Page 1 of 10
आदशूपऽम ् आदशूपऽम ् आदशूपऽम ्
आदशूपऽम ्––––201920192019----202019 202020 संृतम ्
संृतम ् संृतम ्
संृतम ्((((केिकम ्केिकम ्केिकम ्))))केिकम ् SanskritCore(322) SanskritCore(322) SanskritCore(322) SanskritCore(322)
क)ा
क)ाक)ा
क)ा––––XIIXIIXIIXII समयःसमयः
समयःसमयः––––होराऽयम ्होराऽयम ्होराऽयम ्होराऽयम ् पूणा4ाःपूणा4ाःपूणा4ाःपूणा4ाः----80808080
सामा6िनद8शाः
सामा6िनद8शाः
सामा6िनद8शाः
सामा6िनद8शाः----
• कृपयास9:तयापरी)णंकुव>ुयत ्अि@न ्ूपऽे10पृAािनमुिितािनसि>।
• कृपयास9:तयापरी)णंकुव>ुयत ्अि@न ्ूपऽे18ूमुखाःूाःसि>।
• उFरलेखनात ्पूवHूIबमा4ःअवँयंलेखनीयः।
• अIूपऽIपठनाय15िनमेषाःिनधािरताःसि>।अि@न ्अवधौकेवलंूपऽं
पठनीयम ्उFरपुिQकायांचिकमिपनलेखनीयम ्।
ूपऽSTपम ्
ूपऽSTपम ्
ूपऽSTपम ्
ूपऽSTपम ्---- अि@न ् अि@न ् अि@न ्
अि@न ्ूपऽेूपऽेूपऽेूपऽेचUारःचUारःचUारःचUारःखVडाःखVडाःखVडाःसि>खVडाःसि>सि>सि>---- खVडः
खVडः
खVडःखVडः((((कककक))))अपिठतअपिठतअपिठत----अअपिठत अअवबोधनम ्अवबोधनम ्वबोधनम ्वबोधनम ् ----10101010अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः
खVडःखVडः
खVडःखVडः((((खखखख))))रचनाYककायम ्रचनाYककायम ्रचनाYककायम ्रचनाYककायम ् ----15151515अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः
खVडः
खVडः
खVडःखVडः((((गगगग))))अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ् ----20202020अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः
खVडः
खVडः
खVडःखVडः((((घघघघ)I.)I.)I.)I.पिठतपिठतपिठत----अपिठत अअअवबोधनम ्वबोधनम ्वबोधनम ्वबोधनम ् ----25252525अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः
II.II.II.संृतII.संृतसंृतसंृत----सािह_ेितहाससािह_ेितहाससािह_ेितहाससािह_ेितहास----पिरचयःपिरचयःपिरचयःपिरचयः ----10101010अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः
(i) अि@न ्ूपऽेचUारःखVडाःसि>।
(ii) ू_ेकंखVडम ्अिधकृ_उFरािणएकि@न ्aानेबमेणलेखनीयािन।
(iii) ूसbाूपऽानुसारम ्अवँयमेवलेखनीया।
(iv)सव8षांूानाम ्उFरािणसंृतेनलेखनीयािन।
(v) ूानांिनद8शाःdानेनअवँयंपठनीयाः।
Page 2 of 10
खVडः
खVडः
खVडःखVडः––––कककक अपिठत
अपिठत अपिठत
अपिठत––––अवबोधनम ्अवबोधनम ्अवबोधनम ्अवबोधनम ्-101010अ4ाः10अ4ाःअ4ाःअ4ाः
1111.... अधोिलिखतंअधोिलिखतंअधोिलिखतंअधोिलिखतंगeांशंगeांशंगeांशंपिठUागeांशंपिठUापिठUापिठUाूदFूानामुFरािणूदFूानामुFरािणूदFूानामुFरािणूदFूानामुFरािणसंृतेनसंृतेनसंृतेनिलखतसंृतेनिलखतिलखत----िलखत एकदाभगवान ्बुgःराजमाग8गiन ्अपँयत ्यत ्सरोवरतटेकँचनिभ)ुःःनाUाभूयो-भूयःहQौ
संयोlषिmशःूणमित@।बुgःतमुपग9अपृiत ्–महाशय!oकभवान ्जानाितयत ्िदpः
ूणामिनवेदनIकःअिभूायःअिQ?िभ)ुःउदतरत ्-भगवन ्!नाहंजानेअIअिभूायम ्।
कृपया भवान ् एव अिभrापयतु। बुgः अकथयत ् – पूविदिश कृतः नमारः तु मातािपतृtां
गृहSािमनेचभवित।दि)णिदक्आचायाय,पिँचमिदक्vीपुऽािदtः,उFरिदक्चिमऽादीनांकृते
भवित।एवमेवऊxिदक्ौमणॄा{णेtःअधोिदक्चसेवकेtःभवित।इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्–
सेवकेtःिकमथHूणामः?वयंतुौेAाःअतःसेवकाःएवअ@ा}मेयुः।तदातथागतःअकथयत ्–
सेवकाःअिपअ@~त ्मनुाःसि>।तान ्ूितूणामःअ@ःनेहंवांसौहादसूचयित।
((((अअअअ))))एकपदेनएकपदेनएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतउFरत---- ((((अवबोधनाYकूःउFरत अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः)केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ् ½½½½××××4444====2222 (i)भगवान ्बुgःकुऽगiन ्अपँयत ्?
(ii)केअ@~त ्मनुाःभवि>?
(iii)पिँचमिदिशकृतःूणामःकेtःभवित?
(iv)कःभूयोभूयःषिmशःूणमित@?
(v)`सेवकाःअिपअ@~त ्मनुाःसि>’इितकःकथयित?
((((आआआआ))))पूणवाेनपूणवाेनपूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरतउFरतउFरत----((((अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः))))केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ् 2222××××2222====4444 (i)भगवान ्बुgःिभ)ुंकIअिभूायंपृiित?
(ii)सेवकान ्ूितूणामःoकoकसूचयित?
(iii)कािदक्केtःूणामायभवित?
((((इइइइ))))अनुiेदIअनुiेदIअनुiेदIअनुiेदI((((ि~िऽशाYकंि~िऽशाYकंि~िऽशाYकंि~िऽशाYकं))))समुिचतंसमुिचतंसमुिचतंसमुिचतंशीषकंशीषकंशीषकंशीषकंिलखतिलखतिलखतिलखत।((((िच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूः)))) 1111××××1111====1111
((((ईईईई))))यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरत-((((rानाYकूःउFरत rानाYकूःrानाYकूः))))((((एकपदाYकम ्उFरम ्rानाYकूः एकपदाYकम ्उFरम ्एकपदाYकम ्उFरम ्))))केवलंएकपदाYकम ्उFरम ् केवलंकेवलंूऽयम ्केवलंूऽयम ्ूऽयम ्ूऽयम ् 1111××××3333====3333 (i)““““तान ्ूितूणामःअ@ाकंतान ्ूितूणामःअ@ाकंतान ्ूितूणामःअ@ाकंतान ्ूितूणामःअ@ाकं...””””इ_ि@न ्वाे‘तान ्’इितसवनामपदंकेtःूयु[म ्?
(ii)““““इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्””””इ_ि@न ्वाेिभ)ुःइदंौुUािभ)ुःअॄवीत ् िभ)ुःिभ)ुःिभ)ुःइितकतृपदIoकिबयापदंूयु:तम ्?
(iii)““““भगवान ्बुgःभगवान ्बुgःभगवान ्बुgःभगवान ्बुgः””””इ_नयोःपदयोःoकिवशेषणपदम ्?
(iv)““““आगiन ्आगiन ्आगiन ्आगiन ्””””इितपदIिवलोमपदंगeांशात ्िचUािलखत।
Page 3 of 10
खVडः
खVडः
खVडःखVडः––––खखखख रचनाYक
रचनाYक रचनाYक
रचनाYक––––कायम ्कायम ्कायम ्-15कायम ् 151515अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः
2222.... भवान ्/भवतीरमेशः/रमा।शैि)क-ॅमण-दलेसमावेशायूधानाचायाHूित
िलिखतेआवेदनपऽेिर[aानािनमूषातःिचUा,पूरियUाचपुनःपऽंिलखत–
((((रचनाYकवाािनरचनाYकवाािनरचनाYकवाािनरचनाYकवाािन––––िच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूः))))
½
½½
½××××101010====555510
सेवायाम ्
(i)...
राजकीयसवदयसहिश)ािवeालयः,सुानपुरी
िवषयः-(ii)...।
मा6ाः!
सादरं(iii)...अिQयद ्अहम ्एति@न ्(iv)...नवमक)ायाम ्‘अ’वग8पठािम।
एवंमयाौूयतेयद ्आगािमिनशीतकालेअ@ाकंिवeालयात ्िकमिप(v)...
नैनीतालंगिमित।नूतन-aलानांदशने,नूतन-तानांrानाजनेचमम(vi)...
अिभिचः।अतःअहम ्अिप(vii)...दलेनसहग>ुम ्इiािम।एतदथHमया
माता-िपतृtाम ्(viii)...अिपूाा।सामहं(ix)...यद ् एतदथम ्अनुमoतूदाय(x)...अयंजनः।
सध6वादम ्,
भवतांिवनीतःिशः/िवनीतािशा, रमेशः/रमा
मूषा
मूषामूषा
मूषा
3333.... मूषाूदFमूषाूदFमूषाूदFमूषाूदF----पदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयतपदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयतपदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयतपदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयत---- ((((रचनाYकवाािनरचनाYकवाािनरचनाYकवाािन––––िच>नाYकूःरचनाYकवाािन िच>नाYकूःिच>नाYकूः))))िच>नाYकूः
½
½½
½××××10101010====5555
एकदाSािमिववेकानः(i)...स4टमोचन-मिरात ्दशनंकृUाआगiन ्आसीत ्।
तIहQेभगवते(ii)...नैवेeम ्आसीत ्।मिरपिरसरेएवकेचनवानराःतंपिरतः
आग_न ैवेeम ्अपहतुH(iii)...@।िववेकानः(iv)...सन ् धावनम ्आरवान ्वानराःअिपिववेकानम ्अनुधािवतव>ःतऽैवएकः(v)...एतद ्सवH पँयनासीत ्।सःिववेकानम ्उैःउ[वान ्ितA,भयंमाकु,तऽैव(vi)...आगतं
स4टं(vii)...।िववेकानःतथैवकृतवान ्।िववेकाने(viii)...सितवानराः
पलाियतव>ः।अ@ाकं(ix)...अिपपलायनूवृिFः(x)...इितिच>नीयम ्।
अनेन,महती,अनुमितः,ूाथयािम,कृताथ करणीयः,िनवेदनीयम ्,ूधानाचायाः,
िवeालये,शैि)ॅमणदलम ्,शैि)कॅमणदलेसमावेशायिनवेदनम ्।
Page 4 of 10
मूषामूषामूषामूषा----
4444.... ““““अनुशासनम ्अनुशासनम ्अनुशासनम ्अनुशासनम ्””””इितिवषयमिधकृ_पवािमतम ्अनुiेदंिलखतइितिवषयमिधकृ_पवािमतम ्अनुiेदंिलखतइितिवषयमिधकृ_पवािमतम ्अनुiेदंिलखतइितिवषयमिधकृ_पवािमतम ्अनुiेदंिलखत।।।।
((((मूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीमूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीमूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीमूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीत\ाअ6थाSयंिच>ियUात\ाअ6थाSयंिच>ियUात\ाअ6थाSयंिच>ियUात\ाअ6थाSयंिच>ियUा
Sत¡Tपेण Sत¡Tपेण Sत¡Tपेण
Sत¡Tपेणलेिखत\म ्लेिखत\म ्लेिखत\म ्लेिखत\म ्।।।।)))) ((((रचनाYकवाािनरचनाYकवाािनरचनाYकवाािनरचनाYकवाािन––––िच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूः))))
1111××××5555====5555
मूषामूषामूषामूषा----
अथवा
अथवाअथवा
अथवा
िन¢िलिखतवाेषुिन¢िलिखतवाेषुिन¢िलिखतवाेषुिन¢िलिखतवाेषुकेषानकेषानकेषानकेषानपवाानांपवाानांपवाानांपवाानांसंृतेनसंृतेनसंृतेनसंृतेनअनुवादंअनुवादंअनुवादंकुतअनुवादंकुतकुतकुत––––
((((समाधानसमाधानसमाधानसमाधान----ूगतिच>नाYकूःूगतिच>नाYकूःूगतिच>नाYकूः))))ूगतिच>नाYकूः
1111××××5555====5555
1.िहमालयसेलेकरसमुितकभारतकीसीमाहै।
2.छाऽ¤कीूितवषषाVमािसकऔरवा¦षकपरी)ाहोतीहै।
3.कलिवeालयम§अवकाशहोगा।
4.आकाशतार¤सेयु[है।
5.राजाराlकीर)ाकरताहै।
6.ातुमवहाँनहीजाओगे?
7.गड़आकाशम§उड़ताहै।
1.India'sborderfromtheHimalayastothesea.
2.Studentsappearforhalfyearlyandannualexaminationeveryyear.
3.Schoolwillremainclosedtomorrow.
4.Theskyisstuddedwithstars.
5.TheKingdefendsthestate.
6.Willnotyougothere?
7.A`Garuda’fliesinthesky.
वाराणIाम ्,ूयत>े,जीवने,अ¦पतम ्,सं6ासी,िaUा,नागiेत ्,भयाबा>ः,ू_)ीकु,िaते।
जीवने,आवँयकम ्,सवऽ,पालनम ्,आrायाः,आदेशानाम ्,पतनI,अनुशासनहीनः, संिवधाने,िवeालयI,देशI,िवeा¦थनाम ्,कF\म ्।
Page 5 of 10
खVडः
खVडः
खVडःखVडः----गगगग
अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ् अनुूयु[\ाकरणम ् 2222000अ4ाः0अ4ाःअ4ाःअ4ाः
5555.... अधोिलिखतवाेषुरेखाि4अधोिलिखतवाेषुरेखाि4अधोिलिखतवाेषुरेखाि4अधोिलिखतवाेषुरेखाि4तपदानांतपदानांतपदानांसoÀसिÀiेदंवाकुततपदानांसoÀसिÀiेदंवाकुतसoÀसिÀiेदंवाकुतसoÀसिÀiेदंवाकुत---- ((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूूूूषÁकषÁकषÁकषÁकम ्म ्म ्))))म ् ((((आकाआकाआकाआकाÂाÂाÂाÂाYकूःYकूःYकूः))))Yकूः
1111××××6666====6666
(i)छकंचाॄवीÃीतःःनाःनाःनाःनापयिनपयिनपयिनपयिनववववच)ुषा।
(ii)मयैकािकनामयैकािकनामयैकािकनामयैकािकनािकलग>\म ्?
(iii)िदलीपइवराजेÄिरÄः)ीरिनधािवव)ीरिनधािवव)ीरिनधािवव।)ीरिनधािवव (iv)सिपतािपतरःिपतरःिपतरःिपतरः++++तातातातासासासासाम ्म ्म ्म ्केवलंजÆहेतवे।
(v)_ज!नाहंपुपुपुपुनरायानरायानरायाIानरायाIाIािमIािमिमिम।
(vi)मानंलभ>ेलभ>ेलभ>े++++अिततरांलभ>े अिततरांअिततरांजग_ाम ्।अिततरां
(vii)चÇाफलािनिवमलािनसमय>ःसमय>ःसमय>ः।समय>ः
(viii)इदमQीदमिपमेभिवितपुनधनम ्पुनधनम ्पुनधनम ्पुनधनम ्।।।।
6666.... िन¢िलिखतवाेषुिन¢िलिखतवाेषुिन¢िलिखतवाेषुिन¢िलिखतवाेषुरेखाि4तरेखाि4तरेखाि4तरेखाि4त----पदानांसमासंपदानांसमासंपदानांसमासंिवमहंपदानांसमासंिवमहंिवमहंिवमहंवावावाकुतवाकुतकुतकुत----((((केवलंूकेवलंूकेवलंूकेवलंूपपपकम ्पकम ्कम ्)कम ्))) 1111××××5555====5555 ((((अवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूः))))अवबोधनाYकःूः
(i)मुUंमामहंकृतिनÉयःकृतिनÉयःकृतिनÉयः।कृतिनÉयः
(ii)जनःकामंचबोधंचलोभंचकामंचबोधंचलोभंचकामंचबोधंचलोभंच_जेत ्।कामंचबोधंचलोभंच
(iii)राजकुमारीमदालसासविवeासुिनÊातासविवeासुिनÊातासविवeासुिनÊातासविवeासुिनÊाताजाता।
(iv)गजेम ्आढःगजेम ्आढःगजेम ्आढःगजेम ्आढःभोजोराजभवनमगात ्।
(v)परÌरम ्अनुोतौपितपÎौऽयाणांऽयाणांऽयाणांऽयाणांवगाणांसमाहारंवगाणांसमाहारंवगाणांसमाहारंसाधयतः।वगाणांसमाहारं
(vi)राजासौधंिनजनंिनजनंिनजनंिवधायवराजंूाह।िनजनं
(vii)दोषेषुएवखलानांमहायनःमहायनःमहायनःमहायनःभवित।
(viii)पितगृहंपितगृहंपितगृहंगिमिसतदाहम ्एकािकनीभिवािम।पितगृहं
7777.... अधोिलिखतवाेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकुतअधोिलिखतवाेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकुतअधोिलिखतवाेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकुतअधोिलिखतवाेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकुत––––
((((केवलंूषटकम ्केवलंूषटकम ्केवलंूषटकम ्केवलंूषटकम ्))))((((अवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूः))))
1x6=6 1x6=6 1x6=6 1x6=6
(i)जरामरणनाशाथHूिवःूिवःूिवःूिवःतपोवने।
(ii)युिधिAरःिौपदÏसÐoFम6मानःम6मानःम6मानःeुतेहिरतवान ्।म6मानः
(iii)तIिशरःमÑाÒ8आआआ++++नीआ नीनीनी++++त\त ्त\त ्त\त ्त\त ्।
(iv)अहंबलवान ्बलवान ्बलवान ्िसgःसुखीचअि@।बलवान ् (v)भ\मू¦तःसंसंसंसं6ास6ास6ास++++इिन6ास इिनइिनइिनः।
(vi)अeािपजननीSत¡Sत¡Sत¡Sत¡++++टाप ्टाप ्टाप ्निविहता।टाप ् (vii)सैषानरपामराणांभयकरीaलीaलीaली।aली
Page 6 of 10
8888.... कोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकुतकोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकुतकोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकुतकोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकुत––––((((केवलंूकेवलंूकेवलंूकेवलंूऽयऽयऽयऽयम ्म ्म ्म ्)))) 1111××××3333====3333 ((((अवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूः))))अवबोधनाYकःूः
(i)((((अ@त ्अ@त ्अ@त ्अ@त ्))))...सशःअ6ःकःअिQ ्?
(ii)नरीएवसमQसृेःिनमाऽी,परं((((कथनकथनकथन))))...िकम ्?कथन (iii)अिपच((((सूयसूयसूयसूय))))...ूितपूवािभमुखापृिथवी।
(iv)सःपुनः(((()ण)ण)ण)ण))))...अन>रंतमेवपादxoनौुतवान ्।
(v)((((स_स_स_स_))))...नूमिदत\म ्।
खVडःखVडः––––घभागखVडःखVडः घभागघभागघभाग----IIII पिठतांशाव
पिठतांशावपिठतांशाव
पिठतांशावबोधनम ्बोधनम ्बोधनम ्बोधनम ्252525अ4ाः25अ4ाःअ4ाःअ4ाः
9999.... अधोिलिखतंगअधोिलिखतंगअधोिलिखतंगअधोिलिखतंगeांशंपिठUातदाधािरतान ्eांशंपिठUातदाधािरतान ्eांशंपिठUातदाधािरतान ्eांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत----ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत इहिहवाÕयमुभयथाशाvंका\ंच।शाvंि~धा-अपौषेयंपौषेयंच।अपौषेयंौुितः।
ौुितःपुनःि~िवधाम¡ाःॄा{णंच।िववृFिबयात¡ाम¡ाः।म¡ाणांQुितिना\ाÖान-
िविनयोगम×ोॄा{णम ्।ऋÙयजुःसामवेदाvयीआथवणँचतुरीयः।तऽाथ\विaतपादाःऋचः।
ताःसगीतयःसामािन।अiांIगीतािनयजूंिष।ऋचोयजूंिषसामािनचाथवणंतइमेचUारो
वेदाः।इितहासवेदःधनुव8दःगÀववेदःआयुव8दःचउपवेदाः।‘‘वेदोपवेदाYासावव¦णकःपमो
गेयवेदः’’इितिौिहिणः।‘‘िश)ा,कÚो,\ाकरणं,िन[ं,छोिविचितः,lोितषंचषडÛािन’’
इ_ाचायाः।‘‘उपकारकUादल4ारःसममÛम ्’’इितयायावरीयः।ऋतेच तÜTपपिरrाना~ेदाथानवगितः।यथा-
~ा~ा
~ा~ासुपणासुपणासुपणासयुजासुपणासयुजासयुजासयुजासखायासखायासखायासमानंसखायासमानंसमानंसमानंवृ)ंवृ)ंवृ)ंवृ)ंपिरषSजाते।पिरषSजाते।पिरषSजाते।पिरषSजाते।
तयोर6ः
तयोर6ः
तयोर6ः
तयोर6ःिपÝलंिपÝलंिपÝलंिपÝलंSा~िFSा~िFSा~िFSा~िFअनँ}6ोअनँ}6ोअनँ}6ोअनँ}6ोअिभचाकशीितअिभचाकशीितअिभचाकशीितअिभचाकशीित॥॥॥॥
I.I.I.I.एकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरत---- ((((केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्)))) ½½½½××××2222====1111 (i)तुरीयःकःअिQ?
(ii)कुऽउभयथावाÕयम ्अिQ?
(iii)ौुितःकितधा?
II.II.II.II.पूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरत----((((केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्)))) 2222××××1111====2222 (i)शाvंकितिवधंकेचते?
(ii)वेदऽयीकेसि>?
III.III.III.III.यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरतउFरत----((((केवलंूकेवलंूकेवलंूकेवलंूचतुयम ्चतुयम ्चतुयम ्चतुयम ्)))) ½½½½××××4444====2222 (i)‘चतुथः’इ_Iसमानाथकपदंगeांशात ्िचUािलखत।
(ii)‘पौषेयम ्’इ_Iिवलोमपदंगeांशात ्िचUािलखत।
Page 7 of 10
(iii)‘िववृFिबयाःम¡ाः’अनयोःपदयोःिवशेषणपदंिकम ्?
(iv)‘तयोर6ःिपÝलंSा~िF’अऽ‘अिF’इितिबयापदIकतृपदंिकम ्?
(v)‘इमे’इितसवनामपदंकेtःूयु[म ्?
10 10
1010.... अधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत---- माकातराः!Ìृशतमांिूय-पारतßाः!
अeािपय}िविहताजननीSत¡ा।
यऽोदमेवगदतीवतितQTणां
शाखाकदà-कृत-ममरमातनोित।।
I.I.I.I.एकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरत----((((केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्)))) िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्––––अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः ½½××××2222====1111½½ (i) अeािपकाSत¡ानिविहता?
(ii)तTणांकागदितइवूितभाित?
(iii) िूय-पारतßाःकांनÌृशत?
II.II.II.II.पूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरत----((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूमेकम ्ूमेकम ्ूमेकम ्ूमेकम ्))))
िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्––––अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः
2222××××1111====2222
(i)कीशाः(जनाः)जननÏSत¡ांनिविहतव>ः?
(ii)यऽतTणांतितःकथम ्आतनोित?
III.III.III.III.यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरतउFरत----((((केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्))))एकपदेनएकपदेनएकपदेन----rानाYकूःएकपदेन rानाYकूःrानाYकूःrानाYकूः ½½××××4444====2222½½ (i)‘गदित’इितिबयापदIकतृपदंिकम ्?
(ii)‘माकातराः!Ìृशतमां’-इ_ि@न ्áोकांशे‘माम ्’इितसवनामपदंकIैूयु[म ्?
(iii)‘वृ)ाणाम ्’इितपदIसमानाथकपदंoकूयु[म ्?
(iv)‘परत¡ा’इ_Iिवलोमपदंáोकात ्िचUािलखत।
(v)‘जननीSत¡ा’अऽoकिवशेषणपदम ्?
1111
1111.... अधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत---- सं6ासी-कथम@ान ्सं6ािसनोऽिपकठोरभाषणैिQररोिष?
दौवािरकः-भगवन ्!सं6ासीतुरीयाौमसेवीितूण9ते,पर>ुूभूणामाrामुäå
िनजपिरचयमदददेवाऽऽयाती_ाबुँयते।
सं6ासी-स_ं)ा>ोऽयमपराधः,परंसं6ािसनोॄ{चािरणःपिVडताः,िvायोबालाÉनिकमिप
ू\ाः।आYानम ्अपिरचायय>ोऽिपूवे\ाः।
दौवािरकः-सं6ािसन ्!सं6ािसन ्!बæ[म ्,िवरमनवयंदौवािरकाॄ{णोऽçाrांूती)ामहे,केवलं
महाराजिशववीरIाrांवयंिशरसावहामः।ूाèेमहाराजIसéोपासनसमये
भवाशानांूवेशसमयोभवित,नतुराऽौ।
Page 8 of 10
I.I.I.I.एकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरत----((((केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्))))िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्िनद8शÌाYकपदम ्––––अवबोधनाYकूःिनद8शÌाYकपदम ् अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः
½½½
½××××2222====1111 (i)अ@ान ्सं6ािसनोऽिपकैःितररोिष?
(ii)कःअयं)ा>ः?
(iii)कIसéोपासनसमयेभवाशानांूवेशसमयोभवित?
II.II.II.II.पूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरतपूणवाेनउFरत----((((केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्))))
िनद8शÌाYकवाम ्िनद8शÌाYकवाम ्िनद8शÌाYकवाम ्िनद8शÌाYकवाम ्––––अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः
2222××××1111====2222
(i)केिकमिपनू\ाः?
(ii)वयंकेवलंकIाrांिशरसावहामः?
III.III.III.III.यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरतउFरत----((((केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्केवलंूचतुयम ्))))एकपदेनएकपदेनएकपदेनएकपदेन----rानाYकूःrानाYकूःrानाYकूःrानाYकूः ½½××××4444====2222½½ (i)‘िशववीरIाrांवयंिशरसावहामः?इ_ऽ‘वयम ्’इितसवनामपदंकेtःूयु[म ्?
(ii)‘अयम ्अपराधः’इ_नयोःपदयोःoकिवशेषणपदम ्?
(iii)‘िदवसे’इितपदIoकिवलोमपदंनाâांशेूयु[म ्?
(iv)‘िवधातुः’इ_Iसमानाथकपदंनाâांशात ्िचUािलखत।
(v)‘ूती)ामहे’इितिबयापदIकतृपदंिकम ्?
12 12
1212.... अधोिलिखतIअधोिलिखतIअधोिलिखतIअधोिलिखतIपeIपeIपeIभावाथHपeIभावाथHभावाथHभावाथHमूषाूदFपदैःमूषाूदFपदैःमूषाूदFपदैःमूषाूदFपदैःपूरियUापूरियUापूरियUापूरियUापुनःपुनःपुनःपुनःिलखतिलखतिलखतिलखत––––
अवबोधनाYकूः
अवबोधनाYकूः
अवबोधनाYकूः
अवबोधनाYकूः
½
½½
½××××6666====3333
िऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनःिऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनःिऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनः।।।।िऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनः
कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्॥॥॥॥ भावाथः
भावाथः
भावाथः
भावाथः––––
कत\ाकत\ं वणयन ् भगवान ् ौीकृÊः (i) ………… माdमेन अ@ान ् सवान ् (ii)….…यत ्कामःबोधः(iii)………….एतािनऽीिणनरकI~ारTपािणअतःयः
जनः(iv)…………नाशंनेiितअिपतुSकीयंकाणिमiितसःएतािन~ारािण (v)………।सवूयìैःचएतेषांऽयाणां_ागंकुयात ्येनैतािनऽीिण~ारािणसदैव तIकृते(vi)……….ितAेयुः।सःचउ}ित-पिथअमसरोभवेत ्।
मूषा
मूषामूषा
मूषा
अथवा
अथवाअथवा
अथवा
ूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखतूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखतूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखतूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखत---- 1111××××3333====3333 ((((कककक))))सहॐगुणमुîुमादFेसहॐगुणमुîुमादFेसहॐगुणमुîुमादFेिहसहॐगुणमुîुमादFेिहिहरसंिहरसंरसंरिवःरसंरिवःरिवःरिवः।।।।
(i)रिवःकितगुणमुîुंजलंगृèाित।
नोïाटयेत ्,लोभÉ,आYनः,िपिहतािन,बोधयित,अजुनI।
Page 9 of 10
(ii)चसहॐगुणमुð¦षतुंजलंिपबित (iii)सूयःसहॐधादातुंजलंगृèाित।
((((खखखख))))अन6शासनामुवñअन6शासनामुवñअन6शासनामुवñअन6शासनामुवñशशासैकपुरीिमवशशासैकपुरीिमवशशासैकपुरीिमवशशासैकपुरीिमव।।।।
(i)नअ6शासकेनशािसतांपृòीम ्एकपुरीिमव।
(ii)अ6शासकेनशािसतांवसुधांशशास।
(iii)सवशासकेनशािसतंगगनंशासनंचकार।
(गगगग)सवIसवIसवIलोचनंशाvम ्सवIलोचनंशाvम ्लोचनंशाvम ्लोचनंशाvम ्।।।।
(i)शाvाणांrानंसव8षांलोचनंभवित।
(ii)शाvलोचनंकेवलंवीराणांभवित।
(iii)शाvाणांrानंकेषािदेवलोचनंभवित।
13 13
1313.... अधोिलिखतअधोिलिखतअधोिलिखतअधोिलिखत----áोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकुáोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकुáोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकुतततत––––áोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकु
चतुःपवाािन चतुःपवाािन चतुःपवाािन
चतुःपवाािन----अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः
½
½½
½××××6666====3333
((((कककक)))) एकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुनाएकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुनाएकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुनाएकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुना।।।।
आôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरीआôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरीआôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरीआôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरी॥॥॥॥ अóयःअóयः
अóयःअóयः––––
एकेनअिप(i)…….साधुनासुपुऽेणसवHकुलम ्(ii)...यथा(iii)…….शवरी।
((((खखखख)))) शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्।।।।
वाgकेमुिनवृFीनांवाgकेमुिनवृFीनांवाgकेमुिनवृFीनांवाgकेमुिनवृFीनांयोगेना>ेतनु_जाम ्योगेना>ेतनु_जाम ्योगेना>ेतनु_जाम ्॥योगेना>ेतनु_जाम ्॥॥॥ अóयः
अóयः
अóयःअóयः––––
शैशवे(iv)…….(रघुवंिशनां)यौवने(v)……….वाgके(vi)…….
अ>ेयोगेनतनु_जाम ्।
अ अअ अथवा
ूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंिलिखUातIभावाथHिलखतिलिखUातIभावाथHिलखतिलिखUातIभावाथHिलखत----िलिखUातIभावाथHिलखत 3333××××1111====3333
14 14
1414.... ‘कककक’’’’QöIवाांशIQöIवाांशIQöIवाांशI‘‘‘‘खQöIवाांशIखखख’’’’QöIवाांशेनसहमेलनंकुतQöIवाांशेनसहमेलनंकुतQöIवाांशेनसहमेलनंकुतQöIवाांशेनसहमेलनंकुत----
@ृ_ाYकःूः
@ृ_ाYकःूः
@ृ_ाYकःूः
@ृ_ाYकःूः
½
½½
½××××4444====2222
‘‘‘‘कककक’’’’QöःQöःQöःQöः ‘‘‘‘खखखख’’’’QöःQöःQöःQöः
(i)शाटीवसाजयित (क)कुररीनुकािचत ् (ii)मातेवरोिदितसखे! (ख)मधुरं÷ण>ः
(iii)“ौीराम”नाममधुरं (ग)कानकानीयाम ् (iv)शोभांदधा_ुषिस (घ)काचनहøीघाटी
Page 10 of 10
15 15
1515.... अधोिलिखतेषुवाेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखतअधोिलिखतेषुवाेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखतअधोिलिखतेषुवाेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखतअधोिलिखतेषुवाेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखत––––
((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूचतुयम ्ूचतुयम ्ूचतुयम ्ूचतुयम ्)))) @ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः
½
½½
½××××4444====2222
(i)समानंवृ)ंपिरषSजातेपिरषSजातेपिरषSजातेपिरषSजाते।
(क)शोभते (ख)राजते (ग)आिलÛते
(ii)अनँ}6ोःअनँ}6ोःअनँ}6ोःअनँ}6ोःअिभचाकशीित।
(क)अखादन ् (ख)िपबन ् (ग)अगiन ्
(iii)6ायैःसहॐेणिववेùीमीमांसामीमांसामीमांसामीमांसा।
(क)वणनम ् (ख)\ाÖा (ग)आशंशा
(iv)पुराणूभेदःूभेदःूभेदःूभेदःएवेितहासः।
(क)ूकारः (ख)िवQारः (ग)िवचारः
(v)शानामóाÖानंóाÖानंóाÖानंóाÖानं\ाकरणम ्।
(क)िनमाणम ् (ख)\ाÖानम ्(ग)संशोधनम ्
खVडःखVडः
खVडःखVडः––––घभागघभागघभागघभाग----ii10ii10ii10ii10अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः
सामा6संृतसािह_पिरचयः
सामा6संृतसािह_पिरचयःसामा6संृतसािह_पिरचयः
सामा6संृतसािह_पिरचयः
16 16
1616.... अधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखतअधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखतअधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखत----अधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखत
((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूैकम ्ूैकम ्ूैकम ्ूैकम ्))))अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः
3333××××1111====3333
(i)अÒघोषः(ii)आचायःचाणः(iii)िबúणः
अथवा
अथवाअथवा
अथवा
मूषाूदFपदानांमूषाूदFपदानांसामूषाूदFपदानांमूषाूदFपदानांसासाहाûेनअधोिलिखतवाेषुिर[aानपूÔतकुतसाहाûेनअधोिलिखतवाेषुिर[aानपूÔतकुतहाûेनअधोिलिखतवाेषुिर[aानपूÔतकुतहाûेनअधोिलिखतवाेषुिर[aानपूÔतकुत---- ½½××××6666====3333½½ (i)कािलदासः...गीितका\ेअिलखत ्।
(ii)नाटके...सÀयःभवि>।
(iii)SüनवासवदFम ्...रिचतमिQ।
(iv)मुिारा)से...नािQ।
(v)पeं...भवित।
(vi)आÖाियकायाः...वृFंभवित।
17 17
1717.... गeगeगe----पeगe पeपeपe----नानानानाटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःिलखतिलखतिलखतिलखत----((((@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः))))@ृ_ाYकःूः
3333××××1111====3333 18
18
1818.... चÐूका\IखVडका\IवाचÐूका\IखVडका\IवाचÐूका\IखVडका\IवाचUािरचÐूका\IखVडका\IवाचUािरचUािरचUािरवैिशýािनिलखतवैिशýािनिलखतवैिशýािनिलखतवैिशýािनिलखत----((((@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः)))) 4444××××1111====4444
---********---***************---********--- छोयु[म ्,~े,ऐितहािसकम ्,प,िवषकः,भासेन।