Full text

(1)

Page 1 of 10

आदशूपऽम ् आदशूपऽम ् आदशूपऽम ्

आदशूपऽम ्––––201920192019----202019 202020 संृतम ्

संृतम ् संृतम ्

संृतम ्((((केिकम ्केिकम ्केिकम ्))))केिकम ् SanskritCore(322) SanskritCore(322) SanskritCore(322) SanskritCore(322)

क)ा

क)ाक)ा

क)ा––––XIIXIIXIIXII समयःसमयः

समयःसमयः––––होराऽयम ्होराऽयम ्होराऽयम ्होराऽयम ् पूणा4ाःपूणा4ाःपूणा4ाःपूणा4ाः----80808080

सामा6िनद8शाः

सामा6िनद8शाः

सामा6िनद8शाः

सामा6िनद8शाः----

• कृपयास9:तयापरी)णंकुव>ुयत ्अि@न ्ूपऽे10पृAािनमुिितािनसि>।

• कृपयास9:तयापरी)णंकुव>ुयत ्अि@न ्ूपऽे18ूमुखाःूाःसि>।

• उFरलेखनात ्पूवHूIबमा4ःअवँयंलेखनीयः।

• अIूपऽIपठनाय15िनमेषाःिनधािरताःसि>।अि@न ्अवधौकेवलंूपऽं

पठनीयम ्उFरपुिQकायांचिकमिपनलेखनीयम ्।

ूपऽSTपम ्

ूपऽSTपम ्

ूपऽSTपम ्

ूपऽSTपम ्---- अि@न ् अि@न ् अि@न ्

अि@न ्ूपऽेूपऽेूपऽेूपऽेचUारःचUारःचUारःचUारःखVडाःखVडाःखVडाःसि>खVडाःसि>सि>सि>---- खVडः

खVडः

खVडःखVडः((((कककक))))अपिठतअपिठतअपिठत----अअपिठत अअवबोधनम ्अवबोधनम ्वबोधनम ्वबोधनम ् ----10101010अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः

खVडःखVडः

खVडःखVडः((((खखखख))))रचनाYककायम ्रचनाYककायम ्रचनाYककायम ्रचनाYककायम ् ----15151515अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः

खVडः

खVडः

खVडःखVडः((((गगगग))))अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ् ----20202020अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः

खVडः

खVडः

खVडःखVडः((((घघघघ)I.)I.)I.)I.पिठतपिठतपिठत----अपिठत अअअवबोधनम ्वबोधनम ्वबोधनम ्वबोधनम ् ----25252525अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः

II.II.II.संृतII.संृतसंृतसंृत----सािह_ेितहाससािह_ेितहाससािह_ेितहाससािह_ेितहास----पिरचयःपिरचयःपिरचयःपिरचयः ----10101010अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः

(i) अि@न ्ूपऽेचUारःखVडाःसि>।

(ii) ू_ेकंखVडम ्अिधकृ_उFरािणएकि@न ्aानेबमेणलेखनीयािन।

(iii) ूसbाूपऽानुसारम ्अवँयमेवलेखनीया।

(iv)सव8षांूानाम ्उFरािणसंृतेनलेखनीयािन।

(v) ूानांिनद8शाःdानेनअवँयंपठनीयाः।

(2)

Page 2 of 10

खVडः

खVडः

खVडःखVडः––––कककक अपिठत

अपिठत अपिठत

अपिठत––––अवबोधनम ्अवबोधनम ्अवबोधनम ्अवबोधनम ्-101010अ4ाः10अ4ाःअ4ाःअ4ाः

1111.... अधोिलिखतंअधोिलिखतंअधोिलिखतंअधोिलिखतंगeांशंगeांशंगeांशंपिठUागeांशंपिठUापिठUापिठUाूदFूानामुFरािणूदFूानामुFरािणूदFूानामुFरािणूदFूानामुFरािणसंृतेनसंृतेनसंृतेनिलखतसंृतेनिलखतिलखत----िलखत एकदाभगवान ्बुgःराजमाग8गiन ्अपँयत ्यत ्सरोवरतटेकँचनिभ)ुःःनाUाभूयो-भूयःहQौ

संयोlषिmशःूणमित@।बुgःतमुपग9अपृiत ्–महाशय!oकभवान ्जानाितयत ्िदpः

ूणामिनवेदनIकःअिभूायःअिQ?िभ)ुःउदतरत ्-भगवन ्!नाहंजानेअIअिभूायम ्।

कृपया भवान ् एव अिभrापयतु। बुgः अकथयत ् – पूविदिश कृतः नमारः तु मातािपतृtां

गृहSािमनेचभवित।दि)णिदक्आचायाय,पिँचमिदक्vीपुऽािदtः,उFरिदक्चिमऽादीनांकृते

भवित।एवमेवऊxिदक्ौमणॄा{णेtःअधोिदक्चसेवकेtःभवित।इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्–

सेवकेtःिकमथHूणामः?वयंतुौेAाःअतःसेवकाःएवअ@ा}मेयुः।तदातथागतःअकथयत ्–

सेवकाःअिपअ@~त ्मनुाःसि>।तान ्ूितूणामःअ@€ःनेहंवा‚ंसौहादƒसूचयित।

((((अअअअ))))एकपदेनएकपदेनएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतउFरत---- ((((अवबोधनाYकूःउFरत अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः)केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ् ½½½½××××4444====2222 (i)भगवान ्बुgःकुऽगiन ्अपँयत ्?

(ii)केअ@~त ्मनुाःभवि>?

(iii)पिँचमिदिशकृतःूणामःकेtःभवित?

(iv)कःभूयोभूयःषिmशःूणमित@?

(v)`सेवकाःअिपअ@~त ्मनुाःसि>’इितकःकथयित?

((((आआआआ))))पूणवा‹ेनपूणवा‹ेनपूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरतउFरतउFरत----((((अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः))))केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ् 2222××××2222====4444 (i)भगवान ्बुgःिभ)ुंकIअिभूायंपृiित?

(ii)सेवकान ्ूितूणामःoकoकसूचयित?

(iii)कािदक्केtःूणामायभवित?

((((इइइइ))))अनुiेदIअनुiेदIअनुiेदIअनुiेदI((((ि~िऽशŒाYकंि~िऽशŒाYकंि~िऽशŒाYकंि~िऽशŒाYकं))))समुिचतंसमुिचतंसमुिचतंसमुिचतंशीषकंशीषकंशीषकंशीषकंिलखतिलखतिलखतिलखत।((((िच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूः)))) 1111××××1111====1111

((((ईईईई))))यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरत-((((rानाYकूःउFरत rानाYकूःrानाYकूः))))((((एकपदाYकम ्उFरम ्rानाYकूः एकपदाYकम ्उFरम ्एकपदाYकम ्उFरम ्))))केवलंएकपदाYकम ्उFरम ् केवलंकेवलंूऽयम ्केवलंूऽयम ्ूऽयम ्ूऽयम ् 1111××××3333====3333 (i)““““तान ्ूितूणामःअ@ाकंतान ्ूितूणामःअ@ाकंतान ्ूितूणामःअ@ाकंतान ्ूितूणामःअ@ाकं...””””इ_ि@न ्वा‹े‘तान ्’इितसवनामपदंकेtःूयु[म ्?

(ii)““““इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्इदंौुUािभ)ुःअॄवीत ्””””इ_ि@न ्वा‹ेिभ)ुःइदंौुUािभ)ुःअॄवीत ् िभ)ुःिभ)ुःिभ)ुःइितकतृपदIoकिबयापदंूयु:तम ्?

(iii)““““भगवान ्बुgःभगवान ्बुgःभगवान ्बुgःभगवान ्बुgः””””इ_नयोःपदयोःoकिवशेषणपदम ्?

(iv)““““आगiन ्आगiन ्आगiन ्आगiन ्””””इितपदIिवलोमपदंगeांशात ्िचUािलखत।

(3)

Page 3 of 10

खVडः

खVडः

खVडःखVडः––––खखखख रचनाYक

रचनाYक रचनाYक

रचनाYक––––कायम ्कायम ्कायम ्-15कायम ् 151515अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः

2222.... भवान ्/भवतीरमेशः/रमा।शैि)क-ॅमण-दलेसमावेशायूधानाचायाHूित

िलिखतेआवेदनपऽेिर[aानािनम”ूषातःिचUा,पूरियUाचपुनःपऽंिलखत–

((((रचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािन––––िच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूः))))

½

½½

½××××101010====555510

सेवायाम ्

(i)...

राजकीयसव•दयसहिश)ािवeालयः,सु–ानपुरी

िवषयः-(ii)...।

मा6ाः!

सादरं(iii)...अिQयद ्अहम ्एति@न ्(iv)...नवमक)ायाम ्‘अ’वग8पठािम।

एवंमयाौूयतेयद ्आगािमिनशीतकालेअ@ाकंिवeालयात ्िकमिप(v)...

नैनीतालंगिमित।नूतन-aलानांदशने,नूतन-त—ानांrानाजनेचमम(vi)...

अिभ˜िचः।अतःअहम ्अिप(vii)...दलेनसहग>ुम ्इiािम।एतदथHमया

माता-िपतृtाम ्(viii)...अिपूा™ा।सामहं(ix)...यद ् एतदथम ्अनुमoतूदाय(x)...अयंजनः।

सध6वादम ्,

भवतांिवनीतःिशः/िवनीतािशा, रमेशः/रमा

म”ूषा

म”ूषाम”ूषा

म”ूषा

3333.... म”ूषाूदFम”ूषाूदFम”ूषाूदFम”ूषाूदF----पदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयतपदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयतपदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयतपदसहायतयाअधोिलिखतांकथांपूरयत---- ((((रचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािन––––िच>नाYकूःरचनाYकवा‹ािन िच>नाYकूःिच>नाYकूः))))िच>नाYकूः

½

½½

½××××10101010====5555

एकदाSािमिववेकानœः(i)...स4टमोचन-मिœरात ्दशनंकृUाआगiन ्आसीत ्।

तIहQेभगवते(ii)...नैवेeम ्आसीत ्।मिœरपिरसरेएवकेचनवानराःतंपिरतः

आग_न ैवेeम ्अपहतुH(iii)...@।िववेकानœः(iv)...सन ् धावनम ्आरवान ्वानराःअिपिववेकानœम ्अनुधािवतव>ःतऽैवएकः(v)...एतद ्सवH पँयžनासीत ्।सःिववेकानœम ्उŸैःउ[वान ्ितA,भयंमाकु˜,तऽैव(vi)...आगतं

स4टं(vii)...।िववेकानœःतथैवकृतवान ्।िववेकानœे(viii)...सितवानराः

पलाियतव>ः।अ@ाकं(ix)...अिपपलायनूवृिFः(x)...इितिच>नीयम ्।

अनेन,महती,अनुमितः,ूाथयािम,कृताथ करणीयः,िनवेदनीयम ्,ूधानाचायाः,

िवeालये,शैि)ॅमणदलम ्,शैि)कॅमणदलेसमावेशायिनवेदनम ्।

(4)

Page 4 of 10

म”ूषाम”ूषाम”ूषाम”ूषा----

4444.... ““““अनुशासनम ्अनुशासनम ्अनुशासनम ्अनुशासनम ्””””इितिवषयमिधकृ_पƒवा‹िमतम ्अनुiेदंिलखतइितिवषयमिधकृ_पƒवा‹िमतम ्अनुiेदंिलखतइितिवषयमिधकृ_पƒवा‹िमतम ्अनुiेदंिलखतइितिवषयमिधकृ_पƒवा‹िमतम ्अनुiेदंिलखत।।।।

((((म”ूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीम”ूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीम”ूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीम”ूषाूदFपदानांसहायताअपेि)ताचेत ्गृहीत\ाअ6थाSयंिच>ियUात\ाअ6थाSयंिच>ियUात\ाअ6थाSयंिच>ियUात\ाअ6थाSयंिच>ियUा

Sत¡Tपेण Sत¡Tपेण Sत¡Tपेण

Sत¡Tपेणलेिखत\म ्लेिखत\म ्लेिखत\म ्लेिखत\म ्।।।।)))) ((((रचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािनरचनाYकवा‹ािन––––िच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूःिच>नाYकूः))))

1111××××5555====5555

म”ूषाम”ूषाम”ूषाम”ूषा----

अथवा

अथवाअथवा

अथवा

िन¢िलिखतवा‹ेषुिन¢िलिखतवा‹ेषुिन¢िलिखतवा‹ेषुिन¢िलिखतवा‹ेषुकेषाƒनकेषाƒनकेषाƒनकेषाƒनपƒवा‹ानांपƒवा‹ानांपƒवा‹ानांपƒवा‹ानांसंृतेनसंृतेनसंृतेनसंृतेनअनुवादंअनुवादंअनुवादंकु˜तअनुवादंकु˜तकु˜तकु˜त––––

((((समाधानसमाधानसमाधानसमाधान----ूगतिच>नाYकूःूगतिच>नाYकूःूगतिच>नाYकूः))))ूगतिच>नाYकूः

1111××××5555====5555

1.िहमालयसेलेकरसमुितकभारतकीसीमाहै।

2.छाऽ¤कीूितवषषाVमािसकऔरवा¦षकपरी)ाहोतीहै।

3.कलिवeालयम§अवकाशहोगा।

4.आकाशतार¤सेयु[है।

5.राजाराlकीर)ाकरताहै।

6.‹ातुमवहाँनहीजाओगे?

7.ग˜ड़आकाशम§उड़ताहै।

1.India'sborderfromtheHimalayastothesea.

2.Studentsappearforhalfyearlyandannualexaminationeveryyear.

3.Schoolwillremainclosedtomorrow.

4.Theskyisstuddedwithstars.

5.TheKingdefendsthestate.

6.Willnotyougothere?

7.A`Garuda’fliesinthesky.

वाराणIाम ्,ूयत>े,जीवने,अ¦पतम ्,सं6ासी,िaUा,नागiेत ्,भयाबा>ः,ू_)ीकु˜,िaते

जीवने,आवँयकम ्,सवऽ,पालनम ्,आrायाः,आदेशानाम ्,पतनI,अनुशासनहीनः, संिवधाने,िवeालयI,देशI,िवeा¦थनाम ्,कF\म ्।

(5)

Page 5 of 10

खVडः

खVडः

खVडःखVडः----गगगग

अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ्अनुूयु[\ाकरणम ् अनुूयु[\ाकरणम ् 2222000अ4ाः0अ4ाःअ4ाःअ4ाः

5555.... अधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4अधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4अधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4अधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4तपदानांतपदानांतपदानांसoÀसिÀiेदंवाकु˜ततपदानांसoÀसिÀiेदंवाकु˜तसoÀसिÀiेदंवाकु˜तसoÀसिÀiेदंवाकु˜त---- ((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूूूूषÁकषÁकषÁकषÁकम ्म ्म ्))))म ् ((((आकाआकाआकाआकाÂाÂाÂाÂाYकूःYकूःYकूः))))Yकूः

1111××××6666====6666

(i)छœकंचाॄवीÃीतःःनाःनाःनाःनापयिžनपयिžनपयिžनपयिžनववववच)ुषा।

(ii)मयैकािकनामयैकािकनामयैकािकनामयैकािकनािकलग>\म ्?

(iii)िदलीपइवराजेÄिरÄः)ीरिनधािवव)ीरिनधािवव)ीरिनधािवव।)ीरिनधािवव (iv)सिपतािपतरःिपतरःिपतरःिपतरः++++तातातातासासासासाम ्म ्म ्म ्केवलंजÆहेतवे।

(v)_ज!नाहंपुपुपुपुनरायानरायानरायाIानरायाIाIािमIािमिमिम।

(vi)मानंलभ>ेलभ>ेलभ>े++++अिततरांलभ>े अिततरांअिततरांजग_ाम ्।अिततरां

(vii)चÇाफलािनिवमलािनसमƒय>ःसमƒय>ःसमƒय>ः।समƒय>ः

(viii)इदमQीदमिपमेभिवितपुनधनम ्पुनधनम ्पुनधनम ्पुनधनम ्।।।।

6666.... िन¢िलिखतवा‹ेषुिन¢िलिखतवा‹ेषुिन¢िलिखतवा‹ेषुिन¢िलिखतवा‹ेषुरेखाि4तरेखाि4तरेखाि4तरेखाि4त----पदानांसमासंपदानांसमासंपदानांसमासंिवमहंपदानांसमासंिवमहंिवमहंिवमहंवावावाकु˜तवाकु˜तकु˜तकु˜त----((((केवलंूकेवलंूकेवलंूकेवलंूपƒपƒपƒकम ्पƒकम ्कम ्)कम ्))) 1111××××5555====5555 ((((अवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूः))))अवबोधनाYकःूः

(i)मुƒUंमामहंकृतिनÉयःकृतिनÉयःकृतिनÉयः।कृतिनÉयः

(ii)जनःकामंचबोधंचलोभंचकामंचबोधंचलोभंचकामंचबोधंचलोभंच_जेत ्।कामंचबोधंचलोभंच

(iii)राजकुमारीमदालसासविवeासुिनÊातासविवeासुिनÊातासविवeासुिनÊातासविवeासुिनÊाताजाता।

(iv)गजेœम ्आ˜ढःगजेœम ्आ˜ढःगजेœम ्आ˜ढःगजेœम ्आ˜ढःभोजोराजभवनमगात ्।

(v)परÌरम ्अनुोतौपितपÎौऽयाणांऽयाणांऽयाणांऽयाणांवगाणांसमाहारंवगाणांसमाहारंवगाणांसमाहारंसाधयतः।वगाणांसमाहारं

(vi)राजासौधंिनजनंिनजनंिनजनंिवधायवराजंूाह।िनजनं

(vii)दोषेषुएवखलानांमहाय€नःमहाय€नःमहाय€नःमहाय€नःभवित।

(viii)पितगृहंपितगृहंपितगृहंगिमिसतदाहम ्एकािकनीभिवािम।पितगृहं

7777.... अधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकु˜तअधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकु˜तअधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकु˜तअधोिलिखतवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूकृितू_यंयोजयतपृथक्वाकु˜त––––

((((केवलंूषटकम ्केवलंूषटकम ्केवलंूषटकम ्केवलंूषटकम ्))))((((अवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूः))))

1x6=6 1x6=6 1x6=6 1x6=6

(i)जरामरणनाशाथHूिव„ःूिव„ःूिव„ःूिव„ःतपोवने।

(ii)युिधिAरःिौपदÏसÐoFम6मानःम6मानःम6मानःeुतेहिरतवान ्।म6मानः

(iii)तIिशरःमÑाÒ8आआआ++++नीआ नीनीनी++++त\त ्त\त ्त\त ्त\त ्।

(iv)अहंबलवान ्बलवान ्बलवान ्िसgःसुखीचअि@।बलवान ् (v)भ\मू¦तःसंसंसंसं6ास6ास6ास++++इिन6ास इिनइिनइिन„ः।

(vi)अeािपजननीSत¡Sत¡Sत¡Sत¡++++टाप ्टाप ्टाप ्निविहता।टाप ् (vii)सैषानरपामराणांभयकरीaलीaलीaली।aली

(6)

Page 6 of 10

8888.... कोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकु˜तकोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकु˜तकोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकु˜तकोAकूदFपदैःसहसमुिचतांिवभo[ूयुlिर[aानपूÔतकु˜त––––((((केवलंूकेवलंूकेवलंूकेवलंूऽयऽयऽयऽयम ्म ्म ्म ्)))) 1111××××3333====3333 ((((अवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूःअवबोधनाYकःूः))))अवबोधनाYकःूः

(i)((((अ@त ्अ@त ्अ@त ्अ@त ्))))...सशःअ6ःकःअिQ ्?

(ii)नरीएवसमQसृ„ेःिनमाऽी,परं((((कथनकथनकथन))))...िकम ्?कथन (iii)अिपच((((सूयसूयसूयसूय))))...ूितपूवािभमुखापृिथवी।

(iv)सःपुनः(((()ण)ण)ण)ण))))...अन>रंतमेवपादxoनौुतवान ्।

(v)((((स_स_स_स_))))...नूमिदत\म ्।

खVडःखVडः––––घभागखVडःखVडः घभागघभागघभाग----IIII पिठतांशाव

पिठतांशावपिठतांशाव

पिठतांशावबोधनम ्बोधनम ्बोधनम ्बोधनम ्252525अ4ाः25अ4ाःअ4ाःअ4ाः

9999.... अधोिलिखतंगअधोिलिखतंगअधोिलिखतंगअधोिलिखतंगeांशंपिठUातदाधािरतान ्eांशंपिठUातदाधािरतान ्eांशंपिठUातदाधािरतान ्eांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत----ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत इहिहवाÕयमुभयथाशाvंका\ंच।शाvंि~धा-अपौ˜षेयंपौ˜षेयंच।अपौ˜षेयंौुितः।

ौुितःपुनःि~िवधाम¡ाःॄा{णंच।िववृFिबयात¡ाम¡ाः।म¡ाणांQुितिनœा\ाÖान-

िविनयोगम×ोॄा{णम ्।ऋÙयजुःसामवेदाvयीआथवणँचतुरीयः।तऽाथ\विaतपादाःऋचः।

ताःसगीतयःसामािन।अiœांIगीतािनयजूंिष।ऋचोयजूंिषसामािनचाथवणंतइमेचUारो

वेदाः।इितहासवेदःधनुव8दःगÀववेदःआयुव8दःचउपवेदाः।‘‘वेदोपवेदाYासावव¦णकःपƒमो

गेयवेदः’’इितिौिहिणः।‘‘िश)ा,कÚो,\ाकरणं,िन˜[ं,छœोिविचितः,lोितषंचषडÛािन’’

इ_ाचायाः।‘‘उपकारकUादल4ारःस™ममÛम ्’’इितयायावरीयः।ऋतेच तÜTपपिरrाना~ेदाथानवगितः।यथा-

~ा~ा

~ा~ासुपणासुपणासुपणासयुजासुपणासयुजासयुजासयुजासखायासखायासखायासमानंसखायासमानंसमानंसमानंवृ)ंवृ)ंवृ)ंवृ)ंपिरषSजाते।पिरषSजाते।पिरषSजाते।पिरषSजाते।

तयोर6ः

तयोर6ः

तयोर6ः

तयोर6ःिपÝलंिपÝलंिपÝलंिपÝलंSा~िFSा~िFSा~िFSा~िFअनँ}6ोअनँ}6ोअनँ}6ोअनँ}6ोअिभचाकशीितअिभचाकशीितअिभचाकशीितअिभचाकशीित॥॥॥॥

I.I.I.I.एकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरत---- ((((केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्)))) ½½½½××××2222====1111 (i)तुरीयःकःअिQ?

(ii)कुऽउभयथावाÕयम ्अिQ?

(iii)ौुितःकितधा?

II.II.II.II.पूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरत----((((केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्)))) 2222××××1111====2222 (i)शाvंकितिवधंकेचते?

(ii)वेदऽयीकेसि>?

III.III.III.III.यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरतउFरत----((((केवलंूकेवलंूकेवलंूकेवलंूचतु„यम ्चतु„यम ्चतु„यम ्चतु„यम ्)))) ½½½½××××4444====2222 (i)‘चतुथः’इ_Iसमानाथकपदंगeांशात ्िचUािलखत।

(ii)‘पौ˜षेयम ्’इ_Iिवलोमपदंगeांशात ्िचUािलखत।

(7)

Page 7 of 10

(iii)‘िववृFिबयाःम¡ाः’अनयोःपदयोःिवशेषणपदंिकम ्?

(iv)‘तयोर6ःिपÝलंSा~िF’अऽ‘अिF’इितिबयापदIकतृपदंिकम ्?

(v)‘इमे’इितसवनामपदंकेtःूयु[म ्?

10 10

1010.... अधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंपeांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत---- माकातराः!Ìृशतमांिूय-पारतßाः!

अeािपय}िविहताजननीSत¡ा।

यऽोदमेवगदतीवतितQTणां

शाखाकदà-कृत-ममरमातनोित।।

I.I.I.I.एकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरत----((((केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्)))) िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्––––अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः ½½××××2222====1111½½ (i) अeािपकाSत¡ानिविहता?

(ii)तTणांकागदितइवूितभाित?

(iii) िूय-पारतßाःकांनÌृशत?

II.II.II.II.पूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरत----((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूमेकम ्ूमेकम ्ूमेकम ्ूमेकम ्))))

िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्––––अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः

2222××××1111====2222

(i)कीशाः(जनाः)जननÏSत¡ांनिविहतव>ः?

(ii)यऽतTणांतितःकथम ्आतनोित?

III.III.III.III.यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरतउFरत----((((केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्))))एकपदेनएकपदेनएकपदेन----rानाYकूःएकपदेन rानाYकूःrानाYकूःrानाYकूः ½½××××4444====2222½½ (i)‘गदित’इितिबयापदIकतृपदंिकम ्?

(ii)‘माकातराः!Ìृशतमां’-इ_ि@न ्áोकांशे‘माम ्’इितसवनामपदंकIैूयु[म ्?

(iii)‘वृ)ाणाम ्’इितपदIसमानाथकपदंoकूयु[म ्?

(iv)‘परत¡ा’इ_Iिवलोमपदंáोकात ्िचUािलखत।

(v)‘जननीSत¡ा’अऽoकिवशेषणपदम ्?

1111

1111.... अधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरतअधोिलिखतंनाâांशंपिठUातदाधािरतान ्ूान ्यथािनद8शंसंृतेनउFरत---- सं6ासी-कथम@ान ्सं6ािसनोऽिपकठोरभाषणैिQररोिष?

दौवािरकः-भगवन ्!सं6ासीतुरीयाौमसेवीितूण9ते,पर>ुूभूणामाrामुäå

िनजपिरचयमदददेवाऽऽयाती_ाबुँयते।

सं6ासी-स_ं)ा>ोऽयमपराधः,परंसं6ािसनोॄ{चािरणःपिVडताः,िvायोबालाÉनिकमिप

ू„\ाः।आYानम ्अपिरचायय>ोऽिपूवे„\ाः।

दौवािरकः-सं6ािसन ्!सं6ािसन ्!बæ[म ्,िवरमनवयंदौवािरकाॄ{णोऽçाrांूती)ामहे,केवलं

महाराजिशववीरIाrांवयंिशरसावहामः।ूाèेमहाराजIसéोपासनसमये

भवाशानांूवेशसमयोभवित,नतुराऽौ।

(8)

Page 8 of 10

I.I.I.I.एकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरतएकपदेनउFरत----((((केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्केवलंू~यम ्))))िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्िनद8श̄ाYकपदम ्––––अवबोधनाYकूःिनद8श̄ाYकपदम ् अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः

½½½

½××××2222====1111 (i)अ@ान ्सं6ािसनोऽिपकैःितररोिष?

(ii)कःअयं)ा>ः?

(iii)कIसéोपासनसमयेभवाशानांूवेशसमयोभवित?

II.II.II.II.पूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरतपूणवा‹ेनउFरत----((((केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्केवलंूमेकम ्))))

िनद8श̄ाYकवा‹म ्िनद8श̄ाYकवा‹म ्िनद8श̄ाYकवा‹म ्िनद8श̄ाYकवा‹म ्––––अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः

2222××××1111====2222

(i)केिकमिपनू„\ाः?

(ii)वयंकेवलंकIाrांिशरसावहामः?

III.III.III.III.यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्यथािनद8शम ्उFरतउFरतउFरतउFरत----((((केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्केवलंूचतु„यम ्))))एकपदेनएकपदेनएकपदेनएकपदेन----rानाYकूःrानाYकूःrानाYकूःrानाYकूः ½½××××4444====2222½½ (i)‘िशववीरIाrांवयंिशरसावहामः?इ_ऽ‘वयम ्’इितसवनामपदंकेtःूयु[म ्?

(ii)‘अयम ्अपराधः’इ_नयोःपदयोःoकिवशेषणपदम ्?

(iii)‘िदवसे’इितपदIoकिवलोमपदंनाâांशेूयु[म ्?

(iv)‘िवधातुः’इ_Iसमानाथकपदंनाâांशात ्िचUािलखत।

(v)‘ूती)ामहे’इितिबयापदIकतृपदंिकम ्?

12 12

1212.... अधोिलिखतIअधोिलिखतIअधोिलिखतIअधोिलिखतIपeIपeIपeIभावाथHपeIभावाथHभावाथHभावाथHम”ूषाूदFपदैःम”ूषाूदFपदैःम”ूषाूदFपदैःम”ूषाूदFपदैःपूरियUापूरियUापूरियUापूरियUापुनःपुनःपुनःपुनःिलखतिलखतिलखतिलखत––––

अवबोधनाYकूः

अवबोधनाYकूः

अवबोधनाYकूः

अवबोधनाYकूः

½

½½

½××××6666====3333

िऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनःिऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनःिऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनः।।।।िऽिवधंनरकIेदं~ारंनाशनमाYनः

कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्कामःबोधQथालोभQ@ादेतêयं_जेत ्॥॥॥॥ भावाथः

भावाथः

भावाथः

भावाथः––––

कत\ाकत\ं वणयन ् भगवान ् ौीकृÊः (i) ………… माdमेन अ@ान ् सवान ् (ii)….…यत ्कामःबोधः(iii)………….एतािनऽीिणनरकI~ारTपािणअतःयः

जनः(iv)…………नाशंनेiितअिपतुSकीयंक‚ाणिमiितसःएतािन~ारािण (v)………।सवूयìैःचएतेषांऽयाणां_ागंकुयात ्येनैतािनऽीिण~ारािणसदैव तIकृते(vi)……….ितAेयुः।सःचउ}ित-पिथअमसरोभवेत ्।

म”ूषा

म”ूषाम”ूषा

म”ूषा

अथवा

अथवाअथवा

अथवा

ूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखतूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखतूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखतूदFेभावाथऽयात ्शुgंभावाथHिचUािलखत---- 1111××××3333====3333 ((((कककक))))सहॐगुणमुî„ुमादFेसहॐगुणमुî„ुमादFेसहॐगुणमुî„ुमादFेिहसहॐगुणमुî„ुमादFेिहिहरसंिहरसंरसंरिवःरसंरिवःरिवःरिवः।।।।

(i)रिवःकितगुणमुî„ुंजलंगृèाित।

नोïाटयेत ्,लोभÉ,आYनः,िपिहतािन,बोधयित,अजुनI।

(9)

Page 9 of 10

(ii)चसहॐगुणमुð¦षतुंजलंिपबित (iii)सूयःसहॐधादातुंजलंगृèाित।

((((खखखख))))अन6शासनामुवñअन6शासनामुवñअन6शासनामुवñअन6शासनामुवñशशासैकपुरीिमवशशासैकपुरीिमवशशासैकपुरीिमवशशासैकपुरीिमव।।।।

(i)नअ6शासकेनशािसतांपृòीम ्एकपुरीिमव।

(ii)अ6शासकेनशािसतांवसुधांशशास।

(iii)सवशासकेनशािसतंगगनंशासनंचकार।

(गगगग)सवIसवIसवIलोचनंशाvम ्सवIलोचनंशाvम ्लोचनंशाvम ्लोचनंशाvम ्।।।।

(i)शाvाणांrानंसव8षांलोचनंभवित।

(ii)शाvलोचनंकेवलंवीराणांभवित।

(iii)शाvाणांrानंकेषािƒदेवलोचनंभवित।

13 13

1313.... अधोिलिखतअधोिलिखतअधोिलिखतअधोिलिखत----áोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकुáोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकुáोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकु˜˜˜˜तततत––––áोकयोःूदFेअóयेिर[aानपूÔतकु

चतुःपƒवा‹ािन चतुःपƒवा‹ािन चतुःपƒवा‹ािन

चतुःपƒवा‹ािन----अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः

½

½½

½××××6666====3333

((((कककक)))) एकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुनाएकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुनाएकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुनाएकेनािपसुपुऽेणिवeायु[ेनसाधुना।।।।

आôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरीआôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरीआôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरीआôािदतंकुलंसवHयथाचेणशवरी॥॥॥॥ अóयःअóयः

अóयःअóयः––––

एकेनअिप(i)…….साधुनासुपुऽेणसवHकुलम ्(ii)...यथा(iii)…….शवरी।

((((खखखख)))) शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्शैशवेऽtQिवeानांयौवनेिवषयैिषणाम ्।।।।

वाgकेमुिनवृFीनांवाgकेमुिनवृFीनांवाgकेमुिनवृFीनांवाgकेमुिनवृFीनांयोगेना>ेतनु_जाम ्योगेना>ेतनु_जाम ्योगेना>ेतनु_जाम ्॥योगेना>ेतनु_जाम ्॥॥॥ अóयः

अóयः

अóयःअóयः––––

शैशवे(iv)…….(रघुवंिशनां)यौवने(v)……….वाgके(vi)…….

अ>ेयोगेनतनु_जाम ्।

अ अअ अथवा

ूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंूपऽात ्िभ}ंपाõपुQकIáोकमेकंिलिखUातIभावाथHिलखतिलिखUातIभावाथHिलखतिलिखUातIभावाथHिलखत----िलिखUातIभावाथHिलखत 3333××××1111====3333

14 14

1414.... ‘कककक’’’’QöIवा‹ांशIQöIवा‹ांशIQöIवा‹ांशI‘‘‘‘खQöIवा‹ांशIखखख’’’’QöIवा‹ांशेनसहमेलनंकु˜तQöIवा‹ांशेनसहमेलनंकु˜तQöIवा‹ांशेनसहमेलनंकु˜तQöIवा‹ांशेनसहमेलनंकु˜त----

@ृ_ाYकःूः

@ृ_ाYकःूः

@ृ_ाYकःूः

@ृ_ाYकःूः

½

½½

½××××4444====2222

‘‘‘‘कककक’’’’QöःQöःQöःQöः ‘‘‘‘खखखख’’’’QöःQöःQöःQöः

(i)शाटीवसाजयित (क)कुररीनुकािचत ् (ii)मातेवरोिदितसखे! (ख)मधुरं÷ण>ः

(iii)“ौीराम”नाममधुरं (ग)काƒनकाƒनीयाम ् (iv)शोभांदधा_ुषिस (घ)काचनहøीघाटी

(10)

Page 10 of 10

15 15

1515.... अधोिलिखतेषुवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखतअधोिलिखतेषुवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखतअधोिलिखतेषुवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखतअधोिलिखतेषुवा‹ेषुरेखाि4तपदानांूसंगनुसारंशुgम ्उFरंिचUािलखत––––

((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूचतु„यम ्ूचतु„यम ्ूचतु„यम ्ूचतु„यम ्)))) @ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः

½

½½

½××××4444====2222

(i)समानंवृ)ंपिरषSजातेपिरषSजातेपिरषSजातेपिरषSजाते।

(क)शोभते (ख)राजते (ग)आिलÛते

(ii)अनँ}6ोःअनँ}6ोःअनँ}6ोःअनँ}6ोःअिभचाकशीित।

(क)अखादन ् (ख)िपबन ् (ग)अगiन ्

(iii)6ायैःसहॐेणिववेùीमीमांसामीमांसामीमांसामीमांसा।

(क)वणनम ् (ख)\ाÖा (ग)आशंशा

(iv)पुराणूभेदःूभेदःूभेदःूभेदःएवेितहासः।

(क)ूकारः (ख)िवQारः (ग)िवचारः

(v)शŒानामóाÖानंóाÖानंóाÖानंóाÖानं\ाकरणम ्।

(क)िनमाणम ् (ख)\ाÖानम ्(ग)संशोधनम ्

खVडःखVडः

खVडःखVडः––––घभागघभागघभागघभाग----ii10ii10ii10ii10अ4ाःअ4ाःअ4ाःअ4ाः

सामा6संृतसािह_पिरचयः

सामा6संृतसािह_पिरचयःसामा6संृतसािह_पिरचयः

सामा6संृतसािह_पिरचयः

16 16

1616.... अधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखतअधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखतअधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखत----अधोिलिखतेषुकIािपएकIकवेःपिरचयःसंृतेनिलखत

((((केवलंकेवलंकेवलंकेवलंूैकम ्ूैकम ्ूैकम ्ूैकम ्))))अवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूःअवबोधनाYकूः

3333××××1111====3333

(i)अÒघोषः(ii)आचायःचाण‹ः(iii)िबúणः

अथवा

अथवाअथवा

अथवा

म”ूषाूदFपदानांम”ूषाूदFपदानांसाम”ूषाूदFपदानांम”ूषाूदFपदानांसासाहाûेनअधोिलिखतवा‹ेषुिर[aानपूÔतकु˜तसाहाûेनअधोिलिखतवा‹ेषुिर[aानपूÔतकु˜तहाûेनअधोिलिखतवा‹ेषुिर[aानपूÔतकु˜तहाûेनअधोिलिखतवा‹ेषुिर[aानपूÔतकु˜त---- ½½××××6666====3333½½ (i)कािलदासः...गीितका\ेअिलखत ्।

(ii)नाटके...सÀयःभवि>।

(iii)SüनवासवदFम ्...रिचतमिQ।

(iv)मुिारा)से...नािQ।

(v)पeं...भवित।

(vi)आÖाियकायाः...वृFंभवित।

17 17

1717.... गeगeगe----पeगe पeपeपe----नानानानाटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःटकIचिवधानांमुÖिवशेषताःिलखतिलखतिलखतिलखत----((((@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः))))@ृ_ाYकःूः

3333××××1111====3333 18

18

1818.... चÐूका\IखVडका\IवाचÐूका\IखVडका\IवाचÐूका\IखVडका\IवाचUािरचÐूका\IखVडका\IवाचUािरचUािरचUािरवैिशýािनिलखतवैिशýािनिलखतवैिशýािनिलखतवैिशýािनिलखत----((((@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः@ृ_ाYकःूः)))) 4444××××1111====4444

---********---***************---********--- छœोयु[म ्,~े,ऐितहािसकम ्,पƒ,िवषकः,भासेन।

Figure

Updating...

References

Related subjects :