(14)

समाधाना तरम ्-

॥आ तयोवा, ष यथ,:वाKदभावेऽसंC:यय:॥

आ तयोवा, ष यथ,:वात ् तदभावे ष यभावे

असंC:यय:-आ दर तो वा न भ8व यित।।

अ वाित,के अथ,श)द: Cयोजनवाची। ष‘ी अथ,:=Cयोजनं ययो: तौ इित 8व3ह:।

ष यभावे=ष यथा,भावे इ:यथ,:। एव„च ष या: Cयोजकौ आ तौ। "चरेS:"

३-२-१६ "आतोऽनुपसग1 क:" ३-२-३ इ:यादौ ष यभावात ् ना य सू य Cवृ8K@र:यथ,:।

9.0 अ श;का, त:प@रहारL

युQं पुनय,}छ)दिनिमKको नामाथ,: यात ्।

नाथ,िनिमKकेन नाम श)देन भ8वतdयम ्॥

ष य तश)दभावाभावाrयां तदथ, य भावाभावौ इित िस?म ्। एव„च श)दिनिमKक:वमथ, य Cा‡म ्। त}च न युQम ्। श)द: अथ, य yापक: एव भवित, न तु कारक: इित श=;कतु: आशय:। अ श;काप@रहार:

अथ,िनिमKक एव श)द:।

तत ् कथम ्?

आ तौ ष यथœ। न चा ष‘ीं पŠयाम:। ते म यामहे- आ तावेवा न त:। तयोरभावे ष य8प न भवतीित॥

अथ,: एव श)द य Cयोजक:। त य अथ, य Cितपादनाय श)दCयोग:। अCयोगाKु

अनुमीयते-नूनम अथ,: एव Cयोजक: ना= त, य: श)दं Cयु„जीत-इित। "चरेS:"

३-२-१६ "आतोऽनुपसग1 क:" ३-२-३ इ:यादौ "परL" ३-१-२ इ:यिधकारात ्

(15)

प„चZयेव। अत: न त Cकृतसू य Cवृ8K:। "छे च" ६-१-७२ "t वन ापो नुu"

७-१-५४ इ:यादौ ष‘ीYवणीत ् त आ त”पौ अथœ Cतीयेते। अत: त ेदं सू ं Cवत,ते एव। अनया रz:या "चरेS:" ३-२-१६ "आतोऽनुपसग1 क:" ३-२-३ इ:या दषु

C:ययानां ट:वा दकमािY:य "आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इित सू य CवृOयाप=Oत:

वा@रता।

10.0 पाठ य सार:

एतावता "आ तौ ट कतौ" १-१-४६ इित सू ाथ,: महाभा यरz:या 8वचा@रत:।

अ= मन ् पाठे आगमश)द य िनव,चनम ्, Cकृतसू य थूलत: dया यानम ्, अ= मन ् सू े पद5यम8प सम तम ्। तथा च क: आ द:, क: अ त: इित कथं yायते? इित संशय:, त य िनवारणम ्, आगम8वधानेन श)दिन:य:व य भ;ग: इ:याJेप:, आदेशे= वव अ ा8प बु8?8वप@रणाम: इित समाधानम ्, अ Cमाणतया "सव1 सव,पदादेशा:" इित का@रकाया: Cदश,नम ्, "चरेS:" ३-२-१६ इ:यादौ C:यय8वधाव8प Cकृतसू CवृOयापादनम ्, "ष‘ी थानेयोगा" १-१-४९ इित सू य य Cाि‡ त ैवा य सू य Cवृ8K@रित Cितपादनेन श;कािनरास: इ:येवमा ा: अंशा:

अ 8व तरेण 8वचा@रता:।

References

Related documents

To bring out strikingly the manner in which prominence activity varies in the course of the sunspot cycle, the mean daily profile a.reas for five- degree

→ Fault Digne 's Fault Prognosis. Fault

• Fetus was alive after complete birth or when at least one part of the body was out of womb. Civil cases Criminal

(ii) Every bulk waste generator is to separate and store the Plastic Waste coming out of their own places into suitable bins and handover segregated waste

i) Land measuring 271 kanals 6 marlas = 33 acres 7 kanals 6 marlas decided to be gifted to respondent No.7 by the Gram Panchayat of Village Bhondsi vide Resolution No.55 dated

5IF GPDVT PO UIF QSPWJTJPO PG FOWJSPONFOUBM TFSWJDFT BOE UIF OFFE UP BEPQU BO JOUFHSBUFEBQQSPBDIUPSFTPVSDFNBOBHFNFOUXPVMEOFDFTTBSJMZJNQMZTVCTUBOUJBM JNQSPWFNFOUT JO UIF QPMJDZ

second chapter deals with "Historical background of Income tax# cannons of taxation# as an instrument of jg fiscal policy# objectives and principles of taxation and. || an

OIL INDIA LIMITED OIL'S 5 YEARS PLAN FOR PROCUREMENT OF GOODS..