ప సం ద!"# శ% &'లయం *ఖ, సమ .ం/న ప 1ధన 3ంథం ప 1ధన ప45ల /రం7 !8 Roll No

America Telugu Kathalu – Saamaajika Visleshana

A Dissertation submitted to the University of Hyderabad In partial fulfillment of the requirement for the award of

Doctor of Philosophy in

TELUGU

by

PALIVELA CHIRANJEEVI RAO Roll No. 10HTPH01

DEPARTMENT OF TELUGU

School of Humanities University of Hyderabad

C.R. RAO ROAD Hyderabad – 500 046

JUNE, 2016.

America Telugu Kathalu – Saamaajika Visleshana

A Dissertation submitted to the University of Hyderabad In partial fulfillment of the requirement for the award of

Doctor of Philosophy

in TELUGU

by

PALIVELA CHIRANJEEVI RAO Roll No. 10HTPH01

DEPARTMENT OF TELUGU School of Humanities University of Hyderabad

C.R. RAO ROAD Hyderabad – 500 046

JUNE, 2016

అ కథ – క షణ

. ప సం

ద!"# శ% &'లయం *ఖ, సమ .ం/న ప 1ధన 3ంథం

ప 1ధన

ప45ల /రం7 !8

Roll No. 10HTPH01

*ఖ

నNయ * Oల Pగం

ద!"# శ% &'లయం

ద!"# – 500 046 UV, 2016

CERTIFICATE

This is to certify the dissertation entitled “America Telugu Kathalu – Saamaajika Visleshana” submitted by Mr. Palivela Chiranjeevi Rao bearing Registration Number 10HTPH01 in partial fulfillment of the requirements for the award of Doctor of Philosophy in Telugu is a bona fide work carried out by his under my supervision and guidance which is a plagiarism free thesis.

This dissertation has not been submitted previously in part or in fill to this or any other University or Institution for the award of any degree or diploma.

Prof. S. SARAT JYOTHSNA RANI Research Supervisor

Head, Department of Telugu

Dean, School of Humanities

DECLARATION

I, Palivela Chiranjeevi Rao hereby declare that this dissertation entitled

“America Telugu Kathalu – Saamaajika Visleshana” submitted by me under the guidance and supervision of Prof S. Sarat Jyothsna Rani is a bona fide research work. I also declare that it has not been submitted previously in part or in full to this University or any other University or Institution for the award of any degree or diploma. I hereby agree that my thesis can be deposited in Shodganga/

INFLIBNET.

Dated:

Signature of the Student Registration No: 10HTPH01 (PALIVELA CHIRANJEEVI RAO)

ø£‘·»„‘·\T

ªªnyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - kÕe÷õø£ $X‚¢wüDμμ nH˚ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚j·T&ÜìøÏ neø±X¯+

ø£*Œ+∫q ôV’≤<äsêu≤<äT $X¯«$<ë´\j·T n~Ûø±s¡T\≈£î...

|ü]XÀ<Ûäq ˝À‘·T\qT ‘Ó*j·TCÒdæ |ü]XÀ<Ûäq |ü≥¢ ìã<äΔ‘·qT, ÄdüøÏÔì ø£*–+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü m≥Te+{Ï dü+<˚Vü≤ ìe ‹Ôì ø√]Hê $X¯<ä+>± $e]+∫, eT]ìï dü\Vü‰\qT, dü÷#·q\qT n+~+∫ ÄdüøÏÔì, õC≤„düqT ø£*–dü÷Ô e÷‘· düe÷qTsê\T>± ñ+≥÷, n&ÉT>∑&ÉT>∑THê Áb˛‘·‡Væ≤dü÷Ô, u≤<Ûä\˝À ø£ +–b˛e<ä›ì <ÛÓ’s¡´+

#Ó|üPÔ, yÓqTø£+» y˚j·T≈£î+&Ü eTT+<äT≈£î kÕ–b˛e&Éy˚T J$‘· ø£s¡Ôe´eTì ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ neTà˝≤ Ä<ä]+∫, Hê

|ü]XÀ<Ûäq |üP]Ô ø±e&ÜìøÏ |üP]Ô düVü‰j·T düVü≤ø±sê\qT n+~+∫q e÷ neTà, ùdïVü≤o*, düVü≤qo*, düVü≤ <äj·TT˝…’q, Hê Äsê<ÛäT´sê˝…’q e÷ |üs¡´y˚ø£å≈£î\T Ä#ês¡´ mdt. X¯s¡‘Y CÀ´‘ê‡ïsêDÏ >±]øÏ Hê Vü≤ <äj·T|üPs¡«ø£

ø£ ‘·»„‘·\T...

&Üø£ºs¡˝Ÿ ø£$T{° yÓT+ãs¡T¢>± ñqï Ä#ês¡T´\T mHé.mdt.sêE>±]øÏ, Ä#ês¡´ πs$T\¢ sêeTø£ wüíXÊÁdæÔ

>±s¡¢≈£L...

‘Ó\T>∑TXÊU≤<Ûä´≈£åî\T Ä#ês¡´ ‘·TeTà\ sêeTø£ wüí >±]øÏ, ‘Ó\T>∑T XÊK n<Ûë´|ü≈£î\T Ä#ês¡´

õ. ns¡TD≈£îe÷] >±]øÏ, &Ü. |æ. sêeTT\T >±]øÏ, &Ü. |æ. |üeHé ≈£îe÷sY >±]øÏ, &Ü. &ç. yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄

>±]øÏ, &Ü. _. uÛÑT»+>∑¬s&ç¶ >±]øÏ, &Ü. &ç. $»j·T\øÏåà >±]øÏ, &Ü. &ç. $»j·T ≈£îe÷] >±s¡¢≈£L...

Hê #·<äTe⁄≈£î |üP]Ô düVü≤ø±sêìï n+~+∫q nqï\T, e~q\≈£î, ‘·eTTàfi¯fl≈£î, eTs¡<äfi¯fl≈£î, nø£ÿ\≈£î,

#Ó˝…¢fi¯fl≈£î, Hêô|’ Áù|e÷_Ûe÷Hê\T #·÷|ü⁄‘·÷ Hê≈£î uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\qT H˚]Œ+∫, mìï ø£cÕº\T m<äT¬s’Hê, ˙ eqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·eT+≥÷H˚ düVü≤ <äj·T+‘√ yÓT\>∑eTì, me«]ì e÷≥\ #˚‘· H=|æŒ+#·e<ä›ì, me]ô|’q m≈£îÿe>± Ä<Ûës¡|ü&Ée<ä›ì #Ó|æŒq ô|<äHêqï, ∫HêïHêï\≈£î, e÷e÷j·T´\≈£î, y˚Tq‘·Ô\≈£î, ã+<ÛäTe⁄\+<ä]øÏ...

Hê eTqdüT˝À nø£åsê\ |æ&ÉT>∑T\T ≈£îs¡T|æ+∫q bı{Ϻ lsêeTT\T ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+

>∑Ts¡Te⁄\+<ä]øÏ, |æ.ÄsY. Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\ ‘Ó\T>∑T >∑Ts¡Te⁄\+<ä]øÏ...

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ ù|s¡T‘√ yÓ\Te&çq 11 dü+ø£\Hê\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚kÕÔqq>±H˚ m+‘√

ÄdüøÏÔ#·÷|æ+∫, m+‘√ dü+‘√wü|ü&ç, Hê‘√ bò˛H√¢ e÷{≤¢&ç, ø=ìï dü\Vü‰\T Ç∫Ã, nyÓT]ø± qT+∫ |ü⁄düÔø±\T

|ü+|æ+∫, e+o sêeTsêE>±] <ë«sê Hê≈£î n+~+#·&Éy˚T ø±ø£, düVü‰j·T düVü≤ø±sê\qT n+~dü÷Ô, nø£ÿ&É s¡#·sTT‘·\+<ä]øÏ ñHêï nqTe÷Hêìï ìe ‹Ô#˚dæ, Hê≈£î düVü‰ø£]+#˚˝≤ #˚dæq >∑Ts¡Tes¡T´\T e+>∑÷] ∫f…ºHé

sêE>±]øÏ, ‘·eT $\TyÓ’q düeTj·÷ìï Hê ø√dü+ πø{≤sTT+∫, Hê |ü]XÀ<Ûäq≈£î düVü‰j·T+ #˚dæq nøÏÿq|ü*¢

düTu≤“sêe⁄>±]øÏ, dü‘·´+ eT+<äbÕ{Ï>±]øÏ, ì&É<äy√\T e÷\‹>±]øÏ, mdt. Hêsêj·TD kÕ«$T>±]øÏ,

‘ê{ÏbÕeTT\ eT ‘·T´+»j·TT&ÉT>±]øÏ, #·+Á<ä ø£HÓï>∑+{Ï>±]øÏ, &Ü. <ësê düTπs+Á<ä>±]øÏ, ñeT Çj·TTDÏí>±]øÏ,

|üP&çô|~› X‚wüßX¯s¡à>±]øÏ, #Ós¡T≈£L] s¡e÷<˚$>±]øÏ, XÊ´eT\<˚$ <ä•ø£>±]øÏ, k˛eT düT<˚wüí>±]øÏ, ÄsY. X¯s¡à

<ä+‘·T]Ô>±]øÏ, lìyêdü |òüDÏ ≈£îe÷sY &=ø£ÿ >±s¡¢≈£L...

|ü]XÀ<Ûäq≈£î nedüs¡yÓTÆq |ü⁄düÔø±\qT ùdø£]+#·Tø=q&ÜìøÏ düVü≤ø£]+∫q Ç+~sê>±+BÛ yÓTyÓ÷]j·T˝Ÿ (ôV’≤<äsêu≤<äT $X¯«$<ë´\j·T+) Á>∑+<∏ë\j·T dæã“+~øÏ, bı{Ϻ lsêeTT\T ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+

Á>∑+<∏ë\j·T dæã“+~øÏ, l ø£ wüí<˚esêj·T $X¯«$<ë´\j·T+ (nq+‘·|ü⁄s¡+) Á>∑+<∏ë\j·T dæã“+~øÏ...

Hê˝À ñ‘ê‡Vü≤ìï πs¬ø‹Ô+∫q X¯s¡à, düT<Ûëø£sY, eTDÏ, e÷øÏ˙&ç>±s¡¢≈£î, ìX¯ã›q~˝≤+{Ï |ü*yÓ\ Áã<äsY‡≈£î, Hê |ü]XÀ<Ûäq˝À #˚<√&ÉT yê<√&ÉT>± ñqï Hê ‘·eTTà&ÉT sêE≈£î, y˚DT\≈£î...

Hê |ü]XÀ<Ûäq Á>∑+<∏ä ìsêàD≤ìøÏ neT÷\´yÓTÆq dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T Ç∫Ãq d”ìj·TsY nqï\T >∑T+&çyÓT&É lìyêdt, XÊ´yéT, sêy˚Twt, Hê>∑sêE\≈£î, Hê |ü]XÀ<Ûäq≈£î düVü≤ø£]+∫q ÁbÕD ùdïVæ≤‘·T\T dü‘·´Hêsêj·TD,

©˝≤ ≈£îe÷sY, *+>∑eT\T¢, yÓT{≤º Hêπ>X¯«s¡sêe⁄, eTùV≤wt sêeT*+>∑+, sêy˚TX¯«sY≈£î, ùdïVæ≤‘·T\T lø±+‘Y, øÏc˛sY, u≤ãTsêe⁄, $Áø±+‘Y\≈£î, Hê pìj·TsY ‘·eTTàfi¯ófl sêj·TeT\T¢, ô|’&çsêE, lìyêdt, ø√{Ï \≈£î...

|ü]XÀ<Ûäq≈£î ø±e\dæq Ä]úø£ düVü≤ø±sêìï n+~+∫q j·TT.õ.dæ. yê]øÏ...

‘Ó\T>∑T XÊK˝Àì ø±sê´\j·T dæã“+~ l uÛÑyê˙ X¯+ø£sY, sê+u≤ãT, >∑DÒwt >±s¡¢≈£î, Á|ü‘·´ø£å+>±qT,

|üs√ø£å+>±qT Hê |ü]XÀ<Ûäq≈£î düVü≤ø£]+∫q n+<ä]ø°...

e÷ Ç+{Ï yês¡düT&ÉT, e÷ |ü⁄Á‘· s¡‘·ï+ $qjYT ≈£îe÷sY≈£î, e÷ Ç+{Ï BbÕ\T, e÷ ã+>±s¡T

‘·\T¢˝…’q XË’\», *œ‘·, dü+»q, y˚T|òüTq, s¡õ‘·\≈£î...

Vü≤ <äj·T|üPs¡«ø£ ø£ ‘·»„‘ê_Ûe+<äHê\‘√...

|ü*yÓ\ ∫s¡+J$ sêe⁄

Á|ükÕÔeq

uÛ≤>∑+>±es¡íHê‘·àø£m‘·TÔ>∑&É, bÕÁ‘·|ü]#·j·÷‘·àø£m‘·TÔ>∑&É, ø£<∏äHê‘·àø£m‘·TÔ>∑&É nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T s¡#·sTT‘·\T <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\ qT+∫ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À ø£<∏ä\qT sêdüTÔHêïs¡T. Ms¡T 1964 qT+∫

ø£<∏ä\TsêdüTÔHêïs¡T. ø±ì 1964 ˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T s¡#·q\T n+‘·+‘·e÷Á‘·+>±H˚ ñHêïsTT. Ä ‘·sê«‘·

nø£ÿ&Éø£ÿ&É nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T yÓ\Te&ÉT‘·÷ e#êÃsTT. nsTTHê Ä s¡#·q\≈£î n+‘·>± >∑T]Ô+|ü⁄sê˝Ò<äT.

Ä |ü]dæú‘·T\˝À ªªe+>∑÷] bòÂ+&˚wüHé Ä|òt nyÓT]ø±μμ nH˚ dü+düúqT e+>∑÷] ∫f…ºHé sêE VüA´düºHé˝À kÕú|æ+∫ Ä ø£<∏ä\qT yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó#˚à Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡T.1995 ÁbÕ+‘·+ qT+∫ ªªe+>∑÷] bòÂ+&˚wüHé Ä|òt nyÓT]ø±μμ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T˝À¢ nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\≈£î >=|üŒ >∑T]Ô+|ü⁄ ‘Ó∫Ã+~. á e+>∑÷]

bòÂ+&˚wüHé Ä|òt nyÓT]ø± dü+düú ù|s¡T‘√ nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑Tø£<∏ä≈£î\≈£î kÕVæ≤r |ü⁄s¡kÕÿsê\T Çe«&É+ Á|ü‹

@&ÜB ø£<∏ë dü+ø£\Hê\T sêe&É+,yê{Ï Ä$wüÿs¡D\ dü+<äs¡“¤+>± ø£<∏ë dü<ädüT‡\T »s¡>∑&É+ yÓTT<ä˝…’q

|ü]D≤e÷\T 1995 ÁbÕ+‘·+ qT+#˚ yÓTT<ä\j·÷´sTT. M{Ï Á|üuÛ≤e+ e\¢ $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ ø£<∏ä≈£î Ä<äs¡D

\_Û+∫+~. nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\MT<ä |ü]XÀ<Ûäq y˚>∑+ |ü⁄+E≈£î+~. á Áø£eT+˝À ôV’≤<äsêu≤<äT

$X¯«$<ë´\j·T+ ‘Ó\T>∑T XÊK˝À Ä#êsê´ X¯s¡‘Y CÀ´‘ê‡ïsêDÏ>±s¡T nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq

#Ój·T´eTì dü\Vü‰ Ç#êÃs¡T. H˚qT bı{Ϻ lsêeTT\T ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+˝Àm+. |òæ˝Ÿ. |üP]Ô #˚dæ ôV’≤<äsêu≤<äT

$X¯«$<ë´\j·T+˝À |æôV≤#Y.&ç ˝À #˚sêqT. Hê |üs¡´y˚ø£å≈£î\T Ä#ês¡´ X¯s¡‘Y CÀ´‘ê‡ïsêDÏ>±s¡T ø£<∏ä\ô|’

|ü]XÀ<Ûäq #Ój·T´eTì dü÷∫+#ês¡T. ÄyÓT dü\Vü‰ y˚Ts¡≈£î |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊqT.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\ ù|s¡T‘√ Ç|üŒ{Ïes¡≈£î 11 dü+ø£\Hê\T e#êÃsTT. yê{Ïô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊqT.

Hê |ü]XÀ<Ûäq˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£\˝Àì edüTÔe⁄qT $X‚¢wæ+∫, •\Œ $y˚#·q≈£î |üPqT≈£îHêïqT. á ø£<∏ä\T düTe÷s¡T 380 øÏ ô|’>± ø£<∏ä\T ñHêïsTT. á ø£<∏ä\ìï #·~$q ‘·sê«‘· á ÁøÏ+~ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#êqT. Bì Á|üø±s¡y˚T Hê dæ<ëΔ+‘· Á>∑+<∏ëìï s¡÷bı+~+#êqT.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\˙ï |ü]o*ùdÔ yÓTT<ä{Ï‘·s¡+ ø£<∏ä˝À¢ eTTK´+>± ø£\ÃsY cÕø˘ ø£<∏ä\T, ‘Ó\T>∑T JeHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T, Åd”Ô düeTdü´\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T. |æ\¢\ ô|[flfi¯¢ $wüj·T+˝À ‘·*¢‘·+Á&ÉT\T m<äTs=ÿqï düeTdü´\≈£îdü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T, |ü]Vü‰kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T,eTqTwüß\ n+‘·s¡+>±\qT

$|æŒ #Óù|Œ ø£<∏ä\T, e÷qeHÓ’C≤\qT N*à #·÷|æ+#˚ ø£<∏ä\T, C≤„|üø±\‘√, ì≥÷ºs¡TŒ\‘√, nqTuÛÑyê\‘√, ndü+‘· |ü⁄Ô\‘√, nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\ìï nyÓT]ø±˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ |ü⁄≥Tºø=∫Ãq$. Äsê{≤\

qT+∫, u…+>∑\ qT+∫, düŒ •+∫b˛j˚T nqTuÛ≤yê\ qT+∫ Ç$ |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT. düTe÷s¡T >∑‘· |ü~ùV≤qT

dü+e‘·‡sê\T>± nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T |ü\TeHÓï\T, ∫HÓï\T n\es¡T#·T≈£î+≥THêïsTT. á ø£<∏ä\˝À eTqTwüß\ eTqdüÔ‘ê«\T m˝≤ e⁄HêïjÓ÷ eTq≈£î ø£fi¯fl≈£î ø£{Ϻq≥T¢ ø£ì|ækÕÔsTT. n+‘˚ø±ø£ e÷qdæø£ |òüTs¡¸D\T, yêfi¯fl n+‘·s¡Z‘·+>± m<äTs=ÿH˚ düeTdü´\T ø£ì|ækÕÔsTT. n˝≤π> Ä<äsêÙ\qT, Jeq |ü]D≤e÷\qT yÓ\¢&çkÕÔsTT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À edüTÔqï ø£<∏ä\≈£î uÛÖ‹ø£+>±, e÷qdæø£+>± _ÛqïyÓTÆq edüTÔe⁄\qT rdüTø=ì sêdæq nyÓT]ø±

‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T nH˚ø£+ ñHêïsTT.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - uÛÑ÷$Tø£ nH˚ yÓTT<ä{Ï n<Ûë´j·T+˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - |ü]D≤eT+, nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä - H˚|ü<∏ä´+ ‘Ó*|æ Ç+<äT˝À kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+, &Éj·÷k˛Œsê H˚|ü<∏ä´+, HêkÕº*®j·÷

H˚|ü<∏ä´+, Ä]úø£ H˚|ü<∏ä´+, ÁbÕ+rj·T H˚|ü<∏ë´\qT $e]+#êqT.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - ø£<∏ä≈£î\ |ü]#·j·T+ nH˚ ¬s+&Ée n<Ûë´j·T+˝À&Üø£ºsY $X¯«Hê<Ûä n#·T´‘·

<˚esêj·T\T, yÓ˝ÒÃs¡T Hêsêj·TDsêe⁄, y˚<äT\ ∫qï y˚+ø£≥ #·j·TqT\T, y˚\÷] y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄, |ü{Ϻdü|ü⁄

sê<ÛëeTVü‰\øÏå, &Üø£ºsY >∑es¡kÕì dü‘·´Hêsêj·TD, ì&É<äy√\T e÷\‹, $»j·T\øÏåà sêeTø£ wüíHé, @\÷Ã]

$»j·Tsê|òüTesêe⁄, \*‘· C§Hêï˝Ÿ, eTT‘ê´\ d”‘·, lìyêdü |òüDÏ≈£îe÷sY &=ø£ÿ, >∑]yÓTfi¯fl Hêsêj·TD, Ä] d”‘êsêeTj·T´, lìyêdüsêe⁄ ø£\X¯|üP&ç, e+>∑÷] ∫f…ºHé sêE, dü‘·´+ eT+<äbÕ{Ï, mdt. Hêsêj·TD kÕ«$T (X¯+ø£s¡–]), ¬ø.$.mdt. sêe÷sêe⁄, #·+Á<ä ø£HÓï>∑+{Ï, düTu≤“sêe⁄ nøÏÿq|ü*¢, kÕsTT ÁãVü≤àq+<ä+

>=]Ô, ø=eTs¡y√\T düs√», |üP&çô|~› X‚wüßX¯s¡à, C….j·TT._.$. Á|ükÕ<é, ÄsY.X¯s¡à. <ä+<äT]Ô, s¡e÷ø±+‘·sêe⁄

#êø£*ø=+&É, eTs¡Tyê&É sêCÒX¯«s¡sêe⁄,<äTs¡Z j·TÁs¡$T*¢, ¬ø.$. –]<Ûäs¡sêe⁄, eT<ä÷›] •eÁ|ükÕ<é,j·÷s¡¢>∑&ɶ

øÏMTs¡, nøÏÿsêE uÛÑ{ϺÁb˛\T, kÕ$Á‹ e÷∫sêE, dü∫Ã<ëq+<äeT÷]Ô <ëeTsêE, edüT+<Ûäs¡<˚$ ø£\X¯|üP&ç, edü+‘· \øÏà |ü⁄#êÃ, #Ós¡T≈£L] s¡e÷<˚$, düT<˚wüí k˛eT, ø£\Œq ¬s+{≤\, &Üø£ºsY y˚<ä, $|ü¢yé |ü⁄{≤º, eTùV≤wü X¯q>∑\, n|üs¡í >∑TqT|üP&ç eTTqT≈£î≥¢, B|æÔ (>√s¡) ø£qT|ü]Ô, –]C≤X¯+ø£sY ∫+‘·|ü*¢, sêeTHê<Ûé ø£+<ëfi¯,

‘ê{ÏbÕeTT\ eT ‘·T´+»j·TT&ÉT, yÓ+|ü{Ï ùV≤eT, uÛ≤düÿsY |ü⁄*ø£˝Ÿ, ‘·$TàH˚ì j·T<äT≈£î\ uÛÑ÷wüDY, XÊ´eT\<˚$

<ä•ø£, &Üø£ºsY <ësê düTπs+Á<ä, &Üø£ºsY düT<äs¡ÙHé sêE, ñeT Çj·TTDÏí, e÷˝…+bÕ{Ï Ç+~sêÁ|æj·T<ä]‡ì, ø±oHê<ÛäTì sê<Ûä, #·˝≤¢ dü‘·«e‹, &Üø£ºsY yÓ’<˚Væ≤ X¯•<ÛäsY, ø£qø£<äTs¡Z mÁs¡$T*¢, XÊs¡<ä|üPs¡í X§+]ƒ, yÓTT<ä˝…’q yê] |ü]#·j·÷\T ‘Ó*bÕqT. düTe÷s¡T nyÓT]ø±˝À ø£<∏ä\T sêdüTÔqïyê] dü+K´ 117 eT+~.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - kÕe÷õø±+XÊ\T nH˚ eT÷&Éen<Ûë´j·T+˝À e÷qedü+ã+<Ûë\˝À,

≈£î≥T+ãdü+ã+<Ûë\qT, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ |æ\¢\ dü+ã+<Ûë\qT, Åd”Ô - |ü⁄s¡Twüdü+ã+<Ûë\qT, yÓ’yêVæ≤ø£

dü+ã+<Ûë\qT, uÛ≤s¡´uÛÑs¡Ô\dü+ã+<Ûë\qT, es¡ø£≥ï düeTdü´ - >∑ Vü≤Væ≤+dü dü+ã+<Ûë\qT, $yêùV≤‘·s¡

dü+ã+<Ûë\qT, e <äTΔ\ dü+ã+<Ûë\qT, e´≈£îÔ\ e´øÏÔ‘·«dü+ã+<Ûë\qT, Áù|eT dü+ã+<Ûë\qT, ñ<√´>∑

dü+ã+<Ûë\qT, ùdïVü≤ dü+ã+<Ûë\qT, e÷qe‘·« dü+ã+<Ûë\qT, eTqdüÔ‘·« ø£<∏ä\qT, eT<ÛäTs¡ düà ‹ ø£<∏ä\qT, e÷‘· <˚XÊ_Ûe÷HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\qT, ø£\ÃsY cÕø˘ ø£<∏ä\qT, es¡íyÓ’wüeT´ø£<∏ä\qT, ôd’qT‡ |òæø£‡Hé ø£<∏ä\qT, Ä]úø£ dü+ã+<Ûë\qT, &Éj·÷k˛Œsê Ç‘·sê\qT $e]+#êqT.

Hê\Zen<Ûë´j·T+˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑Tø£<∏ä\T - kÕ+düÿ ‹ø±+XÊ\˝À uÛ≤>∑+>± dü+düÿ ‹ dü+Á|ü<ëj·÷\qT, eT÷&ÛÉqeTàø±\T, y˚wü-uÛ≤wü\qT, eT‘êìï, ≈£î˝≤ìï, |ü+&ÉT>∑\qT, ø£fi¯\qT, ÄVü‰s¡|ü⁄

n\yê≥¢qT, $<ë´$<ÛëHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\qT $e]+#êqT.

◊<äen<Ûë´j·T+˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - •\Œ $y˚#·q˝À uÛ≤>∑+>± edüTÔe⁄, •\Œ+, ø£<∏ä\•\Œ+˝À uÛ≤>∑+>± ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twüø£<∏äq+, Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twüø£<∏äq+, bòÕ¢wtu≤´ø˘ ø£<∏äq+, dü+|òüT≥q, düìïy˚X¯+, uÛ≤cÕXË’*˝À uÛ≤>∑+>± qT&çø±s¡+, C≤rj·÷\T, kÕyÓT‘·\T, Ä+>∑¢ |ü<ë\T, e÷+&É*ø±\qT ‘Ó*bÕqT. es¡íq˝À uÛ≤>∑+>±

edüTÔes¡íq, Á|üø£ ‹es¡íq, s¡÷|ües¡íq, uÛ≤ees¡íqqT ‘Ó*bÕqT. o]¸ø£˝À uÛ≤>∑+>± edüTÔ>∑‘·yÓTÆq o]¸ø£, bÕÁ‘ê>∑‘·yÓTÆq o]¸ø£, uÛ≤e>∑‘·yÓTÆq o]¸ø£, dü+|òüT≥Hê|üs¡yÓTÆq o]¸ø£, nq´uÛ≤cÕ|ü<ä>∑‘·yÓTÆq o]¸ø£\qT

$e]+#êqT. m‘·TÔ>∑&É˝À, dü+uÛ≤wüD≤‘·àø£m‘·TÔ>∑&É, düìïy˚XÊ‘·àø£m‘·TÔ>∑&É, Á|üX¯ï‘√≈£L&çq m‘·TÔ>∑&É, Á|üuÛ≤‘·düeTj·T+‘√ ≈£L&çq m‘·TÔ>∑&É, |æ\T|ü⁄‘√ ≈£L&çq m‘·TÔ>∑&É ‘Ó*j·TCÒXÊqT. bÕÁ‘·\T, eTT–+|ü⁄˝À uÛ≤>∑+>± ‘·s¡+>∑|ü<äΔ‹˝À eTT–+|ü⁄, ìX¯Ã\ ˝Ò<ë uÛ≤ek˛Œs¡ø£eTT–+|ü⁄\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\qT ‘Ó*|æ, yÓTT‘·Ô+ ◊<äT n<Ûë´j·÷\‘√ Hê |ü]XÀ<Ûäq |üP]Ô #˚XÊqT.

$wüj·T dü÷∫ø£

ø£‘·»„‘·\T ... ^i-ii Á|ükÕÔeq ... ^iii-v

n<Ûë´j·T+ 1 1-15

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - uÛÑ÷$Tø£ ... 1

|ü]#·j·T+ ... 1

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - |ü]D≤eT+ ... 2

1. nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä - H˚|ü<∏ä´+ ... 6

1.1. kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+ ... 6

1.2. &Éj·÷k˛Œsê H˚|ü<∏ä´+ ... 9

1.3. HêkÕº*®j·÷ H˚|ü<∏ä´+ ... 12

1.4. Ä]úø£ H˚|ü<∏ä´+ ... 15

1.5. ÁbÕ+rj·T H˚|ü<∏ä´+ ... 16

n<Ûë´j·T+ 2 21-108

2.1. &Ü: $X¯«Hê<Ûä n#·T´‘· <˚esêj·T\T ... 21

2.2. yÓ˝ÒÃs¡T Hêsêj·TDsêe⁄ ... 21

2.3. y˚<äT\ ∫qï y˚+ø£≥ #·j·TqT\T: ... 25

2.4. |ü{Ϻdü|ü⁄ sê<ÛëeTVü‰ \øÏåà ... 26

2.5. &Ü. >∑es¡kÕì dü‘·´Hêsêj·TD... 29

2.6. ì&É<äy√\T e÷\‹ ... 30

2.7. y˚\÷] y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ... 33

2.8. $»j·T\øÏåà sêeTø£ wüíHé ... 40

2.9. @\÷Ã] $»j·Tsê|òüTesêe⁄ ... 40

2.10. \*‘· C§Hêï˝Ÿ ... 41

2.11. eTT‘ê´\ d”‘· ... 41

2.12. ø=eTs¡y√\T düs√» ... 42

2.13. lìyêdü |òüDÏ ≈£îe÷sY &=ø£ÿ ... 44

2.14. >∑]yÓTfi¯fl Hêsêj·TD ... 46

2.15. j·÷s¡¢>∑&ɶ øÏMTs¡ ... 47

2.16. |üP&çô|~› X‚wüßX¯s¡à ... 49

2.17. lìyêdüsêe⁄ ø£\X¯|üP&ç ... 50

2.18. C…. j·TT. _. $. Á|ükÕ<é ... 51

2.19. ÄsY, X¯s¡à <ä+‘·T]Ô ... 52

2.20. s¡e÷ø±+‘·sêe⁄ #êø£*ø=+&É ... 54

2.21. eTs¡Tyê&É sêCÒX¯«s¡ sêe⁄ ... 55

2.22. mdt. Hêsêj·TD kÕ«$T (X¯+ø£s¡–]) ... 56

2.23. <äTs¡Z j·TÁs¡$T*¢ ... 58

2.24. ¬ø.$. mdt. sêe÷sêe⁄ ... 58

2.25. #·+Á<ä ø£HÓï>∑+{Ï ... 62

2.26. ¬ø. $. –]<Ûäs¡sêe⁄ ... 64

2.27. eT<ä÷›] •eÁ|ükÕ<é ... 65

2.28. nøÏÿsêE uÛÑ{ϺÁb˛\T ... 66

2.29. kÕ$Á‹ e÷∫sêE ... 67

2.30. e+>∑÷] ∫f…ºHé sêE ... 69

2.31. dü∫Ã<ëq+<äeT÷]Ô <ëeTsêE... 71

2.32. dü‘·´+ eT+<äbÕ{Ï ... 72

2.33. edüT+<Ûäs¡<˚$ ø£\X¯|üP&ç ... 75

2.34. edü+‘· \øÏåà |ü⁄#êà ... 76

2.35. #Ós¡T≈£L] s¡e÷<˚$ ... 76

2.37. düTu≤“sêe⁄ nøÏÿq|ü*¢ ... 80

2.38. ø£\Œq ¬s+{≤\ ... 81

2.39. kÕsTT ÁãVü≤àq+<ä+ >=]Ô ... 82

2.40. &Ü: y˚<ä ... 84

2.41. $|ü¢yé |ü⁄{≤º... 85

2.42. eTùV≤wt X¯q>∑\ ... 86

2.43. n|üs¡í >∑TqT|üP&ç eTTqT≈£î≥¢ ... 86

2.44. B|æÔ (>√s¡)ø£qT|ü]Ô ... 87

2.45. –]C≤X¯+ø£sY ∫+‘·|ü*¢ ... 88

2.46. sêeTHê<Ûé ø£+<ëfi¯ ... 89

2.47. ‘ê{ÏbÕeTT\ eT ‘·T´+»j·TT&ÉT ... 90

2.48. yÓ+ø£≥ ùV≤eT ... 90

2.49. uÛ≤düÿsY |ü⁄*ø£˝Ÿ ... 91

2.50. Ä] d”‘êsêeTj·T´ ... 92

2.51. ‘·$TàH˚ì j·T<äT≈£î\uÛÑ÷wüDY ... 93

2.52. XÊ´eT\<˚$ <ä•ø£ ... 96

2.53. &Ü. <ësê düTπs+Á<ä ... 98

2.54. &Ü. düT<äs¡ÙHé sêE ... ¹⁰⁰

2.55. ñeT ñeT Çj·TTDÏí ... 100

2.56. Ç+~sêÁ|æj·T<ä]Ùì e÷˝…+bÕ{Ï ... 103

2.57. ø±oHê<ÛäTì sê<Ûä ... 103

2.58. #·˝≤¢ dü‘·´e‹ ... 104

2.59. eT+>∑fi¯ ø£+<ä÷sY ... 104

2.60. $X¯«Hê<∏é e&É¢e÷ì... 105

2.61. &Üø£ºsY yÓ’<˚Væ≤ X¯•<ÛäsY ... 105

2.62. ø£qø£<äTs¡Z mÁs¡$T*¢ ... 107

n<Ûë´j·T+ 3 109-244

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - kÕe÷õø±+XÊ\T ... 109

3.1. e÷qe dü+ã+<Ûë\T ... 111

3.1.1. ≈£î≥T+ã dü+ã+<Ûë\T ... 112

3.1.2. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ - |æ\¢\ dü+ã+<Ûë\T ... 121

3.1.3. Åd”Ô - |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T ... 134

3.1.4. yÓ’yêVæ≤ø£ dü+ã+<Ûë\T ... 142

3.1.5. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\ dü+ã+<Ûë\T ... 148

3.1.6. es¡ø£≥ï düeTdü´ - >∑ Vü≤Væ≤+dü ø£<∏ä\T ... 158

3.1.7. $yêùV≤‘·s¡ dü+ã+<Ûë\T ... 161

3.1.8. ñ<√´>∑ düeTdü´\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T ... 165

3.1.9. ùdïVü≤ dü+ã+<Ûë\T ... 168

3.1.10. Áù|eT≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T ... 169

3.1.11. e <äTΔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T ... 174

3.1.12. e´≈£îÔ\ e´øÏÔ‘·« dü+ã+<Ûë\T ... 181

3.1.13. e÷qe‘·«+ ø£<∏ä\T ... 194

3.1.14. eTqdüÔ‘·«+ ø£<∏ä\T ... 200

3.1.15. es¡í yÓ’wüeT´+ ø£<∏ä\T ... 201

3.1.16. ø£\ÃsY cÕø˘ ø£<∏ä\T ... 205

3.1.17. ôd’qT‡ |òæø£‡Hé ø£<∏ä\T ... 207

3.1.18. eT<ÛäTs¡ düà ‘·T\T ... 213

3.1.19. e÷‘· <˚XÊ_Ûe÷HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T ... 217

3.1.20. Ä]úø£ dü+ã+<Ûë\T ... 223

3.1.21. &Éj·÷k˛Œsê Ç‘·sê\T ... 234

n<Ûë´j·T+ 4 245-290

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - kÕ+düÿ‹ø±+XÊ\T ... 245

4.1. dü+düÿ ‹ - dü+Á|ü<ëj·÷\T ... 248

4.2. eT÷&ÛÉ qeTàø±\T ... 257

4.3. y˚wü - uÛ≤wü\T ... 264

4.4. ≈£î\+ ... 268

4.5. eT‘·+ ... 271

4.6. |ü+&ÉT>∑\T ... 273

4.7. ø£fi¯\T ... 276

4.8. ÄVü‰s¡|ü⁄ n\yê≥T¢ ... 279

4.9. $<ë´ $<Ûëq+ ... 284

n<Ûë´j·T+ 5 291-352

5.2. •\Œ+ ... 296

5.2.1. ø£<∏äq •\Œ+ ... 297

5.2.1.1. ñ‘·ÔeT |ü⁄s¡Twü ø£<∏äq+ ... 298

5.2.1.2. Á|ü<∏äeT |ü⁄s¡Twü ø£<∏äq+ ... 299

5.2.1.3. bÕ¢wt u≤´ø˘ ø£<∏äq+ ... 299

5.2.2. dü+|òüT≥q... 300

5.2.3. düìïy˚X¯+ ... 303

5.2.4. uÛ≤cÕ XË’* ... 305

5.2.4.1. qT&çø±s¡+ ... 306

5.2.4.2. C≤rj·÷\T ... 308

5.2.4.3. kÕyÓT‘·\T ... 310

5.2.4.5. e÷+&É*ø±\T ... 320

5.2.5. es¡íq ... 322

5.2.5.1. edüTÔ es¡íq ... 323

5.2.5.2. Á|üø£ ‹ es¡íq ... 324

5.2.5.3. s¡÷|ü es¡íq ... 326

5.2.5.4. uÛ≤e es¡íq ... 327

5. 2 .6. o]¸ø£ ... 328

5.2.6.1. edüTÔ>∑‘·yÓTÆq o]¸ø£ ... 329

5.2.6.2. bÕÁ‘·>∑‘·yÓTÆq o]¸ø£\T ... 330

5.2.6.3. uÛ≤e|üs¡yÓTÆq o]¸ø£\T ... 330

5.2.6.4. eTTK´ dü+|òüT≥Hê |üs¡yÓTÆq o]¸ø£\T ... 330

5..2.6.5. nq´uÛ≤cÕ |ü<ë\T o]¸ø£\T ... 330

5.2.7. m‘·TÔ>∑&É ... 331

5.2.7.1. es¡íHê‘·àø£ m‘·TÔ>∑&É ... 332

5.2.7.2. bÕÁ‘· |ü]#·j·÷‘·àø£ m‘·TÔ>∑&É ... 333

5.2.7.3. ø£<∏äHê‘·àø£ m‘·TÔ>∑&É ... 334

5.2.7.4. dü+uÛ≤wüD≤‘·àø£ m‘·TÔ>∑&É ... 336

5.2.7.5. düìïy˚XÊ‘·àø£ m‘·TÔ>∑&É ... 337

5.2.7.6. Á|üX¯ï‘√ ≈£L&çq m‘·TÔ>∑&É ... 338

5.2.7.7. Á|üuÛ≤‘· düeTj·T+‘√ ≈£L&çq m‘·TÔ>∑&É ... 339

5.2.7.8. |æ\T|ü⁄‘√ ≈£L&çq m‘·TÔ>∑&É ... 339

5.2.8. bÕÁ‘·\T ... 340

5.2.9. eTT–+|ü⁄ ... 342

5.2.9.1. ‘·s¡+>∑ |ü<äΔ‹˝À eTT–+|ü⁄ ... 344

5.2.9.2. ìX¯Ã\ ˝Ò<ë uÛ≤ek˛Œs¡ø£ eTT–+|ü⁄ ... 345

eTT–+|ü⁄ ... 353

Ä<Ûës¡ Á>∑+<∏ë\T ... 357

అధ్యాయం – 1

అమెరికా తెలుగు కథలు - భూమిక

అధ్యాయం - 2

అమెరికా తెలుగు కథలు – కథకుల

పరిచయం

అధ్యాయం – 3

అమెరికా తెలుగు కథలు - సామాజికాంశాలు

అధ్యాయం – 4

అమెరికా తెలుగు కథలు – సాంస్కృతికాంశాలు

అధ్యాయం – 5

అమెరికా తెలుగు కథలు – శిలప వివేచన

1. nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T - uÛÑ÷$Tø£

|ü]#·j·T+

ø£<∏ëkÕVæ≤‘·´+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚ ø±ø£, nyÓT]ø±˝Àq÷ ≈£L&Ü m≈£îÿe Á|ü#ês¡+˝À ñqï Á|üÁøÏj·T. 20e X¯‘êã›+˝À ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëkÕVæ≤‘ê´ìï ˝À‘·T>± |ü]o*ùdÔ nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏äøÏ ø=ìï <äX¯u≤›\ #·]Á‘· ñqïfÒº ø£ì|æk˛Ô+~. á X¯‘êã›+˝À nyÓT]ø±˝À ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ $ø±k˛<äj·T+ ø£*–+~. ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëkÕVæ≤‘·´+˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä ô|<ä›|”≥qT ÄÁø£$T+#·T≈£î+≥T+~. 1964 qT+∫ #·÷dæq≥¢sTT‘˚ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT nyÓT]ø±

‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T sêùdyês¡T ãVüQ‘·≈£îÿe. ‘·sê«‘· ‘·sê«‘· nH˚ø£ eT+~ ø£<∏ë s¡#·sTT‘·\T |ü⁄≥Tºø=#êÃs¡T.

Ç|ü⁄Œ&ÉT nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ë s¡#·sTT‘·\T ‘Ó\T>∑T˝À ø£<∏ä\ø£+fÒ $_Ûqï+>± sêdüTÔHêïs¡T. nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ë kÕVæ≤‘·´+ n|ü⁄Œ&É÷, Ç|ü⁄Œ&É÷ ¬s+&ÉT _Ûqï dü+düÿ ‘·T\‘√ ã\+>±H˚ kÕ>∑T‘·T+~. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT |üÁ‹ø£\˝À eTq<˚X¯+˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T n‹‘·≈£îÿe>± eTTÁ~+#˚yês¡T. ø±ì Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>±

‘Ó\T>∑T n+‘·sê®\+˝À |üÁ‹ø£\T e#êÃsTT. nH˚ø£ |üÁ‹ø£\qT ÄHé˝…’Hé <ë«sê eTqø£+<ä]øÏ n+~düTÔHêïs¡T.

ˇø=ÿø£ÿ |üÁ‹ø£˝À ˇø=ÿø£ÿkÕ] nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\qT eTq ‘Ó\T>∑T |üÁ‹ø£˝À¢ y˚düTÔHêïs¡T. Bì‘√ nyÓT]ø±˝À eTq ‘Ó\T>∑Tyês¡T sêdæq ø£<∏ëkÕVæ≤‘·´+ eTq+<ä]øÏ n+<äT‘·T+~.

Á|üyêkÕ+Á<ÛäT\T mø£ÿ&ÉTHêï ‘·eT uÛ≤cÕdü+düÿ ‘·T\qT eTs¡∫b˛s¡T nqïe÷≥ yêdüÔe+. Ä+Á<Ûä<˚X¯|ü⁄

dü]Vü≤<äT›\T <ë{Ï uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À nH˚ø£ sêÁcÕº\˝À dæús¡|ü&çq Ä+Á<ÛäT\ Jeq $<ÛëHêìï |ü]o*ùdÔ á e÷≥

‘˚≥‘Ó\¢eTe⁄‘·T+~. |ü~y˚\ yÓTÆfi¯ó¢ <ä÷s¡+ yÓ[fl nyÓT]ø±˝À dæús¡|ü&çq Ä+Á<ÛäT\≈£î ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü, dü+düÿ‘·T\ô|’ eTeTø±s¡+ @e÷Á‘·+ ‘·–Zb˛˝Ò<äT. ñ‘·Ôs¡ nyÓT]ø±øÏ e\dü e∫à dæús¡|ü&çq eTqyêfi¯ófl ‘·eT Jeq $<Ûëq+ >∑T]+∫ bò˛{À\T, M&çjÓ÷\T, ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôsê\T...yÓTT<ä˝…’q yê{Ï<ë«sê nH˚ø£ s¡ø±\T>±

]ø±s¡T¶ #˚düT≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. kÕVæ≤‘·´s¡÷|üø£+>± n$ |ü~\|üs¡∫q|ü⁄Œ&ÉT yê{ÏøÏ XÊX¯«‘·yÓTÆq $\Te ø£\T>∑T‘·T+~. nyÓT]ø± Ä+Á<ÛäT\ J$‘ê˝À¢ ‘·s¡T#·T ‘ês¡dü|ü&˚ |ü]dæú‘·T\˙, düeTdü´\˙, yê{Ï |ü]cÕÿsê\˙

qe\\T>±, ø£<∏ä\T>±, ø£$‘·\T>± sêdüTÔqï s¡#·sTT‘·\T n_Ûq+<ä˙j·TT\T.

1960 ˝À e∫à dæús¡|ü&çqyês¡T 1970 \ Hê{ÏøÏ ø=+#Ó+ ‘·eT uÛ≤cÕ dü+düÿ‘·T\ |ü]s¡ø£åD¬ø’ Ä˝À#·q\T ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\˝À yÓ\Te&çq yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï ‘Ó\T>∑T |üÁ‹ø£ ªª‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ

|üÁ‹ø£μμ. ô|eTàsêE y˚DT>√bÕ\sêe⁄ Á|ü<Ûëq dü+bÕ<ä≈£î\T>±, >∑es¡kÕì dü‘·´Hêsêj·TD y˚TH˚õ+>¥ m&ç≥sY>±

yÓTT<ä{Ï dü+∫ø£ @Á|æ˝Ÿ 1970 ˝À yÓ\Te&ç+~. á |üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]+∫q yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T

leT‹ #Ós¡T≈£L] s¡e÷<˚$ ªª|ü⁄{Ϻ\T¢μμ, ø√eT˝≤ <˚$ ªª|æ]øÏyê&ÉTμμ, ø£dü÷Ô] sêeTø£cÕísêe⁄ ªªj·Te«q ≈£îdüTe÷\T yê&çb˛‘˚μμ yÓTT<ä˝…’q$. ñ‘·Ôs¡ nyÓT]ø± sê‘· Á|ü‹>± Á|ü#·T]+#·ã&çq yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï ‘Ó\T>∑T |ü⁄düÔø£+ ll

>±] ªªdæÁbÕ*μμ 1981 VüA´düºHé ˝À yÓ\Te&ç+~. ‘Ó\T>∑T ø£fi≤dü$T‹#˚ q&É|üã&ÉT‘·Tqï ‘Ó\T>∑TCÀ´‹ |üÁ‹ø£˝À nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T m≈£îÿe>± Á|ü#·T]+#·ã&ܶsTT. ¬ø.$. j·Tdt. sêe÷sêe⁄ ‘=* dü+bÕ<ä≈£î\T>±

nyÓT]ø±˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï n+‘·sê®\ kÕVæ≤‘·´ |üÁ‹ø£ ªªá e÷≥μμ.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä - |ü]D≤eT+:

m+<äs√ ‘Ó\T>∑Tyês¡T eTq<˚XÊìï e<ä* y˚πs <˚XÊ\≈£î yÓ[flb˛‘·THêïs¡T, Çø£eTT+<äT ≈£L&Ü yÓfi≤Ôs¡T.

ãsêà, eT˝Òwæj·÷, |òæJ, Ç+&√H˚wæj·÷, <äøÏåD nyÓT]ø±, e÷]wüdt, dæ+>∑|üPsY, Ç+>±¢+&é, ÄÁùdº*j·÷

ˇø£fÒ$T{Ï - Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± nìï ÁbÕ+‘ê\˝À ñqï eTq ‘Ó\T>∑Tyês¡T ‘·s¡‘·sê\T>± Ç‘·s¡<˚XÊ\˝À ìedædü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. n˝≤π> ñ‘·Ôs¡ nyÓT]ø±øÏ ‘Ó\T>∑Tyês¡T 1960 ˝À e#êÃs¡T. e\dü e∫à Çø£ÿ&˚ dæús¡|ü&çb˛e&É+

1970˝ qT+∫ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. yês¡+‘ê Á|üyêkÕ+Á<Ûä ø£<∏ë s¡#·sTT‘·\T>± ù|s¡T bı+<ës¡T.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ë|ü]D≤e÷H˚ï nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ |ü]D≤eT+>± #Ó|üŒe#·TÃ. nyÓT]ø±

‘Ó\T>∑T ø£<∏ä |ü⁄≥Tº |üPs√«‘·Ôs¡ $ø±kÕ\qT |ü]o*ùdÔ 1965 ÁbÕ+‘·|ü⁄ ‘=*<äX¯˝À nyÓT]ø± >∑&ɶô|’ ø±\TyÓ÷|æq

‘Ó\T>∑Tyês¡T, Ä dü]ø=‘·Ô e´edüú˝À düs¡TΔ≈£îb˛˝Òø£ $|üØ‘·yÓTÆq ˇ‹Ôfi¯fl≈£î˝ÀHÓ’ kÕVæ≤‘·´+ CÀ*øÏb˛˝Ò<äT. ø±ì 1970 ÁbÕ+‘·+˝À á |ü]dæú‘·T\T e÷] kÕVæ≤‘·´ dü»q≈£î nqT≈£L\yÓTÆq yê‘êes¡D+ @s¡Œ#·T≈£îHêïs¡T.

1970 qT+&ç nyÓT]ø±˝À Á|ür ÁbÕ+‘·+ qT+∫ kÕúìø£+>± ø=+<äs¡T s¡#·sTT‘·\T, kÕVæ≤ry˚‘·Ô\÷ ‘·eT≈£î

‘√∫q $<Ûä+>± s¡#·q\T #˚düTÔHêïs¡T. 1990 ÁbÕ+‘·+˝À nyÓT]ø±˝Àì ‘Ó\T>∑Tyê]˝À es¡ZuÒ<Ûë\T n+‘·≈£î eTT+<äTø£+fÒ m≈£îÿe>± #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. n|üŒ{Ïπø n+‘·+‘· e÷Á‘·+>± ñqï ‘Ó\T>∑T s¡#·sTT‘·\

|ü]dæú‹ n≥÷ Ç≥÷>± ñ+~. Ä |ü]dæú‘·T\˝À ªªe+>∑÷] bòÂ+&˚wüHé Ä|òt nyÓT]ø±μμ nH˚ dü+düúqT e+>∑÷]

∫f…ºHé sêE VüA´düºHé, f…ø±‡dt˝À kÕú|æ+#ês¡T. BìøÏ Á|ü<Ûëq dü+bÕ<ä≈£î\T>± ô|eTàsêE y˚DT>√bÕ\sêe⁄,

>ös¡e dü+bÕ<ä≈£î\T>± Ç+Á<ä>∑+{Ï lø±+‘· X¯s¡à ñHêïs¡T. á e+>∑÷] bÂ+&˚wüHé Ä|òt nyÓT]ø± dü+düú ù|s¡T‘√ nH˚ø£ ø£<∏ë dü+ø£\Hê\T yÓ\Te&ܶsTT. n+<äT˝À 1995 ˝À ªªnyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£μμ nH˚

ù|s¡T‘√ yÓTT<ä{Ï dü+ø£\q+ yÓ\Te&ç+~. Ç|üŒ{Ïes¡≈£î á dü+düú qT+&ç 12 dü+ø£\Hê\T e#êÃsTT.

á dü+ø£\Hê\˝Àì ø£<∏ë H˚|ü<∏ë´\T $_Ûqï ø√D≤\‘√ sêj·Tã&ܶsTT. B+‘√ n+‘·≈£îeTT+<äT s¡#·Hê yê´|üø£+

ø£*–q yêπsø±ø£ ø=‘·Ôyês¡T ≈£L&Ü ø£\+|ü{Ϻ ‘·eT dü+|òüTs¡¸D\qT ø£<∏ä\T>± eT\#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.

‘=*<äX¯˝À nø£ÿ&çøÏ e∫Ãqyês¡T y˚s¡T y˚s¡T dü+e‘·‡sê\˝À sêe&É+ #˚‘·H√, y˚s¡T y˚s¡T ÁbÕ+‘ê\˝À dæús¡|ü&É≥+ #˚‘·H√, yÓTT<ä{Ï˝À yê] eT<Ûä´ |ü]#·j·÷\T n+‘·>± ˝Òø£b˛e&É+ #˚‘·H√ nyÓT]ø±˝À yÓ\Te&çq

‘=*ø£<∏ä @~? ‘=* ø£<∏ä≈£î\T mes¡T? nH˚ Á|üX¯ï\≈£î düŒwüºyÓTÆq düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ&É+ M\T ø±<äT. ø±ì nyÓT]ø±˝À ‘=* ‘Ó\T>∑Tø£<∏ä ñ‘·Ôs¡ nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ës¡#·sTT‘· ªªdü«ØZj·T |ü⁄*>∑+&É¢ eT*¢ø±s¡T®qsêe⁄μμ

¬øq&Ü˝À ªªyêVæ≤ìμμ Ä+Á<Ûä dü∫Á‘· yês¡|üÁ‹ø£ @Á|æ˝Ÿ 24, 1964 dü+∫ø£˝À eTTÁ~+#·ã&ç+~. á $wüj·÷ìï yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó∫Ãqyês¡T ªªs¡#·qμμ XÊsTT>±s¡T. ¬s+&√ ø£<∏ä 1966 ˝À <√‘·+XË{Ϻ Ms¡uÛÑÁ<äsêe⁄ sêdæq ø£<∏ä ªª>√&ÉMT<ä >∑&çj·÷s¡+μμ Ä+Á<Ûädü∫Á‘· yês¡ |üÁ‹ø£˝À eTTÁ~+#ês¡T. 1969 ˝À d”j·Td”‡ eTTs¡[ sêdæq ø£<∏ä ªªeTìwæμμ uÛ≤s¡‹ e÷dü|üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]+#·ã&ç+~. 1970 ˝À #Ós¡T≈£L] s¡e÷<˚$ ªª|ü⁄{Ϻ\T¢μμ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ

|üÁ‹ø£ - n{≤¢+{≤ 1970 ˝À y˚eT÷] y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ªª>√*<√wü+μμ Ä+Á<Ûä dü∫Á‘·yês¡|üÁ‹ø£, 1971 ˝À y˚eT÷] y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ªªuÛÑ÷‘·<ë›\TμμÄ+Á<Ûä|üÁ‹ø£ dü∫Á‘·yês¡|üÁ‹ø£, 1973˝À ø√eT˝≤<˚$ ªª»yêãT ˝Òì Á|üX¯ïμμ ‘Ó\T>∑TuÛ≤cÕ |üÁ‹ø£, n{≤¢+{≤, 1975 ˝À e+>∑÷] ∫f…ºHé sêE ªªE\bÕ\ ø£<∏äμμ eT<ÛäTs¡yêDÏ VüA´düºHé, 1975 ˝À uÛ≤esêE ªªø=H˚eTìwæμμ Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ dü∫Á‘·yês¡|üÁ‹ø£, 1977 ˝À e÷∫sêE kÕ$Á‹

ªª<äj·T´+|ü{Ϻ+~μμ yÓTT<ä{Ï ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - q÷´j·÷sYÿ, 1978 ˝À •cÕº¢$»j·T ªª}s¡Te÷]Hê...μμ

‘Ó\T>∑T nyÓT]ø± - ∫ø±>√, 1979 ˝À nj·T´>±] s¡e÷eTDÏ ªªø£\qT+&ç Ç\≈£îμμ ¬s+&Ée ‘êHê yê]¸ø£

dü+∫ø£ - &ÓÁ{≤sTT{Ÿ, 1979 ˝À ø£&É|ü XË’\» ªªeT∞fl ô|[flμμ ¬s+&Ée ‘êq yê]¸ø£ dü+∫ø£, 1979˝À y˚eT÷]

#·+Á<ëe‹ ªª|æ\T|ü⁄ ‘Ó∫Ãq ù|Nμμ ‘Ó\T>∑TyÓ\T>∑T - q÷´j·÷sYÿ, 1980 ˝À ns¡TD >∑˝≤¢ ªª‘·\ÁøÏ+<äT˝…’qμμ

‘Ó\T>∑T nyÓT]ø± - ∫ø±>√, 1981 ˝À #Ós¡T≈£L] s¡e÷<˚$ ªªXÊ´eTμμ-eT÷&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ -

∫ø±>√, 1981 ˝À ø£wüíÁ|æj·T ªªq÷´j·÷sYÿ #˚]q Hê nqTuÛÑe+μμ ‘Ó\T>∑T nyÓT]ø± - ∫ø±>√, 1983˝À ns¡TD >∑˝≤¢ ªªnyÓT]ø± dæ{Ï»Héμμ ‘Ó\T>∑T yÓ\T>∑T - ∫ø±>√, 1983 ˝À q[ì ªªn~‘·+ Vü≤]DÏμμ ‘Ó\T>∑T yÓ\T>∑T - ∫ø±>√, 1983 ˝À sêD° dü+j·TTø£Ô ªª∫+‘·+ e+#·qμμ Hê\T>√ ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - yêwæ+>∑ºHé, 1984 y˚DT>√bÕ\sêe⁄ ªªø£\|ü≥|ü⁄ nH˚«wüDμμ eT<ÛäTs¡yêDÏ - VüA´düºHé, 1984 ˝À edü+‘· \ø°åà |ü⁄#êà ªªn+‘·s¡+>∑+˝À n\\Tμμ eT<ÛäTs¡yêDÏ - VüA´düºHé, 1985 ˝À y˚\÷] y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ªªyÓT≥e÷südt (e÷s¡TŒ)μμ ◊<√ ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - ˝≤dt @+»˝Ÿ‡, 1986 ˝À ìs¡à˝≤~‘·´ - uÛ≤düÿsY |ü⁄*ø£˝Ÿ ndü\Tù|s¡T ªªôd’;]j·THé ÁπøHé‡μμ Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ dü∫Á‘· yês¡ |üÁ‹ø£, 1986 ˝À e+>∑÷] ∫f…ºHé sêE ªªnyÓT]ø± yêVü≤q jÓ÷>∑+ ø£<∏äμμ- eT<ÛäTs¡yêDÏ - VüA´düºHé, 1987 ˝À ø√\>∑≥¢ dü÷s¡´Á|üø±X¯sêe⁄ ªªÁ>∑+<∏ä#Ís¡´+μμ Äs¡e ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - ôdsTT+{Ÿ \÷sTTdt. 1987 ˝À MTsY nãT›˝≤¢ ªªz eT+∫ s=e÷+{Ïø˘ ø£<∏äμμ - Äs¡e ‘êHê

yê]¸ø£ dü+∫ø£ - ôdsTT+{Ÿ \÷sTTdt, 1987 ˝À $T<∏äTq ªªÁ|üuÛ≤\r - bÕ]C≤‘·+μμ Äs¡e ‘êHê yê]¸ø£

dü+∫ø£ -ôdsTT+{Ÿ \÷sTTdt, 1987 ˝À ì&É<äy√\T e÷\‹ ªªìC≤ìø° ô|ò$TìC≤ìø° eT<Ûä´μμ - Ä+Á<Ûä|üÁ‹ø£

dü∫Á‘· yês¡|üÁ‹ø£ - ôdsTT+{Ÿ \÷sTTdt. 1989 ˝À <ëeTsêE \øÏåà ªªnq>∑q>± z ‘Ó\T>∑T yÓ\T>∑T ø£<∏äμμ - eT<ÛäTs¡yêDÏ VüA´düºHé, 1989 ˝À |ü{Ϻdü|ü⁄ sêeTCÀ– >∑+>±<Ûäs¡+ ªªnyÓT]ø±˝À –ØX¯+μμ eT<ÛäTs¡yêDÏ - VüA´düºHé, 1989 ˝À |ü{Ϻdü|ü⁄ X¯≈£î+‘·\ ªª>∑+>±<Ûäs¡+μμ eTøÏåø£+, ªªeTVü‰\øÏåàμμ, ªªu≤u≤sTT eTVü‰X¯j·TT&ÉTμμ eT<ÛäTs¡yêDÏ - VüA´düºHé, 1989 ˝À j·T&Ée*¢ s¡eTDeT÷]Ô ªªnqTuÛÑe+μμ eT<ÛäTs¡yêDÏ - VüA´düºHé, 1990 ˝À ø=eTs¡y√\T düs√» ªªñwüí+ ñùwíD o‘·\'μμ ‘Ó\T>∑T CÀ´‹ - q÷´C…؇, 1990 ˝À $T]ÔbÕ{Ï $y˚ø±q+<äsêe⁄

ªªÇ~ ø£<∏ä düTe÷!μμ ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ q÷´ z]¢j·THé‡, 1990 ˝À düT˝À#·q uÛÑ+&Üs¡T ªªdü«j·T+ø£‘·+μμ

‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - q÷´ z]¢j·THé‡, 1991 ˝À nøÏÿq|ü*¢ düTu≤“sêe⁄ ªªyÓHÓï\ ≈£îs¡Tdæq sêÁ‹μμ mì$T<äe

‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 1991 ˝À e÷˝…+bÕ{Ï Ç+~sê Á|æj·T<ä]Ùì á ‘·s¡+ ø£<∏ä mì$T<äe

‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ -- n{≤¢+{≤, 1991 ˝À eTs¡Tyê&É sêCÒX¯«s¡sêe⁄ ªª≈£î\+>±&ÉTμμ mì$T<äe ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 1992 ˝À @. düT<äs¡ÙqsêE ªªeTeTø±s¡+ - eTs√»qàμμ ‘Ó\T>∑TCÀ´‹ - q÷´C…؇, 1992 ˝À ø±y˚TX¯«Ø<˚$ ªªrs¡TŒμμ ‘Ó\T>∑T düŒ+<äq - ¬øq&Ü, 1992 ˝À ø=e«* (ø£dü÷Ô]) CÀ´‹

ªª>∑DÒwt ãsYÔ &˚μμ ‘Ó\T>∑T düŒ+<äq - ¬øq&Ü, 1992 ˝À sêeTø£wüíeT÷]Ô ∫{Ϻ - ªªj·T<ës¡Δ+ Ç~ø±<äTμμ Hê\T>∑e Ä{≤ yê]¸ø£ dü+∫ø£ - q÷´j·÷sYÿ, 1992 ˝À j·÷s¡¢>∑&ɶ øÏMTs¡ ªªdüuÛÑ ˝§düTÔHêïsTT ∫{Ϻμμ - ‘Ó\T>∑T düŒ+<äq - ¬øq&Ü, 1993 ˝À ô|eTàsêE y˚DT>√bÕ\sêe⁄ ªª<ë+|ü‘·´+˝À nqTã+<Ûä+μμ ‘Ó\T>∑T CÀ´‹ - q÷´C…؇ 1994 ˝À uÒ‘·q |ü*¢ CÀdt düTu≤“sêe⁄ ªªXÀuÛÑq+ eTTVüAπsÔμμ ‘Ó\T>∑TCÀ´‹ - q÷´»Ø‡, 1994

˝À bÕs¡«‹ bıqï\÷] ªªÇ~ ø£<∏ä ø±<äTμμ ‘Ó\T>∑TCÀ´‹ - q÷´C…؇, 1994 ˝À e&É¢e÷ì |ü<ëàe‹ ªªˇ+≥]

‘·q+μμ ‘Ó\T>∑T CÀ´‹ - q÷´C…؇, 1994 ˝À yÓ’. s¡|òüTTHê<Ûäsêe⁄ ªªø±[<ëdüTμμ s¡#·q e÷dü|üÁ‹ø£, 1995 ˝À

»j·TÁ|üuÛÑ ªªlìyêdüHé rsêàq+μμ ◊<äe ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - 1995 ˝À n|üs¡í eTTqT≈£î≥¢ >∑TqT|üP&ç ªª|òüTs¡¸Dμμ ‘Ó\T>∑T |ü\T≈£î, 1995 ˝À ø=eTs¡y√\T düs√» ªªe÷‘·<˚y√uÛÑeμμ ‘Ó\T>∑TCÀ´‹ - q÷´C…؇, 1995 ˝À XÊ´eT˝≤<˚$ <ä•ø£ ªªÄs√E ˝Ò y˚s¡Tμμ ‘Ó\T>∑T CÀ´‹ - q÷´C…؇, 1995 ô|eTàsêE y˚DT>√bÕ\sêe⁄

ªªÇ+Á<äÁ|üdüú+˝À d”eT+‘·+μμ ‘Ó\T>∑T CÀ´‹ - q÷´C…؇, m+. mdt. Á|üø±X¯sêe⁄ ªªyÓ’≈£î+sƒ¡ bÕ[μμ ‘Ó\T>∑T CÀ´‹

- q÷´C…؇, 1996 ˝À XÊ´yéT k˛eTj·÷E\ ªª>∑D|ü‹ u§bÕŒ eTÚ]j·÷μμ nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£, 1997 ˝À ø£qø£ Á|ükÕ<é ªª>∑T˝≤; uÒs¡+μμ |ü<äø=+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ ˝≤dt @+»˝Ÿ‡, 1997 ˝À bÕ\q ø£\+ù|s¡T ndü\T ù|s¡T bÕs¡q+~ \ø°åà qs¡dæ+Vü≤+ ªªC≤qø£‘·Ô - »+ã÷B«|ü j·÷Á‘·μμ |ü<äø=+&Ée ‘êHê

yê]¸ø£ dü+∫ø£, ˝≤dt m+õ˝Ÿ‡, 1998 ˝À eT+>∑fi¯ ø£+<ä÷sY ªªn*ºy˚T≥+μμ ◊<äe Ä{≤ yê]¸ø£ dü+∫ø£ -

&ÓÁ{≤sTT{Ÿ. 1998 ˝À düT<˚wüí ø£\+ù|s¡T ndü\T ù|s¡T düT<˚cÕí¬s&ç¶ k˛eT ªªÄ\+ãqμμ nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ - ◊<äe dü+ø£\q+, 1998 ˝À }≥T≈£L] $C≤„H˚X¯«s¡ ≈£îe÷sY ªªb˛sTTsê e÷j·TeTàμμ s¡#·q e÷dü|üÁ‹ø£, 1998 ˝À kÕsTT ÁãVü≤àq+<ä+ >=]Ô ªªe\düJ$‘·+μμ Ä+Á<ÛäuÛÑ÷$T, 1999 ˝À Ä]d”‘êsêeTj·T´

ªªkÕVü≤dü+ - düVü≤yêdü+μμ |üHÓï+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - dæì‡Hê{Ï, 1999 ˝À –]C≤ X¯+ø£sY ∫+‘·|ü*¢

ªªdüTu≤“sêe⁄ ]f…Ƭs’ b˛˝Ò<äTμμ ‘êHê Ø»q˝Ÿ -&Ü˝≤dt, 1999 ˝À \ø°åà ¬ø. >ö&é ªªeTT‘Ó’Ô<äTe⁄μμ |üHÓï+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - dæì‡Hê{Ï, 1999˝À e÷∫sêE kÕ$Á‹ ªªu§#·TÃ≈£îø£ÿμμ |üHÓï+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£, dæì‡Hê{Ï, 1999 ˝À |æ|æŒfi¯fl dü÷s¡´Á|üø±X¯sêe⁄ ªªmsTT&é‡ bÕõ{Ïyéμμ |üHÓï+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ dæì‡Hê{Ï, 1999 ˝À ªªs¡$X¯s¡àμμ ø£\+ ù|s¡T |üP&çô|~› s¡M+Á<äHê<Ûä X¯s¡à ndü\Tù|s¡T, ªª<˚e\T&ÉT u≤ãTø£<∏äμμ nyÓT]ø±

uÛ≤s¡‹, 1999 ˝À lìyêdü |òüDÏ≈£îe÷sY &=ø±ÿ ªªH˚q÷ - Hê˝Òœ˙μμ |üHÓï+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - dæì‡Hê{Ï, 1999 ˝À dü÷s¡´ø±+‘·+ |ü|ü⁄Œ ªªnyÓT]ø± Á|üj·÷D+μμ |üHÓï+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - dæì‡Hê{Ï, 1999 ˝À y˚\÷] yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ªªˇø£ e+<ä >∑T+J\ >∑T]+∫μμ - á e÷≥ |üÁ‹ø£, 1999 ˝À $X¯«Hê<Ûä n#·T´‘· <˚esêj·T\T ªªø£<∏ä ø±ì ø£<∏äμμ |üHÓï+&Ée ‘êHê yê]¸ø£ dü+∫ø£ - dæì‡Hê{Ï, 1999˝À sêj·TT&ÉT e<äTΔ\ ªªeT>∑‘·ìÁ<äμμ ‘êHê Øõq˝Ÿ - &Ü\dt, 2000 ˝À nøÏÿq|ü*¢ düTu≤“sêe⁄ ªª¬s’\T yÓ[flb˛sTT+~μμ

$|ü⁄\ e÷dü|üÁ‹ø£, 2000˝À <ëeTsêE dü∫Ã<ëq+<äeT÷]Ô ªªeTVü‰düuÛÑ\Tμμ e÷ eP] ø£<∏ä\T, 2000 ˝À ø£\X¯|üP&ç lìyêdüsêe⁄ ªª|æ\T|ü⁄μμ Ä{≤ yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 2000 ø£eT\ ∫eT≥ ªªuÛ≤wüø£+<äì eTìwæμμ Ä{≤ yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 2000˝À |üP&çô|~› X‚wüßX¯s¡à ªªm+&Ée÷e⁄\Tμμ Á|üyêkÕ+Á<ÛäT\

ÄXÊøÏs¡D+, 2000˝À |ü⁄#êà nqï|üPs¡í ªªÄX¯j·T+μμÄ{≤ yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 2000 ˝À sê~Ûø£

H√] ªªnu≤“sTT ô|[flμμ Ä{≤ yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 2000˝À kÕsTT\ø°åà ø±fi¯fl≈£L] ªªÇ, Ä ô|[flμμ Ä{≤

yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 2000˝À XÊ´+düT+<äs¡ sêe⁄ |ü|ü⁄Œ ªªô|[fle÷≥\Tμμ Ä{≤ yê]¸ø£ dü+∫ø£ - n{≤¢+{≤, 2000 ˝À e+>∑÷] ∫f…ºHé sêE ªª#˚>√&ç ø£+|üP´≥sY ø£<∏äμμ eT<ÛäTs¡yêDÏ - VüA´düºHé Ç˝≤ nH˚ø£

ø£<∏ä\T yÓ\Te&ܶsTT.

&Óビ¤jÓ÷´ <äX¯ø£+ Hê{ÏøÏ nyÓT]ø±≈£î e#˚à ‘Ó\T>∑Tyê] dü+K´ Áø£eT+>± ô|s¡>∑&É+‘√ nø£ÿ&ç eTTK´

q>∑sê\ìï+{Ï˝ÀqT ‘Ó\T>∑T dü+|òü÷\T @s¡Œ&É≥+, Ä ‘·sê«‘· Ä dü+|òü÷˝Ò ∫qïy√, ô|<ä›y√ *œ‘· |üÁ‹ø£\T Á|ü#·T]+#·&É+ Äs¡+uÛÑyÓTÆ+~. Ä ‘·sê«‘· ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ n#·Tà |üÁ‹ø£\T ≈£L&Ü yÓ\Te&ܶsTT. ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ

|üÁ‹ø£, eT<ÛäTs¡yêDÏ, ‘Ó\T>∑T ÄyÓT]ø± |üÁ‹ø£˝À¢ Çø£ÿ&ÉTqï ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä≈£î\ ø£<∏ä\T Á|ü#·T]+#·ã&˚$. ‘=+ãjÓ÷´

<äX¯ø£ ÁbÕs¡+uÛÑ+‘√ ‘Ó\T>∑T yÓ\T>∑T, ‘Ó\T>∑T |ü\T≈£î, Ç+Á<ä <ÛäqdüT‡, ‘Ó\T>∑T yêDÏ, |üÁ‹ø£\T yÓ\T>∑T

#·÷kÕsTT. á |üÁ‹ø£\˙ï nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä≈£î nÁ>∑‘ê+ãT˝≤ìï Ç#êÃsTT.

1. nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä - H˚|ü<∏ä´+:

nyÓT]ø± Ä+Á<ÛäT\ J$‘·+˝À ‘·≥düú|ü&˚ düeTdü´\ô|’ dü>∑+ ø£<∏佧#êÃsTT. 1994˝À @s¡Œ&çq e+>∑÷]

bòÂ+&˚wüHé Ä|òt ÄyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä≈£î sê» >ös¡yêìï ‘Ó∫Ã+~. á bÂ+&˚wüHé ø£wæ‘√H˚ 1995 E˝…’˝À VüA´düºHé qT+∫ nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ yÓTT<ä{Ï dü+ø£\q+ e∫Ã+~. nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\ìï Áø£eT+>±

|ü]o*ùdÔ yÓTT<ä{Ï ‘·s¡+ ø£<∏ä˝À¢ eTTK´+>± ø£\ÃsY cÕø˘ ø£<∏ä\T, ‘Ó\T>∑T JeHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T, Åd”Ô düeTdü´\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T, |æ\¢\ ô|[flfi¯fl $wüj·T+˝À ‘·*¢‘·+Á&ÉT\T m<äTs=ÿqï düeTdü´\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T, |ü]Vü‰kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<∏ä\T, eTqTwüß\ n+‘·s¡+>±\qT $|æŒ #Óù|Œ ø£<∏ä\T, e÷qeHÓ’C≤\qT N*à #·÷|æ+#˚ ø£<∏ä\T, C≤„|üø±\‘√, ì≥÷ºs¡÷Œ\‘√, nqTuÛÑyê\‘√, ndü+‘·|ü⁄Ô\‘√, nyÓT]ø±

‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\ìï nyÓT]ø±˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ |ü⁄≥Tºø=∫Ãq$. Äsê{≤\ qT+∫, u…+>∑\ qT+∫, düŒ•+∫b˛j˚T nqTuÛÑyê\ qT+∫ Ç$ |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT. düTe÷s¡T >∑‘· |ü~ùV≤qT dü+e‘·‡sê\T>± nyÓT]ø±

‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T |ü\TeHÓï\T, ∫HÓï\T n\es¡T#·T≈£î+≥THêïsTT. á ø£<∏ä\˝À eTqTwüß\ eTqdüÔ‘ê«\T m˝≤

e⁄HêïjÓ÷ eTq≈£î ø£fi¯fl≈£î ø£{Ϻq≥T¢ ø£ì|ækÕÔsTT. n+‘˚ø±ø£ e÷qdæø£ |òüTs¡¸D\T, yêfi¯fl n+‘·s¡Z‘·+>± m<äTs=ÿH˚

düeTdü´\T ø£ì|ækÕÔsTT. n˝≤π> Ä<äsêÙ\qT, Jeq |ü]D≤e÷\qT yÓ\¢&çkÕÔsTT. á ø£<∏ä\ìï Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À edüTÔqï ø£<∏ä\≈£î uÛÖ‹ø£+>±, e÷qdæø£+>± _ÛqïyÓTÆq H˚|ü<∏ë´\‘√ sêdæq ø£<∏ä\T nH˚ø£+ ñHêïsTT. Á|ü‹

dü+e‘·‡s¡+ |üÁ‹ø£˝À¢ n#·Ãj˚T´ ø£<∏ä\qT, ‘êHê, Ä{≤˝À ãVüQeT‹ bı+~q ø£<∏ä\qT, e+>∑÷] ∫fÒºHé sêE ìs¡«Væ≤+#˚ ªªe+>∑÷] bÂ+&˚wüHé Ä|òt nyÓT]ø±μμ yê] s¡#·q\ b˛{°˝À ãVüQeT‹ bı+~q ø£<∏ä\qT dü+ø£\Hê\T>± eTTÁ~düTÔHêïs¡T. nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T, eTq <˚X¯+˝À ñqïyê] ø£+fÒ $_ÛqïyÓTÆq edüTÔyÓ’$<Ûä´+‘√ ø£<∏ä\T edüTÔHêïj·Tì H˚qT #Ó|üŒ>∑\qT. H˚qT 1995 qT+∫ e#˚à nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ë kÕVæ≤‘ê´ìï >∑T]+∫ $X‚¢wüD #˚düTÔHêïqT.

1.1. kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+:

Á|ü‹ düe÷C≤ìøÏ e÷s¡TŒ nqï~ düVü≤»+. n≥Te+{Ï düe÷»+˝À eTìwæ ˇø£ nDTe⁄ø±ã{Ϻ, eTìwæ ø±˝≤qT>∑TD+>± e÷s¡&É+ ≈£L&Ü n+‘˚ düVü≤»+! dü+|òüT+˝Àì Á|ü»\≈£L -Á|ü»\ MT<ä ã‹πø ø=ìï ÁX‚DT\≈£L eT<Ûä´ n+‘·s¡yÓT˝≤ ~q~Hê_Ûe~Δ #Ó+<äT‘·T+<√ düe÷»+˝Àì e÷qe dü+ã+<Ûë\T nH˚ø£ $<Ûë\T>±

ñ+{≤sTT. Åd”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T, uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\ dü+ã+<Ûë\T, $yêVü≤ dü+ã+<Ûë\T, C≤‘·T\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\T, ñqïyê]øÏ ˝Òìyê]øÏ eT<Ûä´>∑\ dü+ã+<Ûë\T, $_Ûqï dü+düÿ‘·T\ eT<Ûä´ n+‘·sê\T, ‘·sê\ n+‘·sê\T, nyÓT]ø£Hé dü+düÿ‘·T\T, dü«<˚X¯+˝À ã+<ÛäTÁù|eT\T, |æ\¢\ô|+|üø£+˝À m<äTs¡jÓT´ düeTdü´\T Çø£ÿ&É yÓT∫Ãq ø£<∏ä\T. á kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\˙ï ˇπø es¡˝À ìs¡+‘·s¡+ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+{≤sTT. ø=ìï düe÷C≤˝À¢

e÷s¡TŒ\T ‘·«]‘·+>±q÷ eT]ø=ìï düe÷C≤˝À¢ e÷s¡TŒ\T ì<ëq+>± ekÕÔsTT. á kÕe÷õø£ n+‘·s¡ø£˝À¢\+

ˇø£ <äTs¡“¤s¡dæú‹øÏ #˚s¡T‘·T+<äì, <ëìøÏ ø±s¡D≤\T nyÓT]ø± ‘Ó\T–+{À¢ ñqïeì uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À kÕ>∑uÀj˚T e÷qe Jeq+ >∑T]+∫ nø£ÿ&É, Çø£ÿ&É kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ë´\‘√ #·÷|æ+∫ ôV≤#·Ã]+∫q ø£<∏ä\T nyÓT]ø±

‘Ó\T>∑T ø£<∏ä\T.

nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑Tyê] »q JeHêìï ‘Ó*ù| s¡#·sTT‘·\T |ü⁄≥Tºø=#êÃs¡T. á ø£<∏ä˝À¢ kÕe÷õø£ yê‘êes¡D+

#√≥T #˚düT≈£îqïø±\$T~. Ç+ø√yÓ’|ü⁄ ô|s¡T>∑T‘·Tqï e\dü\T n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ n$˙‹ e÷¬sÿ{Ÿ e÷j·TC≤\+˝À |ü&ç e÷]q dæú‹>∑‘·T\T Á|üuÛ≤yêìï á ø£<∏ä≈£î\T ∫Á‹+#·kÕ>±s¡T. düe÷»+˝À eTqTwüß\

eT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\T m+‘· e÷s¡TŒ≈£î ˝ÀHÍ‘·THêïjÓ÷ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷, Ä kÕe÷õø£ #·\Hê\qT nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑Tyês¡T nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä˝À¢ #·÷|æ+#ês¡T. e÷qe kÕe÷õø£ Jeq+˝À ø£ì|æ+#˚ dü+ã+<Ûë\T. dü+|òüTs¡¸D\T, düeTq«j·÷\T, Á|üuÛ≤yê\T, J$‘·+˝À m<äTs¡j˚T´ kÕ<Ûës¡D nkÕ<Ûës¡D dü+|òüT≥q\T, düeTdü´\T e÷qe⁄ì J$‘êìï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕÔsTT. á Á|üuÛ≤e+ e\¢ e÷qe dü+ã+<Ûë\T ≈£L&Ü e÷s¡TŒ\T bı+<äT‘êsTT.

Ä e÷s¡TŒ\ e\¢ Á|üuÛ≤$‘·+ #˚j·Tã&çq dü+ã+<Ûë\T nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T ø£<∏ä˝À¢ >∑eTì+#·e#·TÃ.

XÊs¡«] ªª‘·ô|Œe]~μμ ø£<∏ä 1995 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T nyÓT]ø± dü+ã+<Ûä+ eT+∫

dü+ã+<ÛäeTì Ä•+∫, yêfi¯fl ne÷àsTTøÏ m≥Te+{Ï ø£cÕº\T+&Éeì nqTø=ì eTT≈£îÿ yÓTTVü≤+ ‘Ó*j·Tì mes√ ˇø£]øÏ ø£≥ºu…&É‘ês¡T. nyÓT]ø± yÓ[fl uÛÑs¡Ô #˚‹˝À ˇø£ ø°\Tu§eTà>±, Ä≥ edüTÔe⁄>± e÷]q Åd”Ô >±<∏äqT uÛÑs¡Ô ô|fÒº ∫Á‘·Væ≤+dü\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêj·Tã&ç+~ á ø£<∏ä. d”.j·Td”‡.eTTs¡[ ªªC≤*ø£<∏äμμ ø£<∏ä 1995 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. ù|<ä]ø£+‘√ ÁeT–Zb˛j˚Tø£+fÒ #·ìb˛e&É+ eT+∫~. m+‘√eT+~ eTq<˚X¯+˝À ù|<ä]ø£+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·THêïs¡T. ø£˙dü+ mø£ÿ&É #·÷dæq <äTsêàsêZ\T, mø£ÿ&É #·÷dæq ø£&ÉT|ü⁄ì+|ü⁄ø√e&É+

ø√dü+ Äsê{≤\T. Ç˝≤ s√Eø±\+ >∑&É|ü&É+ ø£+fÒ #·∫Ãb˛‘˚H˚ ô|’ ˝Àø£+˝À düTK+>± ñ+&Ée#·ÃH˚ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~

á ø£<∏ä. >∑es¡kÕì dü‘·´Hêsêj·TD ªªm$T*μμ ø£<∏ä 1996 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. |ü<ëï\T>∑T dü+e‘·‡sê\T ì+&É≈£î+&ÜH˚ Ç+{Ï˝À #Ó|üŒ≈£î+&Ü ø±s¡T q&ÉT|ü⁄‘·÷ Á|üe÷<ëìøÏ >∑T¬s’q|ü⁄Œ&ÉT ÄyÓT ‘·*¢b˛©düT\≈£î #Ó|æŒ πødüTô|≥ºeTì ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêj·Tã&ç+~ á ø£<∏ä. |üP&çô|~› X‚wüßX¯s¡à ªªn>±<Ûä+μμ 1996 dü+e‘·‡s¡+˝À

sêXÊs¡T. ˇ+≥] ‘·q+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T >∑Ts¡TÔ≈£îe∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT yê]øÏ @MT #˚j·T˝Òø£b˛‘·THêïeTH˚

Ä˝À#·q eTqdüT‡ì q$T*y˚düTÔ+~. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Ç+&çj·÷˝À e⁄+fÒ nyÓT]ø±˝À ôd{Ï\j˚T´ yê] |æ\¢\T m<äTs=ÿH˚ e÷qdæø£ dü+|òüTs¡¸Dì rdüTø=ì sêj·Tã&çq ø£<∏ä Ç~. ø£qø£ Á|ükÕ<é ªªñj·÷´\μμ ø£<∏ä 1996 dü+e‘·‡s¡+˝À sêkÕs¡T. ãd”Ô˝À ñqï eT>∑sêj·TTfi¯fl ù|ø±≥≈£î ˝§+–b˛sTT uÛ≤s¡´\qT |ü{Ϻ+#·Tø√s¡T dü]ø£<ë ù|ø±≥≈£î u≤ìdüsTT‘˚ e÷q&É+ ø£wüºeTì ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêXÊs¡T á ø£<∏ä. k˛eT düT<˚wüí ªªdü+ãs¡+˝À ∫qT≈£îμμ ø£<∏ä 1996 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\T ∫qï ∫qï >=&Ée\T ô|≥Tº≈£î+fÒ <ëìì Ädüsê>∑

rdüTø=ìyêfi¯fl≈£î ˝Òìb˛ì$ #Ó|æŒ yêfi¯flqT $&ÉBj·T&ÜìøÏ ø=+‘·eT+~ neTà\ø£ÿ\T+{≤s¡T. n˝≤π> eT+∫ì uÀ~Û+∫ eT+∫>± e÷{≤¢&˚yês¡T+{≤s¡ì ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêXÊs¡T á ø£<∏ä. ø=e«* ø±≥÷] CÀ´‹ ªª‘·s¡‘·sê\μμ ø£<∏ä 1996 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. $yêVü≤+ #˚düTø=ì nyÓT]ø± yÓ[flq Ä&Éyês¡T, ‘·q uÛÑs¡Ô\ #˚‹˝À

<Óã“\T ‹ì dü‘·eT‘·eTe⁄‘·÷, >∑Vü≤Væ≤+dü≈£î ã*jÓÆTq Åd”Ô\≈£î ø=ìï düeTdü´\ <ë«sê yê]øÏ <ÛÓ’s¡´+ #Ó|æŒ, yê] ø±|ü⁄sêìï dü]#˚dæq Åd”Ô\T ≈£L&Ü ñHêïs¡ì sêj·Tã&ç+~ á ø£<∏ä. $X¯«Hê<∏é e&É¢e÷ì ªªyê\+f…ÆHé‡ &˚μμ ø£<∏ä 1996 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. Áù|$T+∫q ÄyÓT≈£î msTT&金√ bÕ≥T eT]ø=ìï »ãT“\Te⁄+fÒ, nsTTHê ÄyÓTqT ns¡Δ+ #˚düTø=ì ÄyÓT‘√ n‘·qT düŒ+~+∫ eT<äTe⁄>± #·T+_+∫ yê\+f…ÆHé‡ &˚ nì #ÓbÕŒ&ÉH˚

H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&ç+~. ø=eTs¡y√\T düs√» ªªõ^wæμμ ø£<∏ä 1996 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. m+‘√eT+~

<˚e⁄fi¯flqT qeTTà‘ê+ ø±ì ˇø£ eTìwæ>± ñ+&ç eTq<˚X¯+ø√dü+ b˛sê&çq >±+BÛø√dü+, >±+BÛ $Á>∑Vü‰ìï>±ì, n‘·ìï <˚e⁄&ç>± m+<äT≈£î uÛ≤$+#·sê<äT. >±+BÛì >±&Ó‡ #·+|æq≥Tº>±H˚ nyÓT]ø±˝À ≈£L&Ü eT+∫yê]øÏ n|üì+<ä\T ‘·|üŒe⁄ n+‘˚ø±ø£ eT+∫yê]ì Ä<äsêÙ\‘√ J$+#˚ Åd”Ô\qT ≈£L&Ü @ q\¢yê&√ Áã‘·ø£ìe«&Éì

‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêXÊs¡T á ø£<∏ä. dü‘·´+ eT+<äbÕ{Ï ªª‘Ó$Tq#ê - qMT‘Ó#êμμ ø£<∏ä 1997 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T.

<˚X¯+ø±ì <˚X¯+yÓ[flHê, Ç+&çj·÷ qT+∫ yÓ[flHê ô|<ä›yêfi¯ófl nø£ÿ&É≈£î yÓ[fl ≈£î\|æ∫à yêfi¯fl˝À πs|æ ‘·>±<ë\T ô|&É‘ês¡T. me] C≤‹yê]ì yêπs >ös¡$+#·T≈£î+{≤s¡T. <˚X¯+ø±ì <˚X¯+˝À ≈£L&Ü ≈£î˝≤\yê]>± dü+|òü÷\T

@sêŒ&ÉT‘·THêïj·TH˚ H˚|ü<∏ä´+‘√ sêXÊs¡T. |üP&çô|~› X‚wüßX¯s¡à ªªdüsY Áô|’CŸμμ ø£<∏ä 1997 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T.

$yêVü≤ e´edüú˝À ñqï ˇ&ÉT<äT&ÉT≈£î\‘√ $düTÔb˛sTTq Åd”Ô e÷qdæø£ $&ÉT<ä\ø√dü+ rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷ìï H˚|ü<∏ä´+>± rdüTø=ì sêXÊs¡T. k˛eT düT<˚wüí ªªyÓTT>∑T&ÉT ø±yê˝≤?μμ ø£<∏ä 1997 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. |æ\¢\

ô|[flfi¯ófl #˚j·T&ÜìøÏ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T #ê˝≤ Ä˝À∫kÕÔs¡T. |æ\¢\ ej·TdüT ô|]–b˛‘·T+<äì yê]øÏ dü]jÓÆTq uÛÑs¡Ô

<=s¡ø£&˚yÓ÷qì u…+>∑|ü&É‘ês¡T. |æ\¢\T ≈£L&Ü e÷qdæø£ ˇ‹Ô&çøÏ ˝§+–b˛‘·T+{≤s¡T. á Áø£eT+˝À |æ\¢\

Áù|eT |òü*+∫ eT+∫>± ô|[¢ »]–‘˚ yê] dü+‘√cÕìøÏ ne<ÛäT˝Ò ñ+&ÉeH˚ H˚|ü<∏ä´+‘√ ¬ø.$.mdt. sêe÷sêe⁄

dü+ã+<Ûë\T m≈£îÿeø±\+ ì\ã&Éeì ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô, ˇø£ Åd”Ô eT>∑yê&ç |ü⁄s¡TcÕVü≤+ø±sêìøÏ, eT>∑yê&ÉT |üHÓï ñ#·TÃ\≈£î ∫ø£ÿ≈£î+&Ü ‹s¡>∑ã&ç n‘·ìøÏ ãT~Δ #Ó|æŒ+<äì ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêXÊs¡T á ø£<∏ä. $»j·T l ndü\T ù|s¡T ô|eTàsêE y˚DT>√bÕ\sêe⁄. $»j·T l ªª|æ\¢\ø√dü+μμ ø£<∏ä 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. |æ\¢\T˝Òì

<ä+|ü‘·T\T |æ\¢\ø√dü+ #˚dæq Á|üj·T‘êïìï H˚|ü<∏ä´+>± rdüTø=ì sêXÊs¡T. #Ós¡T≈£L] s¡e÷<˚$ ªªuÛÑj·T+μμ ø£<∏ä 2004 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. j·TT<äΔ düeTj·T+˝À ôd’ì≈£î\ $~Û Ä Áø£eT+˝Àyê] ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\˝À ø£*π> Ä+<√fi¯q m+‘· rÁe+>± ñ+{≤jÓ÷ ‘Ó*ù| H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&çq ø£<∏˚ Ç~. s¡+>∑ |ü+#ê+>∑+

ªª{À|æμμ ø£<∏ä 2004 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. >∑‘· nqTuÛÑyê\T ø=ìï ø=‘·ÔbÕsƒê\T H˚s¡TŒ‘êj·Tq&ÜìøÏ, m<äT{Ïyê] eTqdüT˝À (Åd”Ô) @eTT+<√ ‘Ó\TdüTø√≈£î+&Ü n‹>± ]j·÷ø£ºe&É+, <ëìe\¢ kÕqT≈£L\yÓTÆq düŒ+<äq sêø£b˛e&É+ e\¢ ø£+–b˛e&ÉeTH˚~ eT+∫~ø±<äT. Áù|$T+#·&É+ ‘·|ü⁄Œø±<äT>±ì ‹s¡kÕÿsêìï ˇ|ü⁄Œø√e&ÉeTH˚~ >=|üŒ düVü≤<äj·TeTì sêj·Tã&çq ø£<∏˚ {À|æ. ø£\Œq ¬s+{≤\ ªª{Ï+≈£L ÇHé f…ø±‡dtμμ ø£<∏ä 2006 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. Ç{°e\ ªªeHé ÄsY qHéμμ (^{one or nun}) nH˚ k˛¢>∑Hé u≤>± $qã&ÉT‘·T+~. Ç~

nyÓT]ø± e+{Ï nÁ>∑sê»´+˝À u≤>± neT\T˝À ñ+~. ≈£î≥T+ã+˝À |æ˝À¢, |æ\¢&√ e÷Á‘·y˚T ñ+&É&É+

e\q yêfi¯ófl }Vü‰ Á|ü|ü+#·+˝À $Vü≤]dü÷Ô u§eTà\H˚ ‘·eT $TÁ‘·T\>±qT, nqï\T>±qT, #Ó˝…¢\T>±qT,

‘·eTTàfi¯ófl>±qT uÛ≤$düTÔqï H˚|ü<∏ë´ìï Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì sêj·Tã&çq ø£<∏˚ Ç~. lHê<∏é C§qï$‘·TÔ\ ªªø£\sTT<ä˙

ì»$T<ä˙ ‘Ó*j·T<äT˝Òμμ ø£<∏ä 2008 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. á ø£<∏ä ø=ìï Çã“+<äT\T, eT]ø=ìï e÷qdæø£

dü+|òüTs¡¸D\‘√ kÕ– ∫es¡øÏ yê{Ïì e~*+#·Tø=ì ø£wüí, C≤qøÏ m˝≤ ˇø£≥j·÷´s√ ‘Ó*ù| H˚|ü<∏ä´+‘√

sêj·Tã&ç+~. \‘· ø£+~ø=+&É ªªe÷s¡TŒ-~-#Û˚+CŸμμ ø£<∏ä 2010 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. $yêVü≤yÓTÆq dü+e‘·‡s¡+

>∑&Éeø£eTT+<˚ uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\˝À ø£\‘·\Tsêe&É+ e÷eT÷˝Ò. ø±ì düs¡T›u≤≥T kÕ–dü÷Ô ø±|ü⁄s¡+ #˚düTø=ì J$‘êìï

#·ø£ÿ>± eT\#·T≈£î+≥÷ ñ+fÒ Ä J$‘êìøÏ Vü≤<äT›\T ˝ÒeH˚ H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&çq ø£<∏˚ Ç~.

1.2. &Éj·÷k˛Œsê H˚|ü<∏ä´+:

ªªˇø£ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç eTs=ø£ ÁbÕ+‘êìøÏ yÓ[fl, nø£ÿ&É qT+&ç sêùd kÕVæ≤‘·´+ ø£qTø£, <ëìï ªªe\düyê<ä kÕVæ≤‘·´+μμ nH√, ªªÁbÕ+‘˚‘·s¡ Ä+Á<Ûä kÕVæ≤‘·´+μμ nH√, ªªe\kÕ+Á<ÛäkÕVæ≤‘·´+μμ nì >±ì |æ\e&ÜìøÏ neø±X¯+

˝Ò<ë nì Ä˝À∫+#·e#·Tà ø£<ë nì nì|æ+#·e#·TÃ. ø±˙ ªªe\düμμ e∫Ãq yêfiË’fl‘˚, m|üŒ{Ϭø’Hê ‘·eT e÷‘·<˚XÊìøÏ yÓ[flb˛e\dæ+<˚. ø±˙, Çwüº|üPs¡«ø£+>± Äj·÷ ÁbÕ+‘·\˝ÀøÏ yÓ[flb˛sTT, eT∞fl ø±yê\qT≈£î+fÒ, ‘·eT e÷‘·<˚XÊìøÏ e#˚Ãùd yêfi¯flH˚ uÛ≤eq ø£\>∑&É+ ˝Ò<äT. nsTTHê ªª&Éj·÷k˛Œsê kÕVæ≤‘·´+μμ nì <˚ìï |æ\yê\H˚

$wüj·T+˝À H˚{Ïø° #·s√Ã|ü#·s¡Ã\T »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTTμμ¹.

yÓTT<ä≥ &Éj·÷k˛Œsê nH˚ e÷≥ p´j·Tdt yêfi¯fl dæú‹ì e]í+#·&ÜìøÏ yê&çq e÷≥. nHê~>±

yêfi¯ófl+≥Tqï #√≥T qT+&ç ãj·T≥øÏ ‘·s¡eTã&ç Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À, |üsêsTT yêfi¯fl eT<Ûä´ ìedæ+#·&É+ e\¢

yêfi¯fl J$‘ê\˝À, yêfi¯fl dü+düÿ‹˝À e÷s¡TŒ\T sêe&É+ #ê]Á‘·ø£yÓTÆq $wüj·T+. Ä ‘·s¡Tyê‘· Ä e÷≥ì ô|’

<˚XÊ\˝À ìyêdü+ @s¡Œs¡T#·T≈£îqï nìï C≤‘·T\ yê]ø°, eTq uÛ≤s¡rj·TT\≈£î, n+<äT˝À ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T yê]øÏ nq«sTT+#·&É+ »]–+~.

1995 dü+e‘·‡s¡+˝À e+>∑÷] bÂ+&˚wüHé yês¡T Á|ü#·T]+∫q yÓTT<ä{Ï ø£<∏ë dü+ø£\HêìøÏ eTT+<äTe÷≥

sêdü÷Ô, ô|eTàsêE y˚DT>√bÕ\sêe⁄>±s¡T ªªeTq e÷‘·uÛ≤wü˝À eTq≈£îqï |ü]#·j·÷ìï b˛>=≥Tºø√≈£î+&Ü, eTq Ä˝À#·q\qT, eTq düeTdü´\qT, eTq nqTuÛÑyê\qT Ä uÛ≤wü˝À |ü~\|üs¡#·&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+.

á s¡#·sTT‘·\˝À n+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ |ü+&ç‘·T\T ø±<äT. ø±ì Ms¡T ‘·eT uÛ≤yê\qT ‘êeTT yê&ÉTø=H˚, yê&É>∑*π> uÛ≤wü˝À sêj·T>∑*–q yês¡T. á s¡#·q˝À¢ Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü ñ+~. e´eVü‰]ø£ uÛ≤wü ñ+~. ‘Ó\T>∑T‘√

|ü]#·j·T+ düqï–\¢&É+ e\¢ n\yê≥sTTq |üs¡uÛ≤cÕ düeTì«‘·yÓTÆq uÛ≤wü ñ+~μμ² nì sêdæq e÷≥\T

&Ó’j·÷k˛Œsê @s¡Œ&çq Áø£e÷ìï $e]kÕÔsTT.

ô|’ \ø£åD≤\ e\¢ ¬s+&ÉT kÕVæ≤‘·´ dü+düÿ‘·T\ eT<Ûä´ nø£ÿ&ç ‘Ó\T>∑T s¡#·sTT‘·\ nqTuÛÑyê\q÷ - bÕ‘·nqTuÛÑyê\q÷ düeTq«j·T+ #˚dü÷Ô, ø=‘·Ô ø£fi¯fl‘√ Á|ü‹ $wüj·÷ìï |ü]o*dü÷Ô sêùd kÕVæ≤‘·´+ &Éj·÷k˛Œsê kÕVæ≤‘·´+.

e+>∑÷] ∫f…ºHé sêE ªªìs¡T<√´>∑|üs¡«+μμ ø£<∏ä 1995 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. eTq+ ‘·s¡#·T>± |üì<=+>∑\T nH˚ |ü<ä+ yê&ÉT‘·T+{≤+. n≥Te+{Ï yêfi¯fl |üì‘·qy˚T$T{À eTqdüÔ‘·«+ m˝≤e⁄+≥T+<√ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêXÊs¡T á ø£<∏ä. $. ÄsY. eT÷]Ô ªªyÓT{≤e÷s¡Œ¤dædtμμ ø£<∏ä 1995 e dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. nyÓT]ø±≈£î ø=‘·Ô>±

yÓ[flqyê]øÏ, nø£ÿ&É |ü]dæú‘·T\T eTT+<äT>± @$T ns¡ú+ø±e⁄. ‘·sê«‘· yêπs nìï ‘Ó\TdüTø=ì yêπsyê&ç>±, eT+∫ |ü<äTqT>± ‘·j·÷´s¡sTT´, m+‘· Ä]‘˚]q|üŒ{ÏøÏ Ä+>∑¢|ü<ë\ yê&Éø£+ $wüj·T+˝À ‘Ó\T>∑T˝≤H˚

e÷{≤¢&É≥+, neø±j·T nqïyÓ÷, >√+>∑÷s¡ nqïyÓ÷ ‹H˚kÕÔ&ÉH˚ H˚|ü<∏ä´+‘√ sêXÊs¡T á ø£<∏ä. e÷∫sêE yÓ+ø£≥ s¡‘·ï+ ªªneTàμμ ø£<∏ä 1998 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. @<Ó’q <äTs¡È≥q »]–q|ü⁄Œ&ÉT ∫e]#·÷|ü⁄\T

≈£L&Ü <äø£ÿe⁄. ‘·*¢ #·ìb˛sTTq ‘·sê«‘· C≤„|üø±\T yÓ+{≤&É‘êsTT. Áã‹øÏ ñHêïHêïfi¯ófl mø£ÿ&√ nyÓT]ø±˝À ñ+&ç #·÷&É˝Òì |ü]dæú‘·T\˝À ø={Ϻ$T≥Tº ˝≤&ÉT‘·Tqï H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&ç+~ neTàø£<∏ä. nøÏÿsêE uÛÑ{ϺÁb˛\T ªªeT÷&ÉT;s¡¢ ‘·s¡Tyê‘·μμ ø£<∏ä 2002 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. á ø£<∏ä yÓTT‘·Ô+ nyÓT]ø±˝À z bÕغ˝À ‘ê–q

ã‹πø n+<äs¡T ˙‘√ Hê‘√ düVü‰ n+<ä]~ u≤ìdü Áã‘·T≈£î. M]øÏ kı+‘· Ä˝À#·q\T ˝Òe⁄. kı+‘· ã‘·T≈£î\T

˝Òeì ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ sêXÊs¡T. e+>∑÷] ∫fÒºHé sêE ªªãT*¢‘Ós¡ uÛ≤>√‘·+μμ ø£<∏ä 2004 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T.

nyÓT]ø±˝À ñqï ‘Ó\T>∑T düe÷C≤ìøÏ ‘Ó\T>∑T {Ï.M n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêe&É+‘√ n+<äT˝À Á|ükÕs¡eTj˚T´

ø±s¡´Áø£e÷\ e\q nyÓT]ø± ‘Ó\T>∑T Á|ü»\T uÛ≤y√<˚«>±\≈£î >∑T]jÓÆTq $<ÛëHêìïs¡#·sTT‘· á ø£<∏ä˝À

‘Ó*bÕs¡T. ¬ø.$.–]<Ûäs¡sêe⁄ ªªyêj·TT>∑T+&É+μμ ø£<∏ä 2004 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. uÛ≤s¡rj·TT\T nyÓT]ø±˝À n&ÉT>∑T ô|≥º&ÉeT+fÒ Ç+Á<ä˝Àø£+˝ÀøÏ #˚s¡T≈£îHêïeTqï+‘· >=|üŒ>± |ò”\e⁄‘·T+{≤s¡T. ø±ì nø£ÿ&É @ e´edüú˝À

˝À≥TbÕ≥T\T »]–Hê <ëì Á|üuÛ≤e+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À nìïs¡+>±\T Á|üuÛ≤$‘·eTe⁄‘êj·Tì ‘Ó*j·TCÒùd H˚|ü<∏ä´+˝À sêj·Tã&çq ø£<∏˚ªªyêj·TT>∑T+&É+μμ. lìyêdü |òüDÏ≈£îe÷sY ªªne<Ûëì e÷eTj·T´μμ ø£<∏ä 2004 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. nyÓT]ø±˝À _õôd&É÷´˝Ÿ, Ç+&çô|+&Ó+{Ÿ˝…’|t\T m≈£îÿe>± ø£qã&É‘êsTT. uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ

#Ó+~q ô|<ä› ‘·s¡+yêfi¯ófl nø£ÿ&É ÇeT&É˝Òs¡ì ‘Ó*ù| H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&çq ø£<∏˚ Ç~. &Üø£ºsY y˚<ä ªªk˛ï kÕºsYàμμ ø£<∏ä 2006 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. eT+#·T ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT Äq+<ëìï ø£*–ùdÔ eTs=ø£|ü⁄Œ&ÉT $cÕ<ëìï, eTs=ø£kÕ] uÛÑj·÷ìï ø£*–düTÔ+<äH˚ dü+|òüT≥qqT Ç‹e‘·+>± d”«ø£]+∫ sêj·Tã&çq ø£<∏˚ k˛ï kÕºsYà. düT+<äs¡l

<äTeP«] ªªeT+#·T≈£î]dæq sêÁ‹μμ 2006 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. nyÓT]ø±˝À sê+>¥ s¡÷{Ÿ˝À Á&Ó’yé #˚ùdÔ m≥Te+{Ï Çã“+<äT\T m<äTsö‘êjÓ÷ ‘Ó*j·TCÒùd H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&çq ø£<∏˚ eT+#·T≈£î]dæq sêÁ‹. &Üø£ºsY

<ësê düTπs+Á<ä ªª<=s¡u≤ãT - <ä÷s¡<ä]Ùìμμ ø£<∏ä 2006 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. nyÓT]ø± <˚X¯+˝À Á|ü‹

$wüj·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q s¡ø£s¡ø±\ s√E\T bÕ{ÏkÕÔs¡T. ø±ì n+<ä]øÏ ‘Ó*dæq eT<äsY‡ &˚, y˚\+fÒHé‡

&˚\T, nyÓT]ø±˝Àq÷, Ç+&çj·÷˝Àq÷ $qã&˚ msYÔ &˚(^{Earth Day}) \T, ñyÓTHé‡ &˚\T ‘·|üŒ $T–*q nH˚ø£s√E\T me]ø° |ü≥ºe⁄. n˝≤π> eT+∫ n\yê≥T¢ ô|+bı+~+#·&É+ ø√dü+, πøe\+ düs¡<ëø√dü+, Ç˝≤

s¡ø£s¡ø±\ s√E\T+{≤sTT. n˝≤π> <ä÷s¡<äs¡ÙHé s¡Væ≤‘·yês¡+ ˇø£{Ï ñ+≥T+<äì ‘Ó\|ü&ÜìøÏ á ø£<∏ä sêXÊs¡T.

Hêsêj·TD kÕ«$T ªªkÕj·TeTT ùdj·Tsê &ç+uÛÑø±μμ ø£<∏ä 2008 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. uÛ≤s¡rj·TT\˝À ñ+&˚

ø£\T|ü⁄>√\T ‘·q+ nyÓT]ø£Hé\˝À ‘·≈£îÿeì ‘Ó*ù| H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&çq ø£<∏˚ kÕj·TeTT ùdj·Tsê &ç+uÛÑø±.

Á|æj·T Ä~sêE ªª$Hêj·Tø£ Áe‘·ø£\ŒeTTμμ ø£<∏ä 2008 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. 21e X¯‘êã›+˝À Á|ü»\≈£î uÛÑ>∑e+‘·T&ç|ü≥¢ uÛÑøÏÔMT<äø£+fÒ dæìe÷\ MT<äπø eTqdüT eTs¡\T‘·T+<äqï $wüj·÷ìï >∑Ts¡TÔ#˚ùd H˚|ü<∏ä´+‘√

sêj·Tã&çq ø£<∏˚ $Hêj·Tø£ Áe‘·ø£\ŒeTT. >∑es¡kÕì dü‘·´Hêsêj·TD ªªÄyÓT mes¡Tμμ ø£<∏ä 2008 dü+e‘·‡s¡+˝À sêXÊs¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ qT+&ç nyÓT]ø±≈£î yÓ[fl Äø£•àø£+>± eTs¡DÏ+∫q ˇø£ uÛ≤s¡rj·T eTVæ≤fi¯ eT‹ yÓqTø£

$Twüº]ì nyÓT]ø± b˛*düT\T #˚~+#˚ H˚|ü<∏ä´+‘√ sêj·Tã&çq ø£<∏˚ ªªÄyÓTmes¡Tμμ. ñeT Çj·TT´DÏí ªªÇ˝≤