• No results found

P\;hns s/ ouBk

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "P\;hns s/ ouBk"

Copied!
41
0
0
Show more ( Page)

Full text

(1)

fJe ;XkoB nkdwh

;zs'y f;zx Xho

P\;hns s/ ouBk

;zs'y f;zx Xho dk iBw 2 d;zpo, 1920 ƒ ;ojzd B/V/, nkgD/ BkBe/ xo, p;h gmkDK fty/ j'fJnk.

T[BQK dk gkbD^g';D BkBfenK s'A E'VQh d{o, nkgD/

dkde/ fgzv vvj/Vh fty/ j'fJnk.

;zs'y f;zx Xho gzikph d/ f;ow"o b/ye ;B.

eftsk, Bktb, b/y, ;|oBkwk s/ ;t?^ihtBh brGr jo ftXk ftZu T[BQK B/ nkgDh ebw ubkJh j?.

;zs'y f;zx Xho ƒ ;kfjs nekdwh fJBkw, ;'thns d/P Bfjo{ fJBkw, e?B/vk ns/ gzikph ;kfjs nekdwh, :{He/H (bzvB) fij/ uofus fJBkwK Bkb

;BwkBs ehsk frnk. nkg 1994 s'A gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk d/ nkihtB

|?b' oj/.

fJe ;XkoB nkdwh

gzikj toQ/ dh T[wo ftu ihT{D/ B/ e[Zs/ d/ th ;'Nh BjhA ;h wkoh ed/, go nZi nukBe T[; d/ jZE'A nkdwh esb j' frnk. j[D T[j v"o^G"o

;h. xkpfonk s/ v?Apfonk.

ft;ky dk wjhBk ;h. eDeK tZYhnK rJhnK ;B. ewkdK ƒ s/ rzfYnK ƒ gkDh d/D d/ fdB ;B. sVe/ d' iK fszB ti/ ihT{D/ B/ pbd y'bQ/ s/ jh;K tkb/ y{j T[s/ ewkd f;zMD nk frnk. nZi T[BQK dh tkoh ;h. Bkb T[; dk S'Nk GkJh puB f;zx th nkfJnk ;h. BZe/ SZvD tk;s/.

y{j fBnkJhA ftu ;h. fgzv dh fcoBh Bkb jh. y{j s'A E'VQh d{o jh,

n"y/ PpdK d/ noE v"o^G"o LxpokfJnk,

p/u?B v?Apfonk Le[M th

;wM Bk nkT[Dk ewkdK LrzB/ d/ y/s f;zMD LgkDh d/Dk BZe/ SZvD LgkDh w'VBk

(2)

e'Jh ;" e[ rI d/ |oe Bkb, nekbhnK dk xo ;h s/ ;Zdk f;zx nekbh i' y{j dk fjZ;/dko ;h s/ wzfBnk j'fJnk nVp th, nkgD/ xo d/ ftjV/ ftu vzroK bkr/ fgnk ;h. T[; dk efjDk fJj ;h fe nZi T[BQK dh tkoh j?. ihT{D/

j'ohA y{j Bk i'VB. i/ T[j c/o th i'VBr/ sK T[j nk e/ o'e/rk.

ihT{Dk y{j i'VB bZrk. puB f;zx ejh Bkb ykb ;[nkoB bZr fgnk.

E'VQk^E'VQk d'jK ƒ jh ;Zdk f;zx dk PZe ;h fe T[j o'eD nkt/rk. go T[j d't/A u[Zg ;B.

fNeh, ;[zBh oks ;h. ;Zdk f;zx dk ezB th ;wM' y{j tZb bZrk j'fJnk

;h. jh;K tkb/ y{j T[s/ id y{j i[VB dh ftVe j'Jh sK ;Zdk f;zx ikr fgnk s/ wzi/ T[s'A T[m e/ T[j y{j tZb ƒ s[o fgnk. T[; dk fgzvk Bzrk ;h. f;o s/ g?o th Bzr/ ;B. f;o| fuZNh eZS jh T[; B/ s/V gfjBh j'Jh ;h.

uzB^ukBDh oks ;h. g{oBwkPh bzfxnK ni/ fszB fe uko fdB j'J/ ;B.

ihT{D/ j'oK B/ d/fynk fe ;Zdk f;zx nk fojk j?. PZe sK ;h jh T[BQK ƒ.

T[j ;ktXkB fij/ j' rJ/ s/ Bkb/ e[M^e[M ezpD bZr/. T[BQK ƒ gfjbK jh gsk

;h fe nZi T[j S/V S/V/rk.

ihT{D/ j'ohA Bow ;B. ;Zdk f;zx nZyV. ;oho dk th ;Zdk f;zx Bo'nk ns/ seVk ;h. bzwk eZd, y[ZbQk ftZY, gfjbtkBK tork i[Z;k. ed/, fe;/ IwkB/

ftu, T[j gfjbtkB th fojk ;h. Gkt/A j[D T[j pZ[Yk ;h—;ZmK pkjmK tfoQnK dk—go Sksh j[D th u"Vh s/ v"b/ wZShnK tkb/ ;B. gZNK T[s/ SZbhnK s/

fgziDhnK wIp{s ;B. fujok Gydk bkb ;h. tZv/^tZv/ jZE s/ g?o.

d/yD ftZu ;Zdk f;zx Poh| BIo nkT[Adk ;h. e"V iK bVkek BjhA.

o/p eZS gkT[Adk s/ f;o T[s/ S'Nh fijh ghbh gZr pzBQdk jz[dk. fit/A rzqEh j[zdk j?. r[Nek th T[j gVQdk ofjzdk. fJ; eoe/ b'e T[; ƒ “GkJh ih” th efjzd/

;B. go ikDB tkb/ efjzd/ ;B fe T[; ftu pj[s r[Z;k ;h s/ fBoh nZr dh Bkb ;h. jwhA th ;h T[jd/ ftu. T[; ƒ nkgDh skes dk s/ d/j dk pj[s wkD ;h. fiE/ th nV iKdk ;h, nkgDh fjzv g[rkT[Adk ;h. Gkt/A nkgDh }bsh j[zdh.

j[D sK c/o th xZN ;h, i[nkBh gfjo/ pj[s ;h. id'A ukj/, fi; dk woIh, y{j S[vtk fdzdk ;h. i[V/ pbd y[bQtk fdzdk. fe;/ dh skes BjhA ;h fe T[;

d/ ;kjwD/ j[s eo ikt/. ;ko/ T[; s'A vod/ ;B.

fezBh tkoh ihT{D/ dk jh T[; B/ y{j S[vtkfJnk ;h s/ i[V/ pbd y[bQkJ/

n"y/ PpdK d/ noE

nVp LfIZdh

i'VB LubkT[D

ykb Ly/s ’u

pDkJh gkDh dh Bkbh

ftVe LnktkI

fgzvk L;oho

S/V S/V/rk LPokos eo/rk

nZyV LwB woIh

eoB tkbk

Bo'nk Lskesto

ftZY L;oho dk

c?bkn

pkjmK L62 dk

nKeVk e"V Le"V/ (nVp)

;[Gkt tkbk

o/p LGhVh

nZr dh Bkb Lpj[s s/I

d/j L;oho

fjzv LfIZd

gfjo/ L;w/A

j[s Lp'b ikt/

(3)

;B. ihT{Dk vo e/ u[Zg eo iKdk. e'Jh th p'bdk BjhA ;h. ;Zdk f;zx dk fJe soQK Bkb SZgk p?fmnk j'fJnk ;h.

;Zdk f;zx ƒ nkT[Adk d/y puB f;zx th ykb SZv e/ y{j T[s/ nk frnk ;h. ejh T[; d/ e'b ;h. d't/A th T[j ;Zdk f;zx d/ ;kjwD/ ;wM' j/u ;B.

;Zdk f;zx s[odk^s[odk y{j d/ B/V/ nk frnk s/ nkT[Adk jh T[j nkyD bZrk L

“y{j Bk ubkfJU pJh `” T[; dk p'b vKNtK s/ sVQh Bkb Gfonk j'fJnk ;h.

“feT[A Bk ubkJhJ/ y{j HHH<” ihT{D/ j'ohA nkyD bZr/. vo ns/ xpokjN Bkb T[j XZe^XZe eo oj/ ;B.

“p;, w?A E'ƒ efj ’sk. y{j Bk ubkfJU nZi. nZi ;kvh tkoh n?.”

“E'vh pkoh feE/ j? ` nZi ;kvh pkoh n? `”

“p;, w?A E'ƒ efj ’sk. y{j Bk ubkfJU.”

“nk frnk fJj BkY{ yK HHH” ihT{D/ j'ohA p[Vp[VkJ/.

pbd i[V/ yVQ/ ;B. sd/ pbd jZeD bJh ihT{D/ B/ fNuekoh wkoh.

;Zdk f;zx T[;/ ;w/A pbdK nZr/ nk frnk s/ Sksh skD yb' frnk L “ubkU fet/A ubkT[B/ UA `” T[; B/ okj o'e fbnk.

;Zdk f;zx, nkokw Bkb, YkeK T[s/ jZE oZyhA, pbdK nZr/ yVQk ;h. T[;

dk g/N tfXnk s/ r'v/ sD/ j'J/ ;B i' o/p eZS dhnK w{johnK EZb/ T[; ƒ u[Zeh yVQ/ ;B. f;o E'VQk rzik ;h i' uzB^ukBDh oks ftu uweK wko fojk

;h. g?oK EZb/ SK ;h, go fJj SK ;Zdk f;zx ƒ BIo BjhA nk ojh ;h, feT[Afe Sksh sDh s/ X"D T[~Goh j'Jh ;h. ekbh^fuZNh oks ftu T[j fJT[A BIo nk fojk ;h fit/A d?As yb'sk j't/.

ihT{D/ j'ohA nkyD bZr/ L

“GkJh ih, sz{ ufbnk ik, y{j Bk ;kvk vZe sz{, n;hA bVkJh BQhA eoBk ukjz[d/.” vo ns/ ewI'oh Bkb T[j T[~uh p'b oj/ ;B.

“p"bd y'bQ' p"bd nkgD/. w?A BQhA ikDdk pj[shnK rZbK.”

“fejVk ybQkT{ p"bd ;kv/ HHH.”

n"y/ PpdK d/ noE

SZgk LdfjPs

j/u Ls[S

sVQh Lo'jp

E'vh Ls[jkvh

BkY{ Lu"Xoh

jZeD Ls'oB

fNuekoh Lpbd s'oB bJh ntkI eZYDh Sksh skD L;hBk skD

YkeK Lewo

w{johnK Lgj[zu/

vZe Lo'e

p"bd Lpbd

(4)

n"y/ PpdK d/ noE

fGVk LNeokn

dpekJ/ LvokJ/

nV yb'D LfNe ;eD

s[odk Lubdk

ybQko Lo'e

j?AeV Lx[wzv

;kT{ LPoh|

nZr pr{bk Lr[Z;/ ’u nkT[Dk uzvkb Lr[Z;/ ftZu

y|k j'Dk x[w/NDh LuZeo cKe^cKe LN[eV/^N[eV/

J/eD LfJ; soQK

bZE^gZE Lbj{ Bkb fbpV ikDk sshohnK LXkoK, fBPkB SkJhA^wkJhA LrkfJp X"b LXZe/

XZc/ LXZe/

j/o^c/o Lu[;s^

ubkehnK tkjDk LubkT[Dk r'vh Lozp/ iK

y[ogh nkfd Bkb |;b ftu'A eZy nkfd eZYD/

MZyV^MKik Lw[;hpsK

“w?A ybQkT{A w?A—ihjB/ nZr/ ybQkJ/ B/.”

;Zdk f;zx ;'Nh se th b? e/ BjhA nkfJnk ;h. Bk jh T[; ƒ b'V ;h.

ihT{D/ j'oK d'jK ƒ T[j ;wMdk jh eh ;h < ykXh ghsh o'Nh. i/ T[j ukj[zdk, d'jK ƒ jh f;o fGVk e/ wko fdzdk. nZr/ T[jB/ fezBh tkoh T[j dpekJ/ j'J/

;B. T[BQK dh skes eh ;h fe T[; d/ ;kjwD/ nV yb'D < T[; ƒ nkgDh skes T[s/ g{ok^g{ok Go';k ;h.

ihT{D/ j'ohA ;Zdk f;zx d/ d[yh ehs/ gJ/ ;B. o'I szr eodk s/ s[odk ezw ybQko fdzdk. oZp jh pfDnk j'fJnk ;h. ;Zdk f;zx B/ j?AeV Bkb p'b jh wz{j'A eZfYnk ;h fe bZy ;kT{nK dk ;kT{ ihT{Dk nZr pr{bk j' frnk s/

vo dh nzBQh Pesh Bkb ekbk efjo pD frnk. T[; B/ ejh u[Zeh s/ fpibh torh skes Bkb ;Zdk f;zx d/ f;o ftu wkoh. “y{j S[vkT{ ;kvk fJj ` p"bd y'bQ' p"bd `” T[j dzd eohu fojk ;h s/ bZyK^eo'VK ;ZgK fizBh Ifjo Bkb Go frnk ;h. j[D T[j fJe uzvkb ;h. T[; dhnK nZyK bN^bNk e/ ekbh nZr pD rJhnK ;B.

ejh tZiD ;ko jh ;Zdk f;zx xw/NDh yk e/ Xosh T[s/ fvr fgnk. gkDh th T[; wzfrnk BjhA. T[; dk f;o \op{I/ tKrz{ cKe^cKe j' frnk ;h. ejh J/eD tZih ;h fit/A fe T[j f;o ftu BjhA, fwZNh d/ GKv/ ftu tZih j't/ ` fuZeV tKrz{ T[; dk fujok bZE^gZE j' frnk ;h. bj{ dhnK sshohnK T[;

dh fuZNh eZS se gj[zu rJhnK.

fJe gb bJh ihT{D/ ƒ nzsK dh s;Zbh j'Jh. T[; dk wB y[P ;h. go nrb/ gb jh fJj s;Zbh SkJhA^wkJhA j'D bZrh. T[; ƒ nk; jh BjhA ;h fe T[; s'A fJj j' ikt/rk. T[; B/ ejh ;Zdk f;zx ƒ wkoB bJh BjhA wkoh

;h, ;fji^;[Gk jh wkoh ;h. X"b tKr iK XZ|/ tKr. go T[j J/eD tZih fe

;Zdk f;zx wo frnk s/ Xosh T[s/ fvr fgnk. j[D T[j wfonk fgnk ;h.

T[; d/ jZE'A esb j'fJnk `

ihT{Dk fJe f;ZXk^;kdk ns/ ;kXkoB iZN ;h. j/o^c/o iK br^brkU T[;

ƒ BjhA nkT[Ad/ ;B. whAj dh ;[Zuh eDh tKr, fijVh ni/ nzpo d/ ftueko jh yVQh j[zdh j?, T[; dk fdb gftZso ;h. T[; ƒ fJj' gsk ;h fe nzB g?dk eoB bJh jb fet/A tkjDk iK r'vh fet/A eoBh j?. |;b T[~rh d/y e/ T[j

\[P j'D tkbk s/ MZyV^MKik d/y e/ T[j d[yh j'D tkbk ;h. i/ e'Jh d[y iK

;[y j[zdk sK tkfjr[o{ ƒ :kd eodk.

(5)

MrV/ ns/ bVkJh^|;kd T[; ƒ p[o/ bZrd/ ;B. fiE'A se j[zdk, T[j fJBQK rZbK s'A d{o ofjzdk. feT[Afe T[; ƒ gsk ;h fe MrVk p[ok j[zdk j?. bVkJh dk wz{j ekbk j?. fiE/ bVkJh jz[dh j?, xV/ gkDh BjhA ofjzdk.

fiE/ ihT{Dk bVkJh s'A iK j'o rZbK s'A vodk ;h, T[E/ T[; ƒ g[fb; s'A th pj[s vo bZrdk ;h. T[; B/ ;[fDnk j'fJnk ;h fe g[fb; p[oh j[zdh j?. ;Zu/ ns/ M{m/ ƒ th g[fb; BjhA d/ydh. g[fb; bJh ;Zuk ns/ M{mk fJe^

pokpo j?.

c/o, T[; ƒ gsk ;h, g[fb; id'A e[ZNdh j? sK wZeh tKrz{ e[ZNdh j?. wko^

wko e/ nkdwh d/ jZv GzBQ/ iKd/ s/ c{; T[vkJ/ iKd/ jB. wzi/ j/mK jZE d/ e/

T[s/ pzd/ p?md/ s/ T[; ƒ d[Zy fdzd/ jB. ed/ wzik bkT[Ad/ s/ ed/ T[; d/

e/; pzBQ e/ SZs Bkb Nzr fdzd/ jB. g?oK dhnK sbhnK ftu p?As wko/ iKd/

s/ Bj[znK ftu ;{JhnK iK fgzB u'G/ iKd/ jB. pZeok th e;kJh e'b J/Bk d[yh BjhA j[zdk, fizBk pzdk g[fb; e'b.

y{j s'A E'VQh d{o jh fJe eDe dk ybtkVk ;h. ihT{Dk T[E'A d"fVnk s/

eDe d/ ybtkV/ ftu GkoK T[jb/ b[e frnk. fJE/ T[j wfj|{i ;h. e'Jh BjhA

;h d/ydk `

go, ihT{Dk nrb/ gb jh EZb^gEZb j' frnk. T[; ƒ u?B BjhA ;h. T[;

ƒ nkgD/ uko^u[c/o/ g[fb; jh g[fb; fdZ;D bZrh. g[fb; id'A nkT[Adh j? sK gZsk^gZsk SkDdh s/ yz{ik^yz{ik N'Ajdh j?. pzdk Gkt/A fes/ j't/, g[fb; Gkb b?Adh j?. ihT{Dk T[E'A T[fmnk s/ c/o pkjo nk frnk. ybtkV/ ftu b[fenk T[j ;G ƒ BIo nkT[Adk ;h.

T[E'A E'VQh d{o jh PjhdK tkbk y{j ;h. ihT{Dk T[E'A s[fonk s/ tZYK ftu'A d"Vdk PjhdK tkb/ nk frnk.

PjhdK tkb/ y{j T[s/ fJe u[Zxh pDh j'Jh ;h. u[Zxh ekch vz{xh

;h. nkw eoe/ u[Zxh ftu gkDh iwQK ofjzdk ;h. go nZi T[j

\kbh ;h. E'VQk^pj[s fuZeV iK fJZNK tZN/ j'Dr/. ihT{Dk J/Bk xkpfonk s/ J/Bk vfonk j'fJnk

;h fe nkgDk nkg b[ekT[D

n"y/ PpdK d/ noE xV/ gkDh

BjhA ofjzdk Le[M BjhA pudk c{; T[vkJ/ Lxkj

fyzfvnk

e/; Lf;o d/ tkb

u'G/ Lu[GkJ/

ybtkVk LT[j EK fiE/ dkD/

fJeZm/ ehs/

iKd/ jB wfjc{i L;[oZfyns,

mhe^mke gZsk^gZsk

SkDdh Ljo EK

bZGDk yz{ik^yz{ik Ljo EK tZYK LeZNh j'Jh

|;b tkb/

y/s

u[Zxh Lj"dh, u[pZuk

(6)

bJh T[j u[Zxh ftu jh pfj frnk s/ u[Zxh ftu jh g{oh soQK wfj|{I ;wMD bZr fgnk. jkbKfe fJj }bs ;h. u[Zxh ftu p?mk pzdk ;kc BIo nkT[Adk

;h. nkdwh d/ BjkT[D bJh jh u[Zxh pDh j'Jh ;h. pj[sh vz{xh BjhA ;h.

go, ihT{Dk u[Zxh ftu th EZb^gEZb j'D bZrk. fJj th mhe BjhA ;h.

fJE/ th T[j b[fenk j'fJnk iK wfjc{I BjhA ;h, ;G ƒ BIo nkT[Adk ;h.

y{j d/ fpoS^p{N/ T[; ƒ ofj^ofj e/ x{o oj/ ;B s/ T[; ƒ fxoDk eod/

;B. y{j th, Gkt/A u[Zg ;h, go ;koh rZb s'A tkfe| ;h. fNzvK th s/ gkVSk th ;koh rZb s'A ikDz{ ;B. u[Zg^u[ghsh fNeh oks th ;koh rZb dh G/sD ;h.

nzpo T[s/ sko/ th, i' NZ;^NZ; eo oj/ ;B, ;kok e[M jh ikDd/ s/ ;r'A w[;eokT[Ad/ ;B. uzB ƒ ;kok gsk ;h.

nk\o ihT{Dk u[Zxh ftu th PKs j' e/ pfj Bk ;fenk. MZN jh pkjo nk frnk. j[D ihT{Dk feE/ ikt/ < T[; ƒ gsk BjhA ;h.

fizBk fuo oks ;h, ihT{Dk ;wM fojk ;h, jo e'Jh T[; ƒ d/ydk s/ T[;

dk fgZSk eodk j?. id'A ;t/o j'Jh s/ gZpK Gko T[~uk j' e/ ;{oi T[; tZb d/yD bZrk, ihT{Dk ;'uD bZrk fe j[D T[j b[fenk j'fJnk j?. d[Bhnk ftu e'Jh th j[D T[; ƒ BjhA d/ydk. ihT{Dk xo nkfJnk s/ nk e/ J/eD pfj frnk fit/A |;b f;zi e/ iK r'vh eoe/ nkfJnk j't/. j[D T[j fpbe[b mhe

;h. T[; d/ nzdo g{oh^g{oh u?B BIo nk ojh ;h.

go fJj u?B, n;b ftu, p/u?BhnK dh f;\o ;h. T[; d/ wB dhnK sfjnK ftu s{|kB nkfJnk j'fJnk ;h. f;o| ;sfj u[Zg ;h. T[; B/ gZr T[skoh s/ ezxk eoBk P[o{ ehsk. c/o gZr T[skoh s/ c/o e/; tkj[D bZrk.

tko^tko ihT{Dk gZr T[skodk s/ e/; tkj[zdk. T[; d/ wB ftu nZuth iK nrBh bZrh j'Jh ;h. bkNK GVe ojhnK ;B. fezBh tko ihT{D/ B/ w[V^w[V nkgD/ e/; tkj/. T[; ƒ N/e BjhA ;h. gko/ tKrz{ T[; dk wB nPKs iK ftnke[b ;h.

ihT{Dk o'Nh ykD bZrk. g?oK Gko p?mk T[j J/eD o'Nh yKdk ;h fit/A j[D T[j fJE/ BjhA, j'o jh d[Bhnk ftu ;h. pNo^pNo sZedk T[j nkgD/ wz{j ftu nZb^gNZb p[oehnK gk fojk ;h. T[; dhnK nZyK nKfvnK tKrz{ rbh tZb fbPe ojhnK ;B.

ihT{D/ nzdo ;Zu s/ M{m x'o :[ZX eo oj/ ;B. ;Zu T[; ƒ nkgD/ tZb s/ M{m nkgD/ tZb fyZudk. ihT{Dk d[fpXk ftu ;h. ;r'A T[; B/ ;Zu s'A nkgDk n"y/ PpdK d/ noE

EZb^gEZb Lpd^jtk;

fxoDk LB|os

tkfe| LikD{

fNzvK Ly{j ’u'A gkDh eZYD tkb/ vZp/, posB

gkVSk Lfi; ftu

fNzvK dk gkDh fvrdk j?

G/sD LikD{

NZ;^NZ; Luwe oj/

gZpK Gko

T[~uk LfJE/ fdB uVQB dk Gkt f;zi e/ LgkDh d/ e/

u?B LPKsh

sfjnK LX[o nzdo

;sfj LT[go'A nZuth Lp/u?Bh

N/e Lnkokw, u?B

ftnke[b Lp/u?B nZb^gNZb Lp/soshp x'o :[ZX LfGnkBe bVkJh d[fpXk Ld[fuZsh

(7)

wz{j G[nkfJnk j'fJnk ;h. ;Zu p/PZe uzrk s/ UVe fiZsD tkbk ;h, go T[;

ƒ M{m uzrk s/ bkj/tzdk fd;dk ;h. fezB/ b'ehA M{m p'b e/ ;k| poh j' iKd/

jB. ;Zu/ wko/ iKd/ s/ M{m/ SZv/ iKd/ jB. T[; ƒ ;k| gsk ;h fe T[; B/

esb ehsk j?l T[; dk fdb efjzdk ;h fe T[; B/ esb ehsk j?l go T[j fJ; ;ZukJh e'b'A d{o BZ;Dk ukjz[dk s/ M{mk j[zdk j'fJnk th T[j ;Zuk j'Dk ukjz[dk

;h. T[; ƒ M{m uzrk s/ ;Zu p[ok bZrdk ;h. ;Zu T[; tZb wz{j nZv e/ MZcD ƒ nk fojk ;h. M{m PoB fdzdk ;h. ihT{Dk nkgDh fet/A Bk fet/A ikB pukT[Dh ukj[zdk ;h.

go, d[yKs fJj ;h fe ihT{Dk uzrk pzdk ;h. M{m Bkb T[j pj[sk fuo r[Ikok BjhA eo ;edk ;h. ;{bh T[s/ Nzfrnk th T[j J/Bk d[Zy wfj;{; Bk eodk, fizBk T[; ƒ j[D ;h. T[; dk fdb c'V/ tKrz{ NZ;^NZ; eo fojk ;h.

nk\o c'Vk c[ZfNnk s/ T[; ƒ e[M nkokw nkfJnk. Nh;h T[s/ gj[zu e/ id ghVK f;yoK S[jD bZrhnK, ihT{D/ dk wz{j Gzftnk s/ ;Zu d/ gk;/ j' frnk. ihT{Dk p[Vp[VkT[D bZfrnk L “w?A wkfon?, w?A wkfon?, w[Zeodk BjhA, w?A wkfon? `” tko^tko T[j nkg^w[jkok fJj' nkydk iKdk ;h. T[; d/ fdb ƒ jbeh^jbeh mzY wfj;{; j' ojh ;h.

nkf\o g[fb; nkJh s/ T[; ƒ cV e/ b? rJh. jZEeVhnK ftu pZMk id g[fb; nZr/ s[odk ihT{Dk EkD/ tZb ik fojk ;h, sd th fJj efj fojk ;h L

“w?A wkfon?, w??A wkfon?, w[Zeodk BQhA, w?A wkfon? `”

T[; dhnK nZyK j"bh^j"bh uwedko j' ojhnK ;B.

fN~gDh

fJ; ejkDh ftZu ihT{Dk fJZe ;kXkoB nkdwh ;h. T[; dh T[wo gzikj

;kb ;h. gzikj ;kb dh T[wo se T[; B/ ed/ e[Zs/ d/ th ;'Nh BjhA ;h wkoh.

go nukBe T[; d/ jZE'A nkdwh dk esb j' frnk. ft;ky dk wjhBk ;h.

eDeK dh eNkJh j' u[Zeh ;h. ewkdK s/ rzfYnK ƒ gkDh d/D d/ fdB ;B.

ihT{D/ ns/ nekbh ;Zdk f;zx dk y{j ;KMk ;h. ihT{Dk ns/ T[; dk Gok puB f;zx y{j i'VB bZrk sK y{j dk fjZ;/dko ;Zdk f;zx T[BQK ƒ o'eD bJh nk frnk. ukBDh oks ;h. ;Zdk f;zx Bzr/ fgzv/ jh wzi/ s'A T[~m e/ y{j tZb nk frnk ;h. ;Zdk f;zx dk gfjbtkBK tork ;oho ;h. ihT{D/ d/ pbd i[V/ yVQ/

n"y/ PpdK d/ noE G[nkfJnk Lc/fonk

UVe Lnkfyoeko

bkj/tzdk LckfJd/tkbk poh LS[ZN ikDk MZcD Le[M efjD,

ykD ƒ g?Dk c'V/ tKrz{ Lu[ZGthA ghV

tKr Gzftnk Lx[zfwnk,

w[fVnk nkg^w[jkok LnkgD/ nkg w[Zeodk LfJBeko

pZMk LiefVnk

j'fJnk

(8)

;B. ;Zdk f;zx pbdK nZr/ yVQk j' frnk ;h. ihT{Dk efj fojk ;h fe y{j ubkT[D dh nZi w/oh tkoh j?. go ;Zdk f;zx efj fojk ;h fe nZi T[; dh tkoh j?. d'jK fXoK ftZu MrVk tXdk ik fojk ;h. T[j fJe d{i/ ƒ XZe/ wkoB/

P[o{ j' rJ/ ;B. ;Zdk f;zx gfjbK th eJh tko ihT{D/ j'oK ƒ szr eo u[Zek

;h. r[Z;k uzvkb jz[dk j?. ihT{D/ e'b ejh ;h fi; Bkb T[; B/ ;Zdk f;zx s/

tko eo fdZsk. ejh f;o ftZu tZih s/ ;Zdk f;zx bj{ Bkb bZE^gZE j' e/ Xosh

’s/ fvZr fgnk s/ wo frnk. ihT{D/ d/ jZE'A esb j' frnk ;h. ihT{Dk gfjbK fJZe ;kXkoB nkdwh ;h i' bVkJh ns/ g[fb; s'A pj[s vodk ;h. j[D T[;

ƒ M{m uzrk s/ ;Zu p[ok bZrdk ;h. ihT{Dk fJZe uzrk pzdk ;h. ihT{D/ s'A ;Zu S[gkfJnk Bk frnk s/ ;Zu d/ gk;/ j' frnk, “w?A wkfon?, w?A wkfon?, w[Zeodk BjhA, w?A wkfon? `” fJ; ejkDh ftZu fJZe ;kXkoB ftnesh e'b'A esb j' ikD T[gozs ;Zu s/ M{m ftueko ePweP dh wkBf;esk ƒ fusfonk frnk j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) ihT{Dk gfjbK fej' fijk nkdwh ;h <

(ii) fBnkJhA tkb/ y{j d/ fjZ;/dko e"D e"D ;B <

(iii) ihT{D/ d/ Gok dk eh BK ;h <

(iv) ;Zdk f;zx dh w"s fe; y/sh d/ ;zd Bkb j'Jh <

(v) ihT{D/ ƒ g[fb; feT[A cV e/ b? rJh ;h <

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) gb Go dk r[Z;k fIzdrh ƒ popkd eo ;edk j?. fJ; s'A puD bJh eh e[M ehsk ik ;edk j? < ftuko g/P eo'.

(ii) eh s[jkƒ ed/ r[Z;k nkfJnk j? < T[; r[Z;/ ekoB s[jkvk iK fe;/

j'o dk e'Jh B[e;kB th j'fJnk j? < nfijh jkbs ƒ nkgD/ PpdK ftZu fby'.

(iii) y/sK ftZu j[D y{j BjhA oj/. fJBQK dh EK f;zikJh d/ j'o ;kXB gqXkB j' rJ/ jB. fJZe ukoN okjhA f;zikJh d/ ;kXBK dh ftek;

:ksok do;kT[.

(9)

(iv) fe;kB d/ ihtB pko/ s[;hA eh ikDd/ j' < T[; tZb'A ehs/ ikD tkb/

ezwK ns/ ;zdK d/ fuZsoK Bkb t/otk g/P eod/ j'J/ fJZe gq'i?eN fsnko eo'.

(v) eh s[;hA ed/ M{m p'fbnk j? < fJ; Bkb Pofwzdrh dk ;kjwDk eoBk fgnk j't/rk. gSskt/ Gfonk fJZe b/y fby'.

nH j/m fby/ PpdK ƒ P[~X eoe/ fby' L (i) e/jVk HHH

(ii) eBe HHH (iii) n'jbk HHH (iv) g?bQtkB HHH (v) ;ktdkB HHH (vi) ;?ji HHH (vii) ftnkeb HHH (viii) Mrvk HHH (ix) eZvDk HHH (x) wzxDk HHH

JH j/m fbfynK ft~u'A ftP/PD u[D' L

(i) ihT{Dk fJZe ;kXkoB ftnesh ;h.

(ii) ;Zdk f;zx nZyV ;[Gkn dk wkbe ;h.

(iii) T[; dhnK nZyK bN bNke/ ekbh nZr pD rJhnK ;B.

(iv) esb eoB wro'A ihT{Dk pj[s fInkdk fuzsk eoB bZr fgnk.

(v) T[E'A E'VQh d{o jh PjhdK tkbk y{j ;h.

;H j/m fby/ tkeK ft~u tos/ rJ/ gVBktK dhnK fe;wK d~;' L (i) fe;/ IwkB/ ftZu T[j gfjbtkB fojk ;h.

(ii) w?A d/yz{rk fe w/o/ pbd e"D y[bQkT[rk <

(iii) ejh bZrD ;ko jh T[j xw/NDh yk e/ IwhB T[~s/ fvZr fgnk.

(iv) ;Zdk f;zx B/ fejk p; s[jkƒ efjsk nZi y{j Bk ubkfJU.

(v) nk\o c'Vk c[ZfNnk s/ T[; ƒ e[M nkokw nkfJnk.

(10)

jH beho/ PpdK d/ ekoeK dh gSkD eo' L (i) ihT{Dk y{j ubkT[Adk j?.

(ii) ihT{D/ B/ ;Zdk f;zx ƒ ejh Bkb wkfonk.

(iii) ihT{Dk g[fb; s'A puD bJh b[e frnk.

(iv) ;Zdk f;zx B/ fejk nZi w/oh tkoh j?.

(v) ihT{Dk b[eD bJh u[Zxh ftu p?m frnk.

eH j/m fby/ w[jktfonK d/ noE d~; e/ tke pDkT[ L

nZr dh Bkb, bZE gZE j'Dk, nZr pr{bk j'Dk, gZsk^gZsk SkBDk

(11)

gqd/; Bk sz{ s'ohA pkpbk

pzs f;zx u~mk

P\;hns s/ ouBk

pzs f;zx uZmk dk iBw 4 wJh, 1947 ƒ fgzv G[Zu'A ebK, fIbQk pfmzvk, gzikp fty/ fgsk dbhg f;zx d/ xo wksk r[od/t e"o dh eZ[y'A j'fJnk. T[j fJZe gqf;ZX rbgeko jB. T[BQK d/ ejkDh^;zrqfj jB—

‘r[bkp d/ c[Zb’, ‘sz{ M{m p'fbnk ;h’, ‘Pfjo Bk ikj’, ‘d[gfjo/ Yfbnk ;{[oi’ ns/ ‘rzXb/ gkDh’.

T[BQK B/ Bktb th fby/ jB, fit/A—‘Bdh tfjzdh

ojh’, ‘jB/oh oks d/ sko/’ s/ ‘fszB e[VhnK’. ‘;[ji ;t/ok’ T[BQK dh ;t?^ihtBh j?. uZmk B/ b/yK dh f;oiBk th ehsh j?. ‘XhnK fpBK BjhA shnK’ T[BQK dh tkose g[;se j?. fJ; ouBk^gqfefonk dh pd"bs T[BQK ƒ pj[s ;ko/

wkD^;BwkB fwb u[Ze/ jB.

gqd/; Bk sz{ s'ohA pkpbk

w?A th T[BQK wkfgnK torh ;'u dk XkoBh ;h i' nkgD/ w[zv/^e[VhnK ƒ gqd/; s'o e/ nkgD/ gfotko ƒ nkofEe s"o s/ y[Pjkb t/yDk ukj[zd/ jB.

w/oh Xh okDh B/ n?~wHJ/H eoe/ phHn?~vH th eo bJh ;h. nkgD/ d/P ftZu XhnK dh p/o[Irkoh ƒ t/y e/ w/oh gsBh B/ w?ƒ ;bkj fdZsh fe^“nkgK th okDh bJh e'Jh ftd/P frnk w[zvk bZG e/ fJ; ƒ ijkI ;Zs^;w[zdo'A gko jh uVQk d/JhJ/. nkj nkgK o'I jh \poK gVQd/ ;[Dd/ jK fe Y/o ;koh iwksK gVQhnK e[VhnK nkgDh jh o'Nh^o'Ih bJh p/o[Irko j'JhnK fcodhn?. id'A T[j ;w/A dhnK ;oekoK s'A B"eohnK wzrdhnK sK T[BQK ƒ g[fb; tZb'A vKrK

(12)

Bkb e[ZfNnk iKd?. u"eK ftZu XoB/^w[IQko/ eodhnK dhnK r[ZsK gZNhnK iKdhn?A.

bZsK^pkjK s'A cVQe/ xVhf;nk iKd?. eJh tkoh p/o[Irko e[VhnK dk ’eZm gkDh tkbhnK N?AehnK s/ uVQ e/ nksw^jZfsnktK eoB bJh wIp{o j' iKd?. nkgD/

nkg ƒ nZrK ftZu th ;kV b?Adhn?A. w?A sK E'ƒ n?; vo'A efjzBh fe n?Bh gVQk fbyk e/ fes/ e[Vh s'A jZE Bk X' bJhJ/.”

fJZSk sK Gkt/A w/oh gfjbK th ;h. j[D nkj gsBh dh vokT[Dh fijh rZb

;[D e/ w/ok th gZek wB pD frnk ;h. w?A ;'funk fe n?Bh ;'jDh s/ gVQh, fbyh w/oh Xh ƒ ftd/P b? e/ ikD s'A Gbk e'Jh fet/A BKj eo{. w/oh Xh s/

dkI ƒ t/y e/ nrb/ feT[A SZvDr/ fJj foPsk.

;' fJ; ftuko ƒ b? e/ w?A ns/ gsBh B/ gZek fJokdk pDk fbnk ;h fe e[Vh gqd/; G/i e/ jh ;kvh fJ; ;wki ftu PkB^P"es pD/rh. j[D id'A th e'Jh w[zvk eB/vk, nwohek iK fe;/ j'o d/; s'A nkT[Adk sK n;hA g?o i[Zsh Bk gkT[Ad/. nzrbh^;zrbh T[BQK Bkb eZY e/ nrb/ d/ nZr/^fgZS/ fcod/. j[D ;kvh fJZSk bkbu ftu th pdb rJh ;h fe nkgDh bVeh dk ftnkj gqd/; rJ/

bVe/ Bkb eo d/Dk. sK e[Vh d/ ftnkj fgZS'A n;hA ;kok NZpo jh ftd/PK ftu ;?~N j' iktKr/. w?A ns/ w/o/ w[zv/ T[E/ pkjo ikD dh y[Ph ftu ;ko/ NZpo dh oksK dh BhAd T[~v rJh ;h. j[D ;kƒ ;kvh okDh Xh e'oz{ dk \IkBk bZr ojh ;h. j[D sK T[E/ ik e/ p;^gzvK pzBD dh ekjb jh sK ;h.

j[D w?A T[BQK b'eK dh Gkb eoe/ fwZso pBkT[D dh e'fPP eodk fiBQK d/

g[Zs iK foPs/ ftZu'A gqd/; rJ/ j'J/ ;B. T[BQK dh ukgb{;h eodk. Iwho wko e/ th w?A T[BQK d/ bJh ‘nDukj/’ ezw eodk. w?ƒ c/o Pow th ekdh ;h id'A w/oh ;zr jh bfj rJh ;h. w?A j[D T[BQK b'eK iK nKY^r[nKY dh skfpnkdkoh th eodk fiBQK dh w?A ed/ fgZm sK eh wz{j th BjhA t/fynk ;h.

;kv/ gfotko ftZu fBZs dhnK fenk;^okJhnK eoe/ fdwkr ftZu fJjh

‘ehVk’ y'v gk fojk ;h. ed'A ;kvh okDh ijkI uVQ/. fco n;hA th fdBK s/ wjhfBnK ftZu ekrs^gZuo pDk e/ T[Xo ekoK ’s/ M{N/ b?Ad/ n?; ‘;[yh’ ihtB s'A S[Nekok gk btKr/. go okDh Xh Bkb n;hA ed/ e'Jh rZb ;KMh Bk eod/. gsk BjhA ;kƒ T[; s'A feT[A e'Jh ‘G?n’ fijk brdk.

fJe fdB nDh^gNZe/ eB/vk ftZu'A ftnkj eotkT[D bJh w[zvk gzikp nkfJnk. GZi^BZm eoe/ f;|koPK Bkb n;hA T[BQK sZe gj[zu ehsh. w?A fe;/

fwZso ƒ b? e/ T[BQK d/ doQK ’s/ gj[zfunk sK T[; ekek ih ƒ t/ye/ w/ok wB n"y/ PpdK d/ noE

xVhf;nk Lx;hfNnk

E'ƒ Ls[jkƒ

g?o iZ[sh Bk gkT[Ad/ LS/sh eod/

nzrbh^;zrbh LfoPs/dkoh,

;ke^;ehoh e'o{z dk \IkBk Lpj[s tZvk

\IkBk gzvK pzBQD LtX/o XB

ewkT[D ekdh Lfe; rZb dh

;zr LPow

skfpnkdkoh LnXhBrh, efjDk wzBDk nKY^r[nKY dhL nk;^gk;

iK w[jZb/ d/

b'eK dh fenk;^okJhnKL nzdkIk

bkT[Dk

fBZs Lo[IkBk

ehVk Lbkbu

y'v Lw'oh eoBk

ekrs^gZuo Lg/go, d;skt/I

;[yh Ld[yh

G?n Lvo

nDh^gNZe/ LnukBe GZi^BZm LfwjBs doQK LdotkI/,

dfbjhI

(13)

eZuk fijk j' frnk. p; T[;

php/ bVe/ dh T[wo ukbh e[

tfoQnK dh ni/ w;K jh j'Jh j'Dh n?. w?A sK t/y e/ u[Zg jh fojk. w/ok fwZso T[BQK d/ xo tkfbnK Bkb w/o/ xo dh ns/

e[Vh dh tfvnkJh eodk ‘;"dk’

sfj eoe/ rZb w[ekT[D dh th ekjbh eo fojk ;h.

w?A T[;ƒ gk;/ fbik e/ e[Vh ns/ w[zv/ dh T[wo dk fdB^oks dk |oe dZf;nk. T[;B/ w?ƒ ;wMkfJnk fe, “t/y :ko sz{ sK iwK Jh ewb?. nZi^eZbQ gzskbh ;kbK dh th e'Jh tZvh T[wo j[zdh n?. gqd/;h rJ/ w[zfvnK dhnK T[woK sK n? Jh bzx iKdhn?.”

T[;dh nkj ukbh s'A gzskbh ;kb dh rZb ;[D w/ok fujok ghbk g? frnk

;h. w?A T[;ƒ BKj eo fdZsh ;h. fwZso w/o/ f;o nfj;kB eodk j[D efj fojk ;h, “:ko ` sz{ feZdB dk w?ƒ sgk fojk ;h. i/ w?A j[D J/BQK Bkb gZeh rZb eoh ikBK sK sz{ nkj T[wo dk ckBK vQksk. n?A sK ;G rZbK w/b BhA yKdhnK j[zdhnK. j[D sz{ BzBk Bk gk. w?A sK J/BQK Bkb ;koh rZb sfj eoe/

gZeh jK jh eosh n?.”

T[;dh dpkn tkbh rZb j/m w?A dp e/ ofj frnk ;h. w?A w{zj'A e[S Bk p'fbnk.

T[; fwZso B/ T[BQK wz[v/ tkfbnK ƒ w/o/ xo nkT[D dk ;Zdk d/ fdZsk. Pkw ƒ xo nk e/ w?A nkgDh gsBh Bkb rZb ehsh fe w[zv/ dh T[wo gzskbh^gzikj

;kbK ƒ Y[Zeh j'Jh n?. nkgK rZb n?E/ jh mZg d/JhJ/. pE/o/ w[zv/ j'o fwb ikDr/. w?A rZb tXk e/ dZ;h.

gsBh B/ w/oh rZb ƒ Bk r"bd/ j'J/ fejk^“pkjo rJ/ w[zfvnK dhnK T[woK sK s[od/ fcofdnK dh bzx jh iKdhnK. nkj nkgDh okDh dh T[wo th sK j[D gZuh dh j'i{ n?; dhtkbh ƒ.”

w?A r[Z;/ Bkb fejk, “feZE/ gZuh s/ feZE/ gzikj. s?ƒ J/; T[wo dk coe Jh BhA brdk fes/ < nkgK feT[A Xh ƒ y{j ’u XZek fdzB/ nK. e[Vh B/

T[jd/ Bkb uko fdB BhA eZND/ T[E/ ik e/. c/o nkgK Jh nZyK ’u x;z[B d/

e/ o'tKr/ fgZS'A.”

n"y/ PpdK d/ noE ekek ih LbVe/ bJh

ftnzrkswe Ppd

w;K LpVh w[Pfeb

Bkb

eZuk Lwk:{;,

fBokP

;"dk Lyohd' co'\s, foPsk eokT[D bJh fxoDkiBe Ppd fdB^oks Lpj[s

fInkdk iwK Jh Lfpbe[b ewb? Lp/te{|, Bk;wM

nkj LfJj

feZdB LfezB/ fdBK s'A ckBK vQksk LnVuD$

o[ektN gk fdZsh

BzBk LBKj eoBh

sgk Lszr, gq/PkB w/b yKdhnK LfwbdhnK mZg d/JhJ/ L\sw eo

d/JhJ/

nZyK u

x;[zB d/ d/ Lpj[s fInkdk

(14)

nkgDh wK ƒ Bkb b? e/ gqd/;h ekek ;kv/ xo nkfJnk. w/ok fwZso T[BQK dh jo rZb dk jK ftZu jh T[~so d/ fojk ;h. n;hA th d't/A gsh^gsBh T[BQK e'b ik p?m/. ni/ rZbKpksK j' jh ojhnK ;B. ;kv/ e'b okDh dhnK ;j/bhnK e[Zeh s/ Pwh nkJhnK. e[Zeh B/ w?ƒ fejk, “nzeb ` Iok nzdo nkfJU Bk.”

w?A T[BQK wfjwkBK ftZu'A T[~m e/ nzdo e[VhnK e'b frnk. okDh B/ o'Adh fijh nktkI ’u fejk, “v?vh ` w?A Bh ikDk pkjo^p{jo. nkj nZi dh n\pko gVQ'.”

e'b yVQhnK e[VhnK B/ jkwh Goh, “jK nzeb ` n\pko ftZu nZi pVh G?Vh \po n? fe fe;/ w[zv/ B/ eB/vk b? e/ ikD dk pjkBk bk e/ gzi bZy o[gJ/

dkI ’u b? e/ n?Xo e[Vh Bkb ftnkj eotk fbnk. uko ;kb j'r/ ftnkj j'J/ ƒ. T[j w[V e/ BjhA gofsnk. e[Vh s/ T[;d/ wkg/ T[vhe oj/ n? fe T[j ed'A nkT{.”

w?A \po ;[D e/ xpok sK frnk ;h. go T[BQK dk wB fNekT[D bJh e[VhnK ƒ fejk, “\po sK Gkw/A mhe n?. go jo/e w[zvk fJT[A BhA eodk fcodk.”

okDh B/ gZeh fId jh eo bJh fe w?A pkjob/ d/; BhA ikDk. v?vh s[;hA fJzBQK ƒ itkp d/ fdT[. wB'A sK w?A Xh dh rZb Bkb ;fjws j' frnk ;h fe i/ okDh dk ftnkj j' frnk sK p[Vk eh J/BQ/ c{eD?. go T[sb/ wB'A w?A dZf;nk,

“fJj pzd/ pj[s uzr/ n?. sz{ p/Nh jZm Bk eo. n;hA s/o/ fIzw/tko wkg/ jK.

UXo ik e/ sz{ w"iK eo/Arh.”

e[Vh B/ w/o/ tZb bkb nZyK eZYdh B/ fejk, “s[;hA w?ƒ ‘N{b’ pDk e/ nkg sK ;kok NZpo ftd/P ikD d/ wko/ w?ƒ p[ZY/ d/ bV bk oj/ j'. w?A e'Jh y{j^N'Gk, rzdk eodz{.”

e[Vh dh f;o/ tkbh rZb ;[D e/ w?A fit/A gZEo jh pD e/ ofj frnk j'tK.

MZN w/o/ fJe wk;No nkVh dh e[Vh :kd nkJh. fi; B/ eB/vk ofjzdh B/

;j[fonK s'A szr j' e/ ;[wzdo ftZu Skb wko e/ y[de[Ph eo bJh ;h.

w?A nkgDh okDh Xh ƒ p[Zeb ftu fbnk s/ fejk, “p/Nh s?ƒ w?A j[D ed/

th pkjo ikD bJh szr BjhA eoKrk. sz{ p/fceo j' ik.”

w?A T[E'A pkjo nk e/ xo p?m/ pzfdnK Bkb o;whA fijhnK rZbK ehshnK.

id'A T[BQK B/ bVeh t/yD bJh rZb s'oh sK w?A gsBh s/ w/o/ fwZso ƒ b? e/

pkjo nkfJnk. n;hA fszB/ ewo/ ftZu p?m rJ/. w?A fwZso ƒ d[ZX tork fuZNk itkp d/ fdZsk fe, “t/y GkJh ` s?ƒ i/VQh sebhc n;hA fdZsh n?. s?E'A wk|h n"y/ PpdK d/ noE

jKwh LjK

Gkw/A LGkt/A fJT[A LfJ; soQK

itkp LfJBeko

wB'A LwB s'A

p[Vk LpI[or

jZm LfIZd

UXo Lgqd/;

rzdk LwoB dk

Gkt

gZEo L\kw'P

MZN LfJedw

nkVh LfwZso, d';s

N{b L;kXB,

iohnk, t;hbk d[ZX tork

fuZNk itkp Le'oh BKj,

;gPN fJBeko

i/VQh LfijVh

(15)

wzrd/ nK. go ;kvh Xh efjzdh n? fe i/ w/ok J/; p[VQ/ Bkb f;o^BoV eo'r/

sK w?A gfjbK jh y[de[Ph eobz{.”

n;hA J/E/ foPsk BhA eoBk.

w/oh gsBh d/ th e'Jh uzrh ;'u wB ’u nk rJh ;h. T[; B/ w/oh jK

’u jK fwbk fdZsh ;h.

“s[;hA ;ko/ pkjo ikD d/ wko/ w?ƒ N{b pDk e/ tos oj/ j'. w?ƒ s[;hA pVQ/ d/ rb bk oj/ j'.” Xh d/ wko/ ‘w/jD/’ w/o/ ;hB/ ;Zb eo rJ/ ;B. w?A j[D gZek c?;bk eo fbnk ;h fe w?A nkgDh Xh dk ftnkj fJZXo jh eoKrk.

;'funk ;h ub' fe w?A sK J/E/ fIzdrh wkVh^uzrh eZN bJh n?. nkj e[Vh d/ pjkB/ d'tK w[zfvnK ƒ th ftd/P G/i fdnKrk. fJ; d/; ftZu'A yg^yg woB Bkb'A sK T[~Xo ezw eod/ pzd/ dh ikB ;"yh sK ofjzdh n?. efjzd/ n?^T[Xo pzd/ d/ ehs/ ezw dh fwjBs ƒ cb brd?.

n;hA sK T[BQK b'eK dh oh; eo oj/ ;K fiBQK b'eK e'b n?Xo ;"^;" feb/

IwhB n?. uzr/ ezw^Xd/ j'o th ubd/ n?. T[j th nkgDhnK XhnK ƒ ftd/PK ftu ftnkj fdzd/ n?. T[j th b'e i/VQ/ n?Xo w"iK wkDd/ n?. T[Xo ik e/ ‘;?~N’ j'D dhnK ;ehwK pDkT[Ad/ n?.

nkj n\pkoK ftZu nkw jh nkgK mZrh^m'oh dhnK \poK gVQd/ jK fe n?E'A rJ/ w[zv/ nkg ;?~N j'D d/ wko/ w/wK Bkb coIh ftnkj eotk b?Ad/ n?. pZu/

th j' iKd/ n?. fco n?Xo d/; ftZu nk e/ uzrhnK gVQhnK^fbyhnK e[VhnK Bkb ftnkj eotk e/ dki pN'o e/ bZyK o[gJ/ b? iKd/ n?. e[Vh ftukoh ;kbK pZXh T[jdh T[vhe eodh fe;/ gk;/ i'rh Bh ofjzdh. i/ nfij/ bkbuh ftnkj eotk e/ e[Vh ƒ Bkb b? th iKd/ n? sK T[Xo fbik e/ SZv fdzd/ jB.

jK ` w/oh Xh B/ gqd/; Bk ikD dh nVh eoe/ w/o/ egkN y'bQ fdZs/. w?A nkgDh okDh Xh ƒ gqd/; BjhA G/iKrk. edh BjhA ` jofrI BjhA.

fN~gDh

T[go'es ejkDh fJ; ;wZf;nk ƒ T[Gkodh j? fe eJh b'e nkgD/ w[zv/

e[VhnK ƒ gqd/; s'o e/ nkgD/ gfotko ƒ nkofEe s"o s/ y[Pjkb d/yDk ukj[zd/

jB. b/ye ns/ T[; dh gsBh B/ gZek fJokdk pDk fbnk ;h fe nkgDh e[Vh gqd/; G/ie/ jh ;kvh ;wki ftZZu PkB^P"es pD/rh. jkbKfe T[BQK dh Xh okDh n?~wHJ/H eoe/ phHn?~vH eo u[Zeh ;h. go fco th T[j nkgDh bVeh ƒ

n"y/ PpdK d/ noE f;o^BoV Lftnkj w/jD/ Ld'P, skjB/,

u[ZGthA rZb

;Zb Ldod

fJXo Ld/;$Gkos

ftu mZrh^m'oh Lj/ok^c/oh

pN'o Lb?Dk

oh; LBeb

;kbK pZXh LeJh ;kbK se T[vhe LfJzsIko

nVh LfIZd

egkN Lfdwkr

jofrI Lfe;/ th ehws s/

(16)

eB/vk, nwohek iK fe;/ j'o d/; G/iDk ukjz[d/ ;h. T[j ;'ud/ ;B fe i/ e[Vh dk ftnkj gqd/; rJ/ w[zv/ Bkb j' ikt/ sK ftnkj fgZS'A ;kok NZpo ftd/; ftZu

;?~N j' ikt/rk. fJZe w[zvk nukBe eB/vk s'A ftnkj eotkT[D bJh nkfJnk.

w[zv/ Bkb ftnkj dh rZb, fe;/ okjhA j'Jh. go T[; dh T[wo ukbh^gzskbh

;kb ;h. T[Xo Xh B/ pkjo Bk ikD dh gZeh fIZd eo bJh feT[Afe T[; B/

\poK gVQhnK s/ ;[DhnK j'JhnK jB fe fe; soQK pkjo tkb/ T[~E/ ftnkj eok e/ X'y/ Bkb fJZXo'A th e[nkohnK e[VhnK ƒ ftnkj e/ b? iKd/ jB. wkfgnK e'b'A bZyK o[fgnk e?P dki d/ o{g ftZu jVZg eo iKd/ jB. bVeh T[Xo p[bkT[D d/ bko/ eoe/ jw/Pk T[vhedh ofj iKdh j?. ejkDheko B/ fJ; ejkDh okjhA gotk;h w[zfvnK d/ fybtkV dk godk |kP ehsk j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) okDh fezBh gVQh fbyh e[Vh ;h <

(ii) eh ejkDh dh gkso okDh gqd/; ikDk ukj[zdh ;h <

(iii) fijVk w[zvk okDh d/ ftnkj bJh t/fynk, T[; dh T[wo

fezBh ;h <

(iv) eh b'e nkgD/ pZfunK ƒ ftd/P G/i e/ ;zs[PN jB <

(v) ftd/PK ftZu ofj oj/ gzikphnK pko/ ejkDh d/ nXko ’s/ nkgD/

ftuko gqrN eo'.

(vi) ftd/PK ftZu ofj oj/ w[zfvnK ƒ o'Ih^o'Nh ewkT[D bJh feBQK^feBQK w[PebK dk ;kjwDk eoBk g?Adk j? < gq'i?eN fsnko eo'.

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) eh s[;hA fe;/ nfij/ ftnesh ƒ ikDd/ j' fi; B/ ftd/P ik e/ fJXo dh e[Vh Bkb ftnkj eotk e/ T[; ƒ X'yk fdZsk j? < nfijh xNBk ƒ nkgD/ PpdK ftZu fby'.

(ii) eh s[;hA nkg ftd/P ikD ’u o[uh oyd/ j' < i/eo s[jkv/ ;kjwD/

ftnkj Bkb ;zpzXs e'Jh u[D"sh nk ikt/ sK s[;hA T[; Bkb fet/A BfiZm'r/ < ftuko g/P eo'.

(17)

(iii) s[jkv/ uku/ dk w[zvk ftd/P ik e/ T[E/ ftnkj eotk u[Zek j?. go T[j Gkos ftZu nk e/ dki bJh fJZe j'o e[Vh Bkb ftnkj eotkT[Dk ukj[zdk j?. s[;hA T[; ƒ fJzi eoB s'A o'eD tk;s/ fJZe fuZmh fby'.

nH fbzr pdb' L (i) gsBh HHH (ii) w[zvk HHH (iii) Xh

(iv) fwZso HHH JH fto'Xh Ppd fby' L

(i) ;'jDh HHH (ii) nZrk HHH (iii) ekjbh HHH (iv) e[nkoh HHH

;H j/m fby/ PpdK ƒ P[~X eoe/ fby' L (i) e[fVnK HHH

(ii) wkghnK HHH (iii) n'vhe HHH (iv) ;Q/bhnK HHH

jH j/m fby/ tkeK ftu'A ekoe u[D e/ T[BQK dk BK fby' L (i) fgsk Xh bJh foPsk t/yD ik fojk j? HHH

(ii) wkfgnk B/ e[Vh bJh fdB oks fJZe eo fdZsk HHH (iii) nkgK feT[A e[Vh ƒ y{j ftZu XZek fdzB/ nK HHH (iv) b/ye B/ fwZso okjhA foPsk bZfGnk HHH

eH j/m fby/ tkeK ftu'A ftP/PD u[D e/ T[BQK dhnK fe;wK d~;' L (i) okDh Y/o ;kohnK iwksK gVQh j'Jh ;h HHH

(ii) w[zvk ;Zs ;w[zdo'A gko s'A nk fojk ;h HHH (iii) s[jkv/ w[zv/ dh T[wo pj[s fInkdk j? HHH (iv) fJj bVek pj[s bkbuh j? HHH

(18)

;shnK ;/Jh

vkH dbhg e"o fNtkDk

P\;hns s/ ouBk

gzikph ;kfjs dh f;ow"o ejkDhekok vkH dbhg e"o fNtkDk dk iBw 4 wJh, 1935 JhH ƒ fgzv oZp'A, fIbQk b[fXnkDk, gzikp fty/ fgsk ekek f;zx d/ xo wksk uzd e"o dh e[Zy'A j'fJnk. T[j gfNnkb/ Pfjo ftZu T[~u ftZfdnk jk;b eoe/ gzikph :{Bhtof;Nh gfNnbk ftu'A gq'|?;o ;/tk^w[es j'J/. T[BQK B/ gzdoK Bktb, nZm ejkDh^;zrqfj s/ nkb'uBk dhnK g[;seK s'A fJbktk ;t?^ihtBh s/ eJh j'o g[;seK gzikph wK^p'bh dh M'bh gkJhnK jB. T[BQK ƒ eJh wkD^;BwkB fwb u[Ze/ jB.

T[BQK e'b ejkDh efjD dh ebk j?. T[j ejkDh ftZu Y[Zet/A PpdK dh u'D eoe/ nkgDh BjhA pbfe fJZe n"os wB dh pks gkT[Ad/ jB. T[BQK dhnK ejkDhnK gzikp d/ wkbtk \/so dh Mkeh g/P eodhnK jB. T[BQK d/ gkso wbtJh GkPk p'bd/ fdykJh fdzd/ jB.

;shnK ;/Jh

“id'A tho Grs f;zx dZs ƒ, fdZsk cK;h dk j[ew ;[Dk.

T[jdh j'tD tkbh Bko ƒ, fe;/ fgzv ftu dZf;nk ik HHH.”

rZvh ftu nzBQk wzrsk rk fojk ;h HHH fco HHH w?A wzrs/ d/ wz{j tZb sZfenk go ;N/PB nk ikD eoe/ T[j T[; vZp/ ftu'A T[so e/ d{i/ ftu ik ufVQnk.

n"y/ PpdK d/ noE j'tD tkbh Lj'D tkbh

Bko LgsBh

nzBQk LB/sojhD,

;{odk;

wzrsk LfGykoh

(19)

go w?ƒ w[V^w[V f\nkb nkD bZrk fe id'A fe;/ B/ fgzv ftu ik e/ dZf;nk j'Dk J/A, eh r[Ioh j'T{ Grs f;zx dh wzr/so d/ fdb s/ HHH < w?A vZp/ dh pkoh ftu'A pkjo sZeD bZrh. fJT[A brdk ;h fit/A ;kjwD/ y/s, y/sK ftu T[~rhnK |;bK s/ doZ\sK dhnK eskoK BZmhnK ik ojhnK j'D. T[~Bh jh s/Ih Bkb f\nkb w/o/ fdwk} ftu BZmD bZr/. w/oh ebgBk d{o HHH fd;jZd/

s'A th d{o fgzv d/ fJe eZu/ e'm/ ftu p?mh uo\k eZsdh fJe ;[BZyh fJ;sqh ƒ bZGD bZrh. u[Zg^ukg w?A T[jd/ w{zj tZb sZeD bZrh.

“eh nkjBh J/A HHH <” T[j p'bh.

“sz{ fet/A T[wo r[Ikoh <” w?A g[fSnk.

“w?ƒ T[jdh fJZIs dk gk; ;h. b'eK efjDk ;h, fJj Grs f;zx dh wzr/so J/—w?A fet/A ;kj; SZvdh < fwjBs wI{oh ehsh, b'eK dhnK egkjK u[ZrhnK, eZsDk eZfsnk, ghjD/ ghm/, e'm/ fbZg/, xkj y's/ HHH s/ vzr NgkfJnk.”

“feT[a, s/o/ wkfgnK ƒ s/ok f\nkb BjhA ;h <” w?A g[ZfSnk.

“fejVk ;kb Sh wjhB/ dh rZb ;h fe w?A T[BQK ’s/ p'M pDh ofjzdh <

fJj sK T[woK d/ wkwb/ ;B. Bkb/ T[jBK T[jƒ jh e';Dk ;h fijVk nkgD/

|oIK ƒ ftu/ jh SZv frnk ;h.”

“sz{ ;oeko e'b'A wdd wzr b?Dh ;h.” w?A T[dk; j' e/ nkfynk.

“w?A T[jdh wzr/so j' e/ fe;/ nZr/ jZE nZvdh—fJj w?E'A j' BjhA ;fenk.”

T[jdk f;de, T[jdk ;kj;, T[jdk f;oV d/y, w/ok fdb eo/ fJ; wjkB n"os d/ g?o S{j btK. T[woK d/ fSZbV bkj T[j Go^itkB e[Vh pD w/oh :kd ftu T[xV yb'sh.

“;[fDnk J/A T[jd/ fgzv T[jdh :kd wBk oj/ B/. sz{ ikJ/Arh <” w?A g[ZfSnk.

“w?A HHH w?A T[jd/ fgzv Gbk fet/A ik ;edh jK < T[; tid/ tkfinK Bkb f;jo/ pzBQ e/ w?ƒ b?D nkT[Dk ;h. T[j nkfJnk BjhA. fco w?A fet/A ik

;edh jK <”

“fJj s/ pVh g[okDh rZb j' rJh J/.” w?A nkfynk.

“s?ƒ g[okDh brdh j'T{. w?ƒ sK fJT[A brdh J/ fit/A jkb/ eZbQ dh rZb j't/—id'A fJe fdB dht/ fwbfdnK Bkb T[j ;kv/ fgzv nkfJnk ;h. pkjo y{j ’s/ yb', fJe fBnkD/ jZE w?ƒ ;[B/jk G/i fdZsk. w?A fMiedh fMiedh ;G s'A u'oh T[E/ nk rJh. p'fbnk, ‘sz{ f|eo Bk eohA. ni/ w?ƒ Io{oh ezw B/. id'A ftnkj ehsk w?A s/o/ Bkb jh eoKrk—w?A S/sh jh nktKrk HHH.’

n"y/ PpdK d/ noE

pkoh LfyVeh

w[V^w[V Ltko^tko wzr/so Lfi; Bkb

ftnkj j'Dk gZek j'fJnk j't/

sZeD Lt/yD

BZmhnK LGZihnK, d"VhnK

;[BZyh L;'jDh fd;jZdk LfiE'A sZe

BIo nkT[Adk j?

nkjBh Lefjzdh wI{oh LwId{oh y's/ Lg[N/, y[ou/

ghjD/ ghm/ LjZEK Bkb uZeh ubkJh e'm/ fbg/ LeZu/ wekBK

ƒ fwZNh dh fbgkJh ehsh vzr NgkfJnk Lr[Ikok ehsk

f\nkb LfXnkB

Sh LS/

e';Dk Lp[ok Gbk efjDk jZE nZvdh LjZE c?bkT[Adh,

Ghy wzrdh f;de L;po, ftPtk;,

Go';k

;kj; Lfjzws, j"A;bk f;oV LjZm, fJokdk,

fdqVQsk fSZbV bkj Lgos, o{g

pdb e/

T[xV LgqrN

dht/ fwbfdnKLPkw t/b/

fBnkD/ LpZu/, i[nke

;[B/jk L;zd/P fMiedh L;ze'udh

(20)

T[j ufbnk frnk s/ w[V ni/ sZe BjhA nkfJnk HHH.”

T[; t/b/ w?ƒ fJe o{;h rhs :kd nkfJnk fe ‘;kvk xo ;iBhJ/ J/vh d{o sK BjhA ;h fe T[wo Go c/ok Bk gkfJnk.’ fJBQK b|IK dh sVg T[jd/

wz{j s'A bZGdh ;h fijVh fIzdrh Go T[jƒ T[vhedh ojh, fijB/ w[V ed/

c/ok Bk gkfJnk.

“sz{ fJBQK ghVK dh ;ko eh ikD/ <” T[j nZyK Go e/ p'bh. d' jzM{

tfj s[o/. w?ƒ bZfrnk fit/A T[j efj ojh j't/, “fJj fejh t/ Xos ezfvnkbh, fJj fej/ t/ ihtB d/ po/s/—w/o/ ;kj ;[ed/ ik oj/ B/.”

“oZp s?ƒ bzwh T[wo pyP/ `” T[jd/ e[wbkJ/ wz{j tZb sZe e/ w?A nkfynk.

T[j fJT[A sqGeh fit/A w?A T[jd/ ug/V eZY wkoh j't/. fco eo[Dk^Goh nktkI ftu efjD bZrh, “w/ohJ/ jwdodD/, bzwh T[wo bJh w/oh ukj BjhA.

T[wo d/ sK fJj fdB th BjhA w[ed/ gJ/.”

T[jdh T[dk;h w/o/ e'b'A d/yh Bk rJh. rZb pdbD bJh w?A nkfynk,

“sz{ w/o/ Bkb Pfjo uZb. w/oh G?D dk ftnkj J/, d' uko fdB ;[jD/

bzx ikDr/.”

“BjhA, w?A ftnkj BjhA ik ;edh.” T[j p'bh.

“feT[a HHH <” w?A g[fSnk.

“\[PhnK d/ w"e/ w/o/ e'b'A MZb/ BjhA iKd/. nfij/ w"fenK s/ w?A pVh EZe iKdh jK. w/o/ e'b'A nkgD/ }w j[D xVh gb bJh th d{o BjhA ehs/ iKd/.

w?ƒ fJBQK d/ Bkb ofjD dh nkds g? rJh j?. fJe rZb d;/Arh <” T[jB/ nk;

Bkb w/o/ tZb sfenk.

“jK g[ZS”, w?A nkfynk.

“eh ;Zuh^w[Zuh e'Jh nrbk iBw th jz[dk J/ <”

“ftukoh HHH” w/o/ fdb B/ nkfynk.

“jK Io{o j[zdk J/.” w?A efj fdZsk. fJj ;[D T[jdhnK nZyK ftu fJe uwe nkJh s/ T[j w[;eqk gJh.

n"y/ PpdK d/ noE o{;h Lo{; d/P dk

J/vh LfJzBh

c/ok LnkT[Dk

T[vehdh LfJzsIko

ghVK Ld[y^dod

;ko Lgsk j'Dk

ezfvnkbh LezfvnK tkbh po/s/ Lo/s dh

fe;w e[wbkJ/ Lw[oMkJ/ j'J/

sqGeh Lj?okB j'Jh, vo Bkb ezph

eo[Dk LdodBke

ukj LfJZSk

w[ed/ L\sw

;[jD/ Luzr/

MZb/ L;fjD,

podkPs xVh gb LE'VQh d/o

uwe Lnk; dh

feoB

(21)

“eh ni/ she th T[j s?ƒ :kd J/ <” w?A g[fSnk.

“jK HHH jo xVh, jo gb T[j w?ƒ :kd ofjzdk J/. ed/ ed/ sK pVk wB eodk J/ fe e'Jh nk e/ nky/, ‘BjhA T[j wfonk BjhA, T[jƒ cK;h BjhA fdZsh rJh, T[j fiT{Adk J/.’ edh edh ;'udh jK i/ feXo'A T[j ;Zuh w[uh w[V nkt/. w?A T[jƒ nkyK—‘ej[ t/ J/BQK sedhoK ƒ, fJT[A Bk d{o yb'D—w?A th fe;/ dh Xh t/ w?A th fe;/ dh G?D’—go j[D fJBQK sedhoK e'b w/o/ i'rk j?

eh J/”—T[j T[dk; j' e/ p'bh.

“j[D sK Grs f;zx d/ ;[gB/ g{o/ j' oj/ B/. d/y, d/P fet/A soZeh tZb ik fojk J/, sz{ th e'Jh fjZ;k gk. d/y, BtK toQk nkfJnk J/, e'Jh BtK edw u[e.” w?A nkfynk.

T[jdk wz{j fjZ; frnk s/ T[j u[g^ukg w/o/ tZb sZeD bZrh, fit/A efjzdh j't/ L

“fgSbk toQk o' e/ N[o ufbnk, nrbk th yVQk T[dk;.

fejV/ t/ w[Bh ;okfgnk, sz{ w[V Bk g[ZSh tks.”

“sz{ eh ;'u ojh J/A”, w?A g[ZfSnk. T[; B/ fJe j"ek Gfonk fit/A efjzdh j't/, ‘oks dh okDh w?ƒ g[Sdh, feE/ sK rJhnK Bh s/ohnK BhAdoK, fdjz[ th T[bKG/ fdzdk, feE/ sK y'JhnK s/ohnK ;{osK—w?A w[V w[V s?E'A g[Sdh, e"D Go{

t/ w/oh ejkDh dk jz[rkok, e"D pDz{ t/ w/o/ d[yK dk ;hoh—<’

w?A T[jd/ wz{j tZb sZfenk, ‘BkBe ;shnK ikDhnfB fi fpoj/ u'N wozfB HHH’ fJ; eEB nr/ w?A f;o M[ek fdZsk—T[jdh N[ZNh j'Jh i[Zsh ’s/

w/oh BIo g? rJh. w?A fXnkB Bkb d/fynk, T[jdh ewhI ƒ th NkehnK brhnK j'JhnK ;B. w?ƒ XZek bZrk.

“sz{ T[jƒ t/fynk ;h <” T[j ni/ th T[jd/ pko/ jh ;'u ojh ;h.

“BjhA”, w?A nkfynk.

“T[j pVk ;'jDk ;h—;kv/ fgzv dhnK ;kohnK e[VhnK d/ gokj[fDnK Bkb'A

;'jDk” s/ HHH nZr'A T[jdk rbk Go nkfJnk s/ fco fit/A nkgD/ nkg rZbK eoB bZrh L

“nkT[Ad/ iKd/ okjhnK d/ w??A wz{j tb sedh e'Jh eo/ t/ s/oh rZb.

w?A ezfBnk e[nkoh yVQh T[vhedh t/ ed/ sK ;[B/jk xZb.”

n"y/ PpdK d/ noE w[V nkt/ Ltkg; nk

ikt/

sedhoK Lfe;wsK, b/y

yb'D Lyb's/ ofjD dk Gkt i'rk Ltk;s/, bJh

toQk L;kb

fjZ; L;z[rVBk

N[o LfBeb

w[Bh LfoPh w[zBh

;okfgnk Lfi; ƒ pd^

d[nk bZrh j't/

tks Lpks,

jkb^ukb BhAdoK LBhAdK

fdjz[ LfdB

T[bKG/ LfPekfJsK y'JhnK Lr[nku rJhnK jz[rkok Ljkwh GoBh, fe;/ dh rZb tZb fXnkB d/Dk s?E'A Ls/o/ e'b'A

;hoh LGkJhtkb,

;KMhtkb fpoj/ LftS'Vk,

ft:'r, i[dkJh

u'N L;ZN

NkehnK LcZN/ egV/ ƒ j'o egV/ dh ekso brk e/ f;T[Dk gokj[fDnK LgshnK okjhnk Lo;s/ ftu

ikD tkb/

b'eK

xZb LG/i

(22)

“eh ;'u ojh J/A ;'jDhJ/A <” w?A g[ZfSnk. T[j nkgD/ jZEK dhnK behoK tZb fXnkB Bkb sZeD bZrh fit/A efj ojh j't/, ‘wK nkgDh ƒ w?A g[ZSdh Xh d/ fej/ b/y fbykJ/.’

w?A T[jd/ tZb sZedh ojh. fJe bkN pbdh ;h T[jdhnK BIoK ftu, fJe efjo ;h, T[jdh sZeDh ftu. w?ƒ bfrnk fit/A, T[j fJe BkrD pD e/ c[zeko ojh j't/. Grs f;zx d/ eksbK ƒ fit/A j[D/ vZ; b?Dk b'udh j't/. fit/A ;G e[M GzB s'V w;b d/Dk ukj[zdh j't/. fco T[jB/ gbeK M[ek bJhnK fit/A efjzdh j't/ ‘w?A Gbk eh eo ;edh jK—’

“sz{ fBok; Bk j'. Grs f;zx f;o| s/ok jh BjhA ;h. T[j ;kvk ;kfonK dk ;h. T[jdh w"s dk d[Zy s?ƒ jh BjhA—;ko/ d/P ƒ j?—n;hA T[jƒ G[Zb/ BjhA,

;kƒ sz{ Gh :kd J/A.”

fJj ;[D T[jdhnK nZyK Go nkJhnK s/ jzM{ e/o, T[j w/oh ebgBk ftu'A w[V uZbh. w?ƒ bZfrnk, ‘Xos nzpo th ;'ud/ eh d/D s;Zbh.’

fJzB/ ƒ fJe M{N/ Bkb rZvh ;N/PB T[s/ nkD yVh j'Jh. T[j wzrsk c/o vZp/ nZr'A dh rkT[Adk ik fojk ;h L

“id'A tho Grs f;zx dZs ƒ, fdZsk cK;h dk j[ew ;[Dk.

T[jdh j'tD tkbh Bko ƒ, fe;/ fgzv ftu dZf;nk ik.”

fN~gDh

vkH dbhg e"o fNtkDk B/ fJ; ejkDh okjhA fJZe nfij/ fJfsjk;e gkso ƒ u[fDnk j? i' Pjhd Grs f;zx dh wzr/so j?. ejkDh dk xNBk eqw fJZe

;N/PB T[~s/ nzBQ/ wzrs/ d/ p'bK s'A P[o{ j[zdk j?. ‘w?A^gkso’ rZvh ftZu ;|o eo ojh j?. T[E/ fJe wzrsk Grs f;zx pko/ rhs rk e/ T[; ƒ ;'uD bJh wip{o eo fdzdk j?. T[j egbBk ftZu jh T[; n"os d/ fgzv gj[zu iKdh j?.

T[~E/ T[; B/ ;koh T[wo b'eK d/ xoK ftZu fwjBs^wId{oh ehsh. go ftnkj BjhA eotkfJnk. ;koh T[wo Grs f;zx dh wzrs/o ejkT[Dk |\o tkbh rZb ;wMh.

Grs f;zx B/ T[; ƒ e[M Io{oh ezw eoe/, S/sh nk e/ T[; Bkb ftnkj eokT[D dk tuB fdZsk ;h. T[j fJBQK tuBK dh bki oZydh j?. fJZe' fJZe n"y/ PpdK d/ noE

b/y Lfe;ws

bkN LnZr dh b'n

efjo Lr[Z;k, eo'gh, eq'X c[zeko L;Zg dh P{eD

dh ntkI

vZ; Lvzr wkoBk

b'udh Lukjz[dh jzM{ LnZEo{, nK;{

Xos nzpo LXosh s/

nekP

(23)

:kd d/ ;jko/ f;de fdbh Bkb fIzdrh fiT{D bJh ;sh j'D dh fw;kb j?.

nfijh wjkB n"os dh ejkDh gVQ e/ gkme dk f;o Bw;eko bJh M[e iKdk j?. ejkDh fpBK fe;/ tkX{ ft;sko d/ r[opkDh d/ “BkBe ;shnK ikDhnB fi fpoj/ u'N wozfB” tkb/ f;XKs s'A th ikD{ eokT[Adh gkme wB ƒ Mzi'V e/ oZy fdzdh j?. fJj fJ; ejkDh dh \{p;{osh ejh ik ;edh j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) ‘;shnk ;/Jh’ ejkDh ftZu nzBQk wzrsk fe; pko/ rhs rk fojk j?<

(ii) b/fyek ebgBk okjhA fe; d/ fgzv gj[zu iKdh j? <

(iii) Grs f;zx B/ nkgDh wzrs/o Bkb fejVk tkndk ehsk ;h <

(iv) r[opkDh nB[;ko ;shnk fJ;sohnK e"D j[zdhnK jB <

(v) eh ;w/A dhnK ;oekoK B/ T[; wjkB n"os pko/ ;'funk <

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) Grs f;zx ns/ T[BQK d/ ;kEh Gkos ƒ nIkd eok e/ fej' fij/

d/P dk fBowkD eoBk ukj[zd/ ;B < nkgD/ PpdK ftZu fby'.

(ii) eh s[;hA fe;/ nfijh n"os ƒ ikDd/ j' fi; B/ gsh s'A fpBQK ;koh fIzdrh nkgD/ nkg fpskJh j't/ < T[; dhnK jK^gZyh rZbK ƒ T[Gkod/ j'J/ fJZe b/y fby'.

(iii) n"os f;de fdbh Bkb gsh fpBK fIzdrh fiT[A b?Adh j?. eh s[;hA fe;/ nfij/ nkdwh ƒ ikDd/ j' i' nkgD/ f;de T[go ekfJw ofj e/ nkgDk ihtB fBopkj eo fojk j't/ < T[; dhnK gq/oDkdkfJe rZbK dk fIeo eod/ j'J/ nkgD/ fwZso ƒ fJZe fuZmh fby'.

(iv) Gkos ftZu ;sh gqEk pko/ s[;hA eh ikDd/ j' < fJ; ƒ \sw eoB bJh j'J/ isBK dh uouk eo'.

(v) n"os d/ ;[yh ;z;ko pko/ ebgBk eod/ j'J/ ft;sko ftZu fJZe GkPB fsnko eo'.

(24)

nH tuB pdb' L (i) rZvh HHH (ii) pkoh HHH (iii) |;b HHH (iv) b|I HHH (v) f;jok HHH (vi) esko HHH (vii) doZys HHH (viii) ;N/PB HHH (ix) nzpo HHH (x) vZpk HHH

JH j/m fby/ tkeK ftu'A fefonk u[D e/ T[BQK dhnK fe;wK fby' L (i) Grs f;zx dh wzrs/o B/ egkjK u[rD dk ezw ehsk. HHH (ii) ;N/PB T[go nzBQk, Grs f;zx dk rhs rkT[Adk j?. HHH (iii) ejkDheko B/ wzrs/o pko/ ebgBk ehsh. HHH

(iv) wzr/so ƒ brdk j? fe Grs f;zx nk ;edk j?. HHH (v) w?A T[jd/ tZb sZedh ojh.

;H j/m fby/ tkeK ft~u beho/ PpdK dhnK fefonk ftP/PD dhnK fe;wK d~;'L (i) Grs f;zx Io{o nkt/rk. HHH

(ii) Grs f;zx dh :kd wzr/so ƒ tko^tko ;skT[Adh j?. HHH

(iii) wzr/so ƒ fwjBs eoBh gJh feT[Afe T[; dk gsh BjhA nkfJnk. HHH (iv) nzBQk j"bh^j"bh rkT[Adk j?. HHH

(v) T[j fMiedh fMiedh ;G s'A u'oh T[E/ nk rJh.

jH j/m fby/ tkeK ft~u ekb dhnK fe;wK gSkD e/ fby' L (i) T[j pVk ;'jDk ;h.

(ii) wzr/so B/ e'mk fbZg fbnk ;h. HHH (iii) Grs f;zx nk fojk j?. HHH

(iv) b/fyek ebgBk eo ojh j?. HHH

(v) n;hA T[; ƒ G[Zb/ BjhA ns/ sz{ th ;kƒ :kd J/A.

(25)

eH j/m fby/ nykDK d/ noE d~; e/ tke pDkT[ L (i) nkg eki, wjK eki HHH

(ii) T[~ybh ftZu f;o fdZsk sK w'jfbnK dk eh vo HHH (iii) Jh;pr'b s/ e[M Bk c'b HHH

(iv) ;" ;[fBnko dh fJZe b[jko dh HHH (v) jzekfonk ;' wkfonk HHH

yH j/mK fby/ pj[^noEe PpdK d/ tke pDkT[ L (i) wzr HHH

(ii) MZb/ HHH (iii) bktK HHH (iv) tko HH (v) vzr HHH

(26)

d[~X s/ g[~s

pfuzs e"o

P\;hns s/ ouBk

pfuzs e"o dk iBw 8 cotoh, 1940 JhH ƒ fgzv GV', BkGk gzikp ftZu j'fJnk. fIzdrh ftZu id'^ ifjd eofdnK n?~wHfcbH sZe T[~u ftZfdnk jk;b ehsh.

pfuzs e"o B/ gzikph ;kfjs irs d/ ejkDh^y/

so ftZu wjZstg{oB :'rdkB gkfJnk j?. T[BQK B/

doiB s'A tX ejkDhnK dhnK g[;seK wK^p'bh gzikph dh M'bh gkJhnK jB. fit/A L ‘wzIb’, ‘;{jk ozr f;nkj ozr’, ‘G[Zpb dh nZr’. ‘fenkoh b"ArK dh’ g[;se ƒ 1982^83 dk gzikph nekdwh, fdZbh tb'A ;ot'sw g[;se^;BwkB fwfbnk. T[BQK B/

ejkDh s'A fJbktk Bktb, ;t?^ihtBh, ;|oBkwk s/ pkb^g[;seK th fbyhnK jB. pfuzs e"o dhnK ejkDhnK dh P?bh ;ob s/ ;zy/g j?. T[BQK dhnK ejkDhnK nzro/Ih, fjzdh s/ j'o GkPktK ftZu nB[tkd j' u[ZehnK jB. T[BQK dhnK ejkDhnK nfij/ ftP/ ƒ g/P eodhnK jB i' gkme wB ƒ N[zpdk j?.

d[~X s/ g[~s

wJh dh gzi sohe j' u[eh ;h. go pkp/ pko{ ƒ Bk e'Jh pkjob/ xo'A b?D nkfJnk, s/ Bk jh T[j nkg ikD bJh fsnko ;h. ftfdnk j[D T[; Bkb

\k;h n"yh j' e/ p'bdh ;h. pZu/ th nZi ebQ pkp/ dh fe;/ rZb s/ ezB BjhA

;B Xod/. go c/o th pkp/ pko{ B/ fjzws eo e/ nkgD/ g[Zso eosko f;zx ƒ efj jh fdsk, “g[so skfonk w?A pkjob/ xohA BjhA ikDk. w?ƒ nkgD/ e'b jh ofjD d/. w/ok pkjob/ xohA G'ok th ihn BjhA bZrdk.”

n"y/ PpdK d/ noE

\k;h Lpj[s

Xod/ L;[Dd/

G'ok Lfpbe[b th

ihn Lfus, wB

(27)

“ihn dk Gbk eh wsbp J/ pkg{, id wK d/ ‘tkoQ/’ tkb/ fdB gzi GkJhnK ftu fJj c?;bk j'fJnk j?, fe n;hA gzi GkJh s[jkƒ fszB^fszB wjhB/ o'Nh d/tKr/. tkoh d/ w[skpe gfjbh sohe s'A s[jkv/ fszB wjhB/ J/E/ g{o/ j' u[e/

jB. j[D s[jkƒ gqhs{ d/ xo ub/ ikDk ukjhdk j?.” pkpk nZr'A e[M th T[~so Bk d/ ;fenk.

nk\o pkp/ pko{ ƒ pkjob/ xo gqhs{ e'b nkT[Dk jh fgnk. Gkt/A nzdo'A T[; dh tZYh o{j BjhA ;h eodh J/E/ nkT[D ƒ, go wodk eh Bk eodk.

eosko/ B/ fszB wjhB/ fgS'A ;k| efj i' fdsk ;h, “pkg{ j[D sz{ gqhs{ d/ xo ubk ik.”

gqhs{ dh tj[Nh pzs pkp/ pko{ dh ;/tk ftu e'Jh e;o Bk oydh. j|s/

ftu d' tkoh T[; d/ egV/ X' d/Adh, ukj^gkDh ;w/A f;o pkp/ ƒ fsnko eoe/

d/ fdzdh. nkgD/ pZfunK ƒ th T[; B/ ;wMk ofynk ;h fe “s[;hA fizBh pkp/

dh ;/tk eo'r/, s[jkƒ T[~Bk jh nZSk |b fwb/rk. tZfvnK dh nkswk \[P oZyD

’s/ oZp th \[P ofjzdk j?.”

go n?Bk e[M eoB ’s/ th pzs dh nkgDh nkswk ƒ ed/ PKsh BjhA ;h fwbdh. T[; dk gsh Pokph ;h. id'A th nkED ƒ T[j xo nkT[Adk sK nkT[AfdnK jh ntk^stk p'bDk P[o{ eo fdzdk. fe;/ Bk fe;/ pjkB/ pzs Bkb MrVk eodk. pZfunK ƒ T[uh^T[uh rkbQK eZYD bZr g?Adk. i' e'Jh th T[;

dh rZb ƒ Bk T[bNkT[Adk, T[j ik e/ pkp/ pko{ d/ d[nkb/ j' iKdk. s/ T[; dh wzih ƒ m/vk wko e/ efjzdk, “pkg{ ni/ fezBk fuo j'o fJj wzih g{iDh j?

w?A.” fJj rZb ;[D e/ p[ZY/ pkp/ dk ;kok ;oho ezpD brdk s/, nzdo'A nzdoh T[j o' T[mdk. T[; ƒ ;koh d[Bhnk jB/oh ikgD bZr g?Adh. T[; d/ nZ;h ;kb g[okD/ jZv fit/A T[; ƒ fwZNh

pD/ BIo nkT[Ad/.

T[; dk Pokph g[Zso T[;

d/ ;fseko dh EK T[; ƒ th ntk^stk p'bD'A BjhA ;h fMiedk. fezBh p/gsh eodk

;h gqhs{, pkp/ pko{ dh. Pokph g[Zs dhnK rZbK ;[D e/ T[j p[s dk p[s pD e/ ofj ikdk.

n"y/ PpdK d/ noE tkoQ/ LtZvk eoBk,

pI[or dh nzsw fefonk t/b/ dh o;w tZYh o{j BjhA

;h eodh Lfpbe[b wB BjhA

;h eodk

e;o LxkN

nkED LPkw t/bk

ntk^stk LT{b^ib{b, p/wsbp wzih g{iDh Lftnzr Bkb

;/tk eoBh s'A Gkt p/gsh Lp/fJIsh p[s dk p[s L;[zB, \kw'P

(28)

c/o ;'uK jh ;'uK ftu T[j nkgD/ gziK g[ZsK d/ xoK s/ UjBK d/ pZfunK ƒ goydk. nk\o T[; dk wB efj T[mdk, wBk eosko/ e'b i/ fNfenk ofj

;e/ sK jh uzrh rZb j?. go T[j th sK oZy/ <

j[D pkp/ dh tkoh sb'e/ d/ xo ikD dh ;h. sb'ek ;Zuh^w[ZuhA nkgD/ fgU d/ p[Ykg/ ƒ fJ; soQK o[bdk BjhA ;h d/y ;edk. id'A pkpk sb'e/ d/ xo j[zdk sK sb'e/ dh tj[Nh ;G s'A gfjbK pkp/ ƒ o'Nh go';dh. ;G s'A gfjbK pkp/

ƒ ukj fdzdh. J/; xo pkp/ d/ egV/ X' e/ o'I pdb/ iKd/ ;B. sb'ek T[;

dh y[Ph dk g{ok^g{ok fXnkB oydk, go fco th pkp/ ƒ fJT[A brdk fit/A e'Jh r[r/ dh g{ik j' ojh j?. r[r/ Bkb Gbk fe;/ ƒ eh fgnko j' ;edk j? < T[; dh g{ik vzr d/ vo s'A jh ehsh iKdh j?.

rZb th fJj ;'bK nkB/ mhe ;h. sb'ek pkp/ dh ;/tk ftu nkgDh tj[Nh

’s/ ;\s BIo oZydk ;h. fi; eoe/ T[; dh tj[Nh t/b/ f;o pkp/ d/ ;ko/

ezw eo fdzdh, o'I egV/ X'Adh, ukj gkDh ;w/A f;o d/ fdzdh, T[; dk wzik fp;sok ;k| oydh. go nkT[Adh iKdh T[j pkp/ ƒ e'Jh Bk e'Jh u[ZGthA rZb Io{o ;[Dk iKdh. “pkg{ sz{ Gbk ;koh T[wo ftu eh ehsk j? nkgD/ g[soK bJh.

fgzv ftu ;G s'A E'VQh IwhB j? ;kv/ e'b. s/oh e'Jh ;/tk eo/ sK Gbk fet/A eo/.” pkpk ƒjK dhnK u[GthnK rZbK ;[D e/ nzdo' nzdoh o' T[mdk.

ihn eodk gziK ƒ SZv^Svk e/ feXo/ d{o ubk ikt/. go fJ; ftu sb'e/

dk eh e;{o, Bk T[j sb'e/ ƒ e[M d;dk, Bk ƒj ƒ e'Jh itkp fdzdk. pkpk BjhA ;h ukjz[dk fe xo ftu T[; d/ fgS/ bVkJh j't/.

c/o nkg jh ;'u e/ wB ƒ s;Zbh d/ b?Adk, mhe jh sK efjzdh j? sb'e/ dh pj{. sb'e/ dh sBykj th sK v{Y ;" o[g? jh j?. T[; B/ pZu/ th gkbD/ jB.

J/;/ soQK pkpk pko{ ;kok fdB ;'uK dh T[X/Vp[D ftu T[bfMnk ofjzdk. ed/ ;'udk nZXh IwhB sb'e/ d/ BkT[A btk d/tK. pkeh sK nkgD/^nkgD/ xo ;ko/ uzrk yKd/^ghAd/ jB. fJ;/ dk r[Ikok w[Pfeb j?. go fJj rZb T[; d/ d{i/ g[Zso fet/A ;jko ;ed/ jB. T[j sK g{o/ fjZ;/ bJh woB^wkoB ƒ fsnko j' ikDr/.

Bkb/ fdnkbk i' j[D ;koh IwhB ƒ tkj[zdk phidk j? T[j ed'A wzBD bZfrnk, J/; rZb ƒ. T[; d/ xo oZp dk fdsk d[ZX^g[Zs ;G' e[M j?. go c/o th T[; dh Bhns fcZNh gJh j?. nzdo'^nzdoh T[j gNtkoh Bkb fwb e/

nZr/ dh ;koh IwhB jfEnkT[D ƒ fcodk j?. skjhUA sK T[j pkp/ pko{ ƒ fgzv ftu p[bk e/ y[P BjhA.

n"y/ PpdK d/ noE fNfenk L;fEo o[bdk LyZib^\okp

j[zdk go';dh Lfdzdh r[r/ dh g{ik L;Zg dh g{ik

vzr LvZ;Dk

;'bK nkB/ mhe Lfpbe[b mhe t/b/ f;o L;w/A f;o u[ZGthA rZb LskjBk^

fwjDk v{Y ;" o[gJ/ L150 o[gJ/

T[X/Vp[D Lp/ f;ZNk rZb, f\nkbh ;'u btk d/tK LBK btk d/Dk, BK eo d/Dk

;jko LpodkPs

eoBk, ;fjDk Bhns fcZNh

gJh j? Lp/JhwkB j' ikDk jfEnkT[D LepI/ ftu

eoB o'Djkek Lo'D torh

jkbs

(29)

;'u^;'u pkpk o'Djkek j' iKdk. n?vk tZvk gfotko ;h T[; dk fe b'e fgzv ftu T[; ƒ tv/ gfotko tkbk efj e/ p[bkT[Ad/ ;B. id'A ed/ T[j

;ko/ g's/^g'shnK ftu p?mk j[zdk ;h sK T[; ƒ eJh tko fJj th G[Zb iKdk fe fejVk g[so fdnkb/ dk s/ fejVk gqhs{ dk j?. go e'Jh T[; dh pks BjhA g[Sdk.

id'A T[; dh gsBh fiT{Adh ;h sK T[j fgzv jh ofjzdk ;h. s/ fdnkb/

B/ T[; dh wzih Bho/ nkb/ nzdo vkj oyh ;h. go id T[j wo rJh sK T[;

dh wzih dk e'Jh th fNekDk BjhA ;h fojk.

gfjbk d{i/ tZb, d{ik shi/ tZb, shik u"E/ tZb XZeD ƒ fsnko ofjzdk

;h. fizBk tvk T[; dk gfotko ;h, T[~BhnK jh szdK ftu T[j T[bfMnk fgnk

;h. eJh tkoh pj[sk d[yh j' e/ T[j nkgDh ;tortk;h gsBh ƒ efj T[mdk,

“d/y GkrtzshJ/, sz{ efjzdh j[zdh ;h fizB/ g[Zs pj[s/ j'Dr/ T[~Bk jh pj[sk ;[y fwb/rk p[Ykg/ ftu. ed/ Gbk fe;/ ƒ d[ZX s/ g[Zs th pj[s/ bZr/ jB < nZi w/oh jkbs d/y Iok nk e/. w?A fezBk d[yh jK. w/oh o[yh^;[yh th ;G ƒ Gkoh bZrdh j?.”

c/o fJe tko T[; B/ gziK g[ZsoK s/ BIo d"VkJh. go gzitK sK ni/

ftnkfjnk th BjhA. Bkb/ T[j sK pkjo B"eoh eodk j?. w/o/ e'b'A gzi ;" whb d{o, T[; Bkb Gbk w/ok eh frbk.

j[D ;kb dk nzs nk frnk ;h. j[D c/o pkp/ dh tkoh eosko/ d/ xo ikD dh nk rJh. pkpk pko{ nzdo'^nzdoh y[P j' fojk ;h. feT[Afe eosko/

d/ xo d/ Bkb jh T[; dk S'Nk Gok nkgD/ fJeb"s/ gZ[so e'b ofjzdk ;h, fi;

ƒ fe;/ pNtko/ dh b'V BjhA ;h ;skT[Adh. s/ pkpk pko{ fezBk fuo nkgD/

S'N/ Gok e'b p?mk nkgDk d[y^;[y c'bdk ofjzdk ;h.

fN~gDh

‘d[ZX s/ g[Zs’ ejkDh ftZu b/fyek B/ pI[or gkso pkp/ pko{ dh d[Zy Goh dk;skB fpnkB ehsh j?. T[; d/ gzi g[Zso—eoskok, gqhs{, sb'ek, fdnkbk s/ pkjob/ d/; ofjD tkbk g[Zs ;B. T[BQK B/ nkgDh wK d/ woB s'A pknd G'r s'A pknd sfj ehsk fe pkg{ ƒ T[j fszB^fszB wjhB/ nkgD/^nkgD/ xo oZyDr/. pkg{ dk wB nkgD/ iZdh xo fJe' g[so eosko/ e'b ofjD ƒ eodk j?. T[; dhnK ƒjK f;o| fJZe ƒ SZv e/ rZb^rZb ’s/ pkg{ ƒ skjB/^fwjD/

n"y/ PpdK d/ noE Bho/ nkb/

nzdo Ls{Vh nkfd gP{nK d/

uko/ tkb/

ewo/ ftZu

vkj LftSk

XZeD LG/iD

szdK LMw/fbnK, T[bMDK o[yh^;[yh L;kdh o'Nh

Gkoh Lp'M

frbk LfPetk,

BokIrh fJeb"s/ LfJeZb/,

fJe' fJe pNtko/ Ltzv, fjZf;nK

ftZu tzvDk c'bdk L;KMk eodk

(30)

fdzdhnK jB fe T[; B/ Bk sK e'Jh uzrh IwhB ikfJdkd pDkJh j?, ns/ Bk jh ;'B/ d/ rfjD/ T[BQK ƒ ftok;s ftZu fdZs/ jB. d{i/ gk;/ pkp/ pko{ d/ Gok dk fJZe'^fJZe g[Zso j? i' nkgD/ wkfgnK dk nkfrnkeko g[Zso j?. pkpk pko{

nkgDh 80 ;kb dh T[wo tZb d/ye/ e';dk j? fe ;wK fezBK pdb frnk j?.

xotkbh d/ woB s'A pknd T[; dh fezBh p/edoh j' ojh j?. i' nkgD/ g[ZsoK

’s/ pj[s wkD eodh ;h.

ejkDhekok pfuzs e"o fJ; ejkDh okjhA fJZe ;zd/P d/ ojh j? fe tZv/

gfotko d/ wK^pkg nkgD/ pZfunK ƒ ed/ p'M BjhA ;wMd/ ;B. go pZu/ nkgD/

fgsk ƒ o'Nh d/D bJh EK^EK G/i d/D bJh wIp{o eod/ jB. fJ; bJh pkg{

pko{ ;'udk j? fe ‘d[ZX s/ g[Zs’ fcND bZfrnK ed/ d/o BjhA bkT[Ad/. b/fyek nfij/ ;wki ’s/ fsZyk ftnzr eodh j?. fJZE/ g?;k Gko{ j'D eoe/ B?fse edoK^

ehwsK ƒ Ykn bZr ojh j?. wkfgnK dh p/edoh ejkDh dk w[Zy ftPk j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) ‘dZ[X s/ g[Zs’ ejkDh ftZu pkp/ pko{ d/ fezB/ g[Zso jB.

(ii) fJ; ejkDh ftZu pkg{ nkgD/ wB dh rZb fe; ƒ d;dk j?.

(iii) wK d/ woB s'A pknd g[ZsoK B/ eh |?;bk ehsk.

(iv) pkp/ pko{ gqsh T[; d/ gqhs{ g[Zso dk fej' fijk ftjko j?.

(v) fJ; ejkDh d/ f;ob/y s'A eh Gkt j?.

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) s[;hA nkgD/ wkfgnK bJh eh eoBk ukjz[d/ j'. y[ZbQ e/ fpnkB eo'.

(ii) nZi eZbQ wkfgnK s/ pZfunK ftZu tX ojh d{oh d/ ekoB dZ;'.

(iii) j[D gsh^gsBh s/ pZfunK dk fJeZm/ ofjD dk fotkI P[o{ j' frnk j?. fJ; wkj"b ftZu pI[orK dh j' ojh p/edoh T[go o"PBh gkT[Adk fJZe b/y fby'.

(iv) BthA s/ nkgDh ghVQh ftZu B/Vsk fbnkT[D bJh ;[Mkn fdT[.

(v) fvgNh efwPBo ƒ fJZe gZso fby e/ pI[orK dh ;[oZfynk tXkT[D dh p/Bsh eo'.

(31)

nH tuB pdb' L

(i) eZgVk HHH (ii) pZuk HHH

(iii) skok HHH (iv) rZb HHH

(v) wzih HHH (vi) sBykj HHH

(vii) fp;sok HH (viii) szd HHH

(ix) IwhB HHH (x) u'DthA HHH JH j/m fby/ pj[^noEe PpdK d/ tke pDkT[ L

(i) T[~so HHH (ii) do HHH (iii) cb HHH (iv) tZYh HHH (v) tzv HHH

;H j/m fby/ tkeK ft~u'A beho/ fefonk ftP/PDK dhnK fe;wK d~;' L (i) T[; dh fJj rZb ;'bK nkB/ mhe ;h.

(ii) sb'ek nzdo jh p?mk ;h.

(iii) fgzv ftZu ;kv/ e'b E'Vh IwhB j?.

(iv) T[; dk gzitK g[Zso B"eoh bJh d{o frnk j'fJnk ;h.HHH (v) rZbK eodk eodk T[j nuBu/s o' fgnk.HHH

jH j/m fby/ tkeK ftu'A fefonk dh u'D eo' L (i) ƒj B/ pkp/ ƒ skjB/^fwjD/ fdZs/. HHH (ii) g[Zso B/ fgsk ƒ gkDh fgnkfJnk. HHH

(iii) pkpk sz{ ;koh T[wo ;kv/ bJh e[M BjhA pDkfJnk. HHH (iv) gsBh d/ woB wro'A pkp/ dh d/y^Gkb j'Dh ukjhdh ;h. HHH (v) pkp/ B/ g[Zso ƒ nPhotkd fdZsk. HHH

eH j/m fby/ tkeK ƒ toswkB ekb ft~u pdb e/ fby' L (i) ftfdnk j[D T[; Bkb \k;h n"yh j' e/ p'bdh ;h.

(ii) eosko/ B/ pkg{ ƒ gqhs{ d/ xo ikD bJh efj fdZsk ;h.

(iii) pkp/ dh rZb ;'bK nkB/ mhe ;h.

(iv) sb'ek pkg{ d/ p[Ykg/ ƒ o[bdk BjhA d/y ;edk ;h.

(v) fdnkb/ d/ xo oZp dk fdZsk ;G e[M ;h.

(32)

feos dk ;fseko

vkH jouoB f;zx

P\;hns s/ ouBk

vkH jouoB f;zx gzikph ;kfjs^irs d/ gqf;ZX BkNeeko jB. T[BQK B/ tZvh frDsh ftZu fJeKrh fby/ jB. T[BQK d/ gqf;ZX fJeKrh ;zrqfj jB—‘;gs foPh’, ‘gzi rhNVk’, ‘w[Ve/ dh y[Pp'’ s/ ‘gzu gqXkB’. T[BQK B/ pj[s ;ko/ BkNe th fby/ jB. T[BQK B/ gfjbh tkoh nkgDh Xow gsBh Xow e"o s'A nfGB? eotkfJnk. fJ; Bkb gzikph BkNeK ftZu fJ;soh^gkso dh ;wZf;nk dk jZb th j' frnk. T[BQK d/ BkNeK d/ ftP/ nkw s"o ’s/ wB[Zyh edoK^ehwsK Bkb ;zpzXs j[zd/ jB.

feos dk ;fseko

;wK L ;zB 1955

;EkB L fdZbh dh fJZe p;sh t/bk L ;t/o/ 10 ti/

MKeh L fdZbh dk fJZe pZ; nZvk. fszB pzd/ ns/ fJZe fJ;soh pZ;

dh T[vhe ftZu yVQ/ jB. T[BQK ftZu''A fJZe w'Nk Gkok ;/m j?, fi; B/ d[ZX^fuZNh N'gh ns/ P[ZX yZdo d/ eZgV/ gkJ/ j'J/

jB. T[j e[M ekjb s/ xpokjN ftZu ikgdk j?. T[; d/

Bkb T[; dk w[BPh j?. shik e/;o BK dk fJZe pzdk j?, i' rZbK s'A y[bQ/ ;[Gkn dk gqshs jz[dk j?. fJj T[BQK E'VQ/ pzfdnK ftZu''A j?, i' fIzdrh dk jo gb jZ; s[; e/ r[Ikod/

n"y/ PpdK d/ noE ekjb Ls/ih ftZu w[BPh Lfj;kp oZyD

tkbk, nekT{AN?AN jZ; s[; Lw[PebK

Bkb

(33)

jB. nkX[fBe ozr^Yzr dh fJ;soh th jk;/ wy"b ƒ p[ok BjhA ;wMdh.

;tkoh L (;kj' ;kj) nkj pZ; fejV/ Bzpo dh ;h <

e/;o L s[jkƒ fejVh ukjhdh ;h <

;tkoh L s/oK Bzpo dh.

e/;o L pZ; Ujh ;h, n?Xo nk ikU esko ftZu, ;kj eZY bU.

;tkoh L t/y' ih, fezBk Io{oh ezw ;h.

;/m L iBkp, n;hA sK s[jkv/ Bkb'A th ekjb/ nK. ;kvk jIkoK dk B[e;kB j' fojk J/.

e/;o L ;/m ;kjp sK G[zi/ bZE/ j'J/ B/. t/ydk BjhA ftuko/ fezB/ p/u?B B/. fJBQK dh X'sh g?o ftZu nV rJh BjhA sK fJBQK B/ ezveNo T[~s/ jh uVQ ikDk ;h.

;/m L s[jkƒ rZbK ;[ZMdhnK B/. ezw e'Jh BjhA Bk j'Dk.

e/;o L ;/m ih, pZ; B/ nkgD/ NkJhw ’s/ nkT[Dk, xpokT[D Bkb S/sh BjhA nk ikDk.

;/m L iBkp, n;hA sK s[jkv/ Bkb'A th ekjb/ nK. ;kvk jIkoK dk B[e;kB j' fojk J/.

;tkoh L nrbh pZ; ed'A e[ nkt/rh <

e/;o L e'Jh fBPfus ;wK BjhA.

fJ;soh L ;qhwkB ih, xpokU Bk, pkp{ b'e ;G nkg'^nkgD/ d|soK ftZu ub/ rJ/ B/, j[D ;kvh Jh tkoh J/.

e/;o L phph ih, s[jkv/ j[zfdnK xpokjN feZdK j' ;edh J/. fiE/

iBkBh j't/ fJT[A brdk, fit/A gotko ftZu p?m/ j[zd/ nK. w?A sK efjzdk Gkt/A Pkw sZe Bk nkt/.

;/m L eh fejk, Pkw sZe BjhA nkT[Dh <

e/;o L ;/m ih, i/ s[jkƒ pj[s ekjbh J/, sK N?e;h feT[A BjhA eo b?Ad/.

;/m L GkJh ;kjp, i/ n;hA o'I N?e;hnK ’s/ uVQhJ/ sK c/o yNhnK fet/A yNhJ/.

e/;o L ;/m ;kjp sK fJ; n;{b d/ ekfJb B/—uwVh ikJ/ go dwVh Bk ikJ/.

n"y/ PpdK d/ noE wy"b LwIke

esko Lgzesh

(bkJhB) ekjb/ Libdh ftZu G[zi/ bZE/ Lgo/PkB j'Dk

nV LnNe ikDk

yNhnK LewkJhnK yNhJ/ LewkJhJ/

ekfJb LwzBD tkb/

dwVh Lg?;k

(34)

;/m L GkJh ;kjp, ikB wko e/ g?;k ewkJhdk J/.

e/;o L d{i/ dh ikB wko e/ fe nkgDh <

(;ko/ jZ; g?Ad/ jB)

;/m L e'Jh BjhA ikB wkodk nZi^ebQ fe;/ ykso. b'e pV/ f;nkD/

j' rJ/ B/.

w[zvk L p{N gkbP eotk bt', pkp{ ih p{N gkbP.

e/;o L b? gJh sz{ uzrk t/b/ f;o pj[fVnk J/A.

fJ;soh L fJj pV/ j[fPnko j[zd/ B/, fiE/ b'eh T[vhe ftZu j'D T[E/ Io{o g[Zid/ B/.

e/;o L uzrk ;r'A ftjb/ pzfdnK ƒ nkjo/ bkJh oZyd/ B/. T[vhe wfj;{; BjhA j'D fdzd/.

w[zvk L phph ih, ;?Avb gkbP eotk bU, fbP^fbP eoB bZr g?Dr/.

fJ;soh L fezB/ g?;/ bt/Ark <

w[zvk L i' woIh d/ d/Dk.

fJ;soh L gfjb'A dZ;, s[;hA b'e fgZS'A MrVk eod/ U.

w[zvk L ;ko/ fJZe' fij/ BjhA j[zd/ phph ih.

e/;o L fJBQK dh ;?Avb nZXh ;tkoh J/. uwV/ tZb sK d/y Iok e[

nZvh e'b J/ iK c/o E'VQk fijk r{m/ gk;.

;/m L ;kok g?o Bzrk ofjzdk J/. (u'o nZy Bkb fJ;soh tZb t/ydk j?.)

e/;o L G?D ih, fJBQK g?;/ X/b/ ƒ jtk BjhA bZrD d/Dh.

;/m L Gfbnk b'ek g?;k e'b oZyhdk jh BjhA ;G fpiB?; ’s/ bk Svhdk J/.

e/;o L nzdo'A nzdoh d{D ;tkfJnk j[zdk ofjzdk J/.

;/m L nk\o g?;/ B/ jh g?;/ ƒ ewkT[Dk J/A.

fJ;soh L (g?o nZr/ eodh j'Jh) pj[s uzrk gkbP eodk J/A.

d/y' wz{j ftu'A fd;D bZr fgnk J/.

n"y/ PpdK d/ noE ikB wkoe/ LfwjBs

eoe/

pj[fVnk LnkfJnk T[vhe LfJzsIko nkjo/ Lezw^Xzd/

fbP^fbP LuweD r{m/ Lnzr{m/

d{D ;tkfJnk Ld[rDk, tXDk

(35)

e/;o L PhPk sK fwb Jh frnk J/. s[;hA j[D w/eng P[o{ eo fdU.

(;ko/ jZ; g?Ad/ jB. fJ;soh th e/;o tZb t/y e/

w[;eokT[Adh j?)

fJ;soh L pj[s fwjBsh w[zvk J/. fezB/ e[ g?;/ ewk b?Adk J/A <

wz[vk L fJj' ih o[fgnk^X/bh.

fJ;soh L p;.

wz[vk L w?A pj[sk bkbu BjhA eodk ih, p; ch; ’s/ feskpK i'r/ ewk b?Adk jK. o'Nh i'r/ wK eZgV/ f;T[A e/ ewk b?Adh J/.

fJ;soh L (jwdodh Bkb) s/ok fgT[ e'Jh BjhA <

w[zvk L BjhA ih gkfe;skB ;w/A esb j' frnk ;h.

e/;o L pj[s ;wMdko bVek J/.

fJ;soh L fejVh iwks ftZu gVQdk J/A.

w[zvk L B"thA iwks ftZu ih.

fJ;soh L fejV/ ;e{b ftZu.

w[zvk L (jZE Bkb fJPkok eoe/) n"j J/ ih ;kjwD/ ;e{b.

fJ;soh L sz{ |h; wk| eotk b?Dh ;h.

w[zvk L noIh fdZsh j'Jh J/ gfjbK sK wk| ;h.

e/;o L pVk T[dwh bVek J/.

w[zvk L pkjob/ w[beK ftZu ftfdnkoEh nkg ewk e/ gVQd/ B/. phph ih, ;kv/ d/; ftZu ni/ ezw dk ;fseko BjhA.

fJ;soh L s/o/ tor/ j'Djko pZu/ Io{o eo d/Dr/ fJE/ th, PkpkP.

w[zvk L bU d/y bU phph ih.

fJ;soh L (go; ftZu'A g?;/ eZY e/) nkj b? d[nkBh.

w[zvk L fwjopkBh ih.

fJ;soh L fwjopkBh fejVh rZb dh, sz{ ezw eoe/ g?;/ ewkJ/ B/.

;/m L j?A ` d[nkBh ` phph ih s[;hA sK Gkn ftrkV fdZsk J/. w?A nkg p{N gkbP eotkD/ ;B.

fJ;soh L ;/m ih, fdb tZvk oZyDk ukjhdk J/.

e/;o L fdb j? Jh feZE/, uoph ftZu ;kok b[fenk fgnk J/.

w[zvk L ;/m ih, g?o nZr/ eo', i' woIh d/ d/Dk. (;/m d/ p{NK ƒ jZE bkT[Adk j?)

n"y/ PpdK d/ noE

X/bh LnmZBh

(gzikj g?;/) i'r/ Lr[Iko/

bkfJe f;T[A Lf;bkJh noIh LfpB/^gZso T[dwh Lfjzwsh

w[beK Ld/;K

d[nkBh Ld' nkB/

(o[gJ/ dk nZmtK fjZ;k, fJZe nkB/

ftZu S/ g?;/

j[zd/ jB) Gkn Lehws, w[Zb

uoph Lwk;

References

Related documents

  In pursuance to your vision of Make in India and to provide impetus to the growth of the sector, Department of Chemicals and Petrochemicals, Government of India and

To find out the validity of admission test in predicting fetal distress and evaluation of admission test as a screening test to detect fetal hypoxia already present at the time

• It is proposed to develop comprehensive data bases for each of the commercially important marine fishery resources such as oil sardine, mackerel, Bombayduck, shrimps etc.

S .N o N a m e A g e S e x IP N o Wa r d Wo u n d T y p e o f Wo u n d D ia g n o si s C u lt u r e S e n si ti v e R e si st a n t T y p e1Chinnasamy60M86Plastic

The Federation was registered in 1971 and started functioning from March 1974 with the following main objectives : 1 to increase fish production by means of introducing

Simple rules like these are used in both speech recognition and synthesis when we want to generate many pronunciations for a word; in speech recognition this is often used as a

Industry shall treat domestic effluent through STP as per norms and treated domestic effluent shall be used in irrigation/ gardening and water sprinkling for dust

Fig 3-01.02: Number of public sector undertakings under respective independent departments and Ministry of Science and Technology of the Central Government Ministry undertaking

ns/ gzikph ƒ fInkdk s'A fInkdk nkgDh fIzdrh ftZu ngBkT[Dk ukjhdk j?.. nkgDh wK^p'bh ƒ ft;ko e/ soZeh BjhA ehsh

fw;kb ti'A fJZe fyvkoh epZvh gkT[D iKdk Xkth d/ o{g ftZu jZbk p'bdk j?.. fJZe' ;kj epZvh epZvh dk nbkg c/cfVnK dh rzdh jtk fBu'V e/ T[BQK ƒ skIh Bo'Jh jtk dh nktkikJh dk do

fJeKrh ftZu fJZe BkNe y/vD dh i[rs okjhA fJ; ftZu jk;^o; g?dk ehsk frnk j?... HHH (iii) fuVhnk nk

pZfunK dhnK rowhnK dhnK S[ZNhnK ftu nouBk nkgD/ gfotko Bkb eJh fdBK tk;s/ fdZbh s'A gzikp ubh iKdh.. nouBk ikD bZrh tzdBk ƒ efj iKdh, “tzdBk, d' j|fsnK bJh ik

id'A e[VhnK EZe iKdhnK T[j nkokw eoB bJh BjhA ;h efjzdhnK, T[BQK ƒ fJe ckow{bk bZG frnk ;h.. fJ;

ƒ Gkosh ;kfjs nekdwh tZb'A gzikph dh fPo'wDh ouBk ti'A ;BwkfBs ehsk frnk ;h.. T[BQK B/ wkBth u/sBk ftZu g?dk j'D tkbhnK bfjoK ƒ ebwpzd

This Court in Bimolangshu Roy (supra) observed that Article 194(3) of the Constitution deals with powers, privileges and immunities of the House of the Legislature and

Research Centre Imarat, Hyderabad-500 069, Andhra Pradesh Department of Electronics and Telecommunication Engineering, Jadavpur University, Kolkata-700 032. Space

105H gzikph, fjzdh ns/ nzro/iah p'bhnK dhnK nkgDhnK fejVhnK gquZbs fbghnK jB &lt;.. T[~soL gzikph p'bh dhnK gquZbs fbghnK r[ow[yh ns/ ;akjw[yh, fjzdh dh d/tBkroh ns/ nzro/iah

9H4H nkX[fBe ekb ftZu Gkosh ns/ nzro/Ih GkPk ftZu pj[s ;kohnK g[;seK

( rbs) 5H5H gkDh x[bDPhb gdkoEK dhnK ftfGzB wksoktK x'bdk j?.. T[ZsoL^ T)Ht;s{nK uZeokeko rsh eo ojhnK jB.. J)H fJ; fuZso ftZu do;kfJnk frnk j?. fe jtk ftAu

17H2 T[go'es fuZso ftZu o[ZyK dh eNkJh ekoD jtk ftZu tXdh ekopBvkJhnke;kJhv dh wksok Bz{ gqd{PD d/ o{g ftZu do;kfJnk frnk j?... gqekP ;z;b/PD gZfsnK ftZu

If SA is the relative increase in radius of a bound nucleon compared to a free one, due to the uncertainty principle, the momentum distribution (x distribution) of bound nucleons

In the present work, we have calculated ot for positron impact on all the alkali metals using an optical potential method. The effect of Ps formation is not taken

Abstract We study the magnetic correlations in a t -J bilayer using Variational Monte Carlo (VMC) method, the variational wavefunction being the solution of the Hartree-Fock (HF)