• No results found

P\;hns s/ ouBk

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "P\;hns s/ ouBk"

Copied!
39
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

eoskok e"seh

r[ofdnkb f;zx

P\;hns s/ ouBk

r[ofdnkb f;zx gzikph ;kfjs dh fJZe nfjw P\;hns jB, nkg g'q|?;o d/ nj[d/ s'A ;/tk^w[es j'J/. T[BQK ƒ ftP/P gqf;ZXh gzikph Bktb d/ y/so ftZu fwbh. ‘wVQh dk dhtk’, ‘nDj'J/’, ‘nZX ukBDh oks’,

‘go;k’ nkfd T[BQK d/ gqw[Zy Bktb jB. T[BQK B/

fJeKrh th fby/ jB. r[ofdnkb f;zx dhnK ouBktK d/ ftP/ wkbt/ d/ feo;kDh s/ y/sh wId{oK d/ :EkoE Bkb ;zpzXs j[zd/ jB. T[BQK ƒ ;kfjs nekdwh g[o;eko s/ j'o wkD^;BwkB th fwb/ B/.

eoskok e"seh

gkso L eoskok, gkbk, fuVhnk, G'bk s/ php'. T[wo 10 ;kb s'A 14

;kb ftueko. eoskok ;G s'A tZvk s/ php' ;G s'A S'Nh T[wo dh j?. ;ko/ fgzv d/ ;e{b d/ ftfdnkoEh jB.

;wK L nkED t/bk

;EkB L eosko/ d/ xo dk ftjVk—godk T[mfdnK, ;Zi/ gkf;UA gkbk, fuVhnk s/ G'bk nkT[Ad/ jB.

gkbk L U eoskfonk ` eosko ` (eoskok nzdo'A nkT[Adk j?) nZi ;e{b y/vD BjhA uZbDk <

n"y/ PpdK d/ noE e"seh Luwsekoh,

u'ih, e"se eoB tkbk

(2)

eoskok L (jZE ftZu cVh j'Jh ;'Nh T[~s/ d'J/ jZE oZy e/ T[~s/

m'vh fNekT[AfdnK) w/oh ;bkj n? gJh nZi xo/ jh y/vhJ/ HHH swkPk eohJ/.

fuVhnk L s/ s/oh p/p/ s/ pkg{ ih.

eoskok L T[j rJ/ B/ wzvh. oks ƒ w[VBr/. w?A s/ php' Jh xo nK.

pkg{ ;kvk xo BjhA, ;kƒ fe;/ dk vo BjhA. nkJh pks

;wM w/A <

gkbk L go xo/ eh y/vKr/ <

eoskok L w/oh ;bkj j?, T[j' fijk swkPk eohJ/ fijVk go;'A nkgD/ fgzv T[j w'Nk pzdk s/ T[jd/ Bkb d/ w[zv/ ftyk e/ rJ/ ;h <

fuVhnk L go T[jBK Bkb sK fJZe e[Vh th ;h <

eoskok L T[j rZb th w?A ;'u bJh n?. T[j e[Vh ;kvh php' pD ikT{.

w?A T[jƒ ;koh rZb ;wMk fdZsh ;h. T[j pZ;, GKv/ wKi e/ j[D/

nkJh ;wM'.

gkbk L s?ƒ :ko fJj' fij/ e"se ;[Md/ feZE'A B/ <

eoskok L (\[Ph Bkb f;o fjbk e/) jK, sph sK efjzd/ j?A fJ;h ek Bkw phdkBk j? i' ;kr{dkD/ d/ ;kE ykfJnk iKdk j?HHH jwkok BkNe HHH

gkbk L (ftZu'A N'e e/) uzrk GekJh c/o wkohA, j[D dZ; nkgK swkPk P[o{

fet/A eoB? <

eoskok L (jo/e d/ w'Y/ T[~s/ tko'^tkoh jZE bkT[AfdnK) d/y' sz{ sK pD ikJ/A nkgD/ fgzv tkbk eogkb{ ezi{;. fJj G'bk pD ikJ/rk puBk ekohro s/ fuVhnk j'fJnk xhbk—pZ;

swkPk HHH ;Zu GkJh swkPk BjhA BkNe, BkNe. pZ;, BkNe fsnko ;wM'.

fuVhnk L feT[A w?A xhbk feT[A pDK < HHH nk rJ/ tZv/ BkY{

yK ` gkbk e'Jh tZvh wK dk g[Zs n?.

n"y/ PpdK d/ noE wzvh LPfjo,e;pk swkPk Likd{ro dh

y/v, fdyktk

GKv/ LposB

wKi e/ LX' e/

;[nko e/

e"se Luwseko, ewkb, u'i

;kr{dkDk LykX gdkoE GekJh Lckbs{ p'bDk BkY{ yK LwkD wZsk,

xwzvh, njzekoh

(3)

eoskok L UfJ w{oyk ` sz{ e'Jh ;Zuh w[Zuh xhbk pD ikJ/Ark < fJj sK BkNe n?. nkJh pks ;wM w/A <

fuVhnk L ;Zuhw[Zuh Bk ;jh go fgZS'A ;ko/ w?ƒ ‘xhbk xhbk’ efj e/

S/fVnk eo'r/. w?A BjhA pDdk HHH

gkbk L uzrk, sz{ tZvk ;odko jh ;jh, w?A pD ikBK xhbk HHH c/o Bkb/

wro'A sz{ w?ƒ S/V e/ ftykJhA, i/ s/ok w[ork Bk pDk fdnK sK.

(gkbk jZ; g?Adk j? s/ Bkb d{i/ th j;d/ jB.)

eoskok L jZSk, j[D w?A j'fJnk n|;o. (nzdo ik e/ wz[i dk w{Vk u[Ze e/ pkjo nkT[AfdnK) fJj j' rJh w/oh e[o;h. nkj j? w/oh yz{vh. (jZE ftZu cVh ;'Nh ftyKdk j'fJnk, w{V/Q T[~s/ p?m iKdk j?.)

gkbk L j[D w?A s/o/ e'b |fonkd eoB nktK <

eoskok L jK, pZ;, fit/A go;'A T[j w[zv/^e[VhnK eod/ ;h, i' T[jBK B/ fejk

;h, s[;hA ;kfonK B/ Ut/A eoB?, T[j' rZbK efjDhn?A.

gkbk L n;hA sK T[j nZXhnK G[Zb th rJ/.

eoskok L fijVhnK G[Zb rJ/ U T[j nkgD/ e'b'A i'V fbU. iK w?A dZ;h ikT{A HHH w?ƒ ;kohnK :kd n?. jZSk j[D BkNe P[o{ eo' HHH nkJh pks ;wM w/A <

gkbk L (nkgDh gZr dk bV y'bQ e/ rb ftZu gkT[Adk, d'jK jZEK Bkb T[jƒ cV e/ jZE i'VfdnK nZr/ tXdk j?) jI{o wkJh pkg ` HHH w/oh fJZe |fonkd n? HHH

eoskok L (ftZu'A N'e e/) UfJ rfXnk, j[D IwkBk pdb frnk. |fonkd sK b'e okfinK w{jo/ eod/ j[zd/ ;h. sz{ f;ZXkHHH‘N/BSB’ j' e/ p'b.

nZi eZbQ n|;o b'eK d/ ;/te n?, b'e n|;oK d/ B"eo BjhA.

nkJh pks ;wM w/A < nkgDk ;ogzu ed/ t/fynk BjhA n|;oK Bkb fet/A rZbK eodk j[zd? < n?B pokpo yV' e/ HHH

gkbk L (gZr dk bV mhe eoe/) uzrk c/o j[D t/yhA sz{ fwZsoK d/

BIko/. (gfjbK fgSKj w[V iKdk j? s/ c/o |"ihnK tKr s[odk eosko/ d/ ;kjwD/ nk e/ pV/ o[np Bkb T[~uh p'bdk j?) UJ/

n|;ok ` J/; fuVhJ/ ikDh xhb/ B/ nZi s'A frnkoK ;kb gfjbK w?E'A Bed ;Zs ;" o[gJhJ/ HHH

n"y/ PpdK d/ noE jZSk LnZSk, uzrk

|fonkd Lp/Bsh, nodk;, noI'Jh

(4)

eoskok L Xhok j/ Xhok ` j[D sz{ w?ƒ ‘UfJ n|;ok’ efjB? wkVh fijh fJZIs Bkb p'b ‘n|;o ih’ sK efj BjhA sK HHH t/yD tkb/

s?ƒ jh efjDr/ fe pVk p{MV pzd?.

gkbk L (o';/ fij/ Bkb) s/ok th :ko e'Jh gsk BjhA brdk. ed/ wo ik fuVhJ/ ed/ fiT[A gT[ fuVhJ/ fJj e'Jh rZb pDh < j[D c/o eh p'bK <

(pkeh ;ko/ jZ; g?Ad/ jB.)

fuVhnk L uZb, j[D w?A P[o{ eodK. (fJZe tko fgSKj w[V e/ eosko/ d/

;kjwD/ nkT[AfdnK) n|;o ih ` fijVh rZb fJj gkbk ikDh eogkb{ ezi{; efjzd? gJh w?A fJ; s'A frnkoK ;kb gfjbK ;Zs

;" o[gJhJ/ b? e/ yk frnk s/ j[D Bk fpnki d/Adk jK s/ Bk g?;/

w'Vdk jK, fJj fBok M{m ped? HHH

gkbk L (gZr dk y[ZfbQnk bV NzrD bJh jZE ftZu cV e/ r[Z;/ Bkb nZr/ tXdk j'fJnk) w?A fJj rZb ed'A nkyh n? UfJ pmbh f;fonk <

eoskok L eo’sh Bk T[j' rZb ` UfJ w{oyk ` sz{ efjDh sK J/j' rZb ;h, fe BjhA go;'A tkb/ BkNe ftZu T[; pzd/ B/ fit/A fejk ;h <

gkbk L go gfjbK w?ƒ efj sK b?D fdzd/. fJj, ftZu'A jh nkgDk x'Vk Gik s[fonk. fJj eh BkNe j'fJnk c/o <

fuVhnk L uzrk gfjbK sz{ efj b? i' efjD?. (o';/ Bkb fgSKj j' iKdk j?.) eoskok L (php' ƒ nkT[Adh t/y e/) bU, php' nk rJh. s[;hA d'J/ fgZS/

jN ikU. j[D gfjbK fJj p'b{rh.

php' L (u[zBh d/ gZb/ Bkb jZE gz{Mdh j'Jh) w?A thok eh p'bD? <

eoskok L s?ƒ dZf;nk sK ;h sVe/. fuVhnk pfDn? xhbk, s{z pD/rh fuVhJ/ dh G?D. fit/A T[j go;'A tkb/ BkNe ftZu T[; pzd/ xhb/

dh G?D p'bdh ;h, Ut/A sz{ p'bhA ` nkJh pks ;wM w/A <

php' L (o[Z; e/ fgSKj w[Vdh j'Jh) w?A BjhA J/; wZu/^;V/ dh G?D pDdh.

eoskok L (T[~m e/ T[jƒ pkj'A cVdk s/ jZ;dk j'fJnk) j? ewbh ` nkgK sK swkPk eod/ nK, e'Jh ;Zuh^w[Zuh dh rZb sK BjhA eod/.

nkJh pks ;wM w/A <

php' L (eosko/ s'A pKj S[vkT[D dk :sB eodh j'Jh) w?A sK n?t/A

n"y/ PpdK d/ noE

p{MV Lw{oy,

nfrnkBh

gJh LpJh (fJe

;zp'Xeh Ppd)

fBok Lfpbe[b

ped? Lpetk;

eodk j??

pmbh f;fonkLpmb tork f;o d'J/ Ld't/A n?t/A L|I{b jh,

p/eko

(5)

n?t/A th fJjdh G?D BjhA pDdh. n?stko ƒ w?A fJ;s'A gVQB ƒ gzithA dh g[okDh gzikph dh feskp wzrD rJh, w?ƒ efjzdk,

‘ikj GZi ik, w/o/ e'b e'Jh feskp^es{p BjhA’, ;fVnk fijk Bk j't/.

fuVhnk L (w[;eok e/) T[j sK G?D/ w?A s?ƒ n?t/A jh efjzdk ;h. sz{

j[D Gkt/A ;kohnK feskpK u[Ze fbnkJhA. w?A T[j g[okDhnK eh eoBhn?A <

(php' u[zBh mhe eodh w[V g?Adh j? go ni/ th fuVhJ/ tZb x{o x{o e/ sedh j?. T[;/ t/b/ G'bk T[~E'A fy;e iKdk j?.) eoskok L (php' tZb sZe e/) b? G?D/ j[D sz{ j'Jh fuVhJ/ ikDh xhb/ dh G?D.

w?A j'fJnk tZvk n|;o. nkJh pks ;wM w/A < w?A s?ƒ g[Sd?A HHH phph fJj gkbk ikDh eogkb{ ezi{; efjzd? fe s/ok Gok fuVhJ/ ikDh xhb/ B/ nZi s'A frnkoK ;kb gfjbK fJ; s'A

;Zs ;" o[gJhnk w[zv/ d/ ftnkj tk;s/ fbnk ;h. j[D Bk T[j g?;/ w'Vd?, Bk T[j HHH

php' L (r[Z;/ Bkb gkb/ tZb sZedh, uhethA ntkI ftZu) n?t/A eZ[sk G"Aed?. fejVhnK fJjB/ ;Zs ;" w'joK fdZshnK ;h w/o/

tho ƒ < i/ w/ok tho ;Zs ;" o[gJhnk fbnkfJnk j[zdk sK gfjbK w?ƒ Skg/ dh gkgbhD dk ;{N ;ztK e/ Bk fdzdk <

w/o/ f;o ’s/ sK d;K tfoQnK dh g[okDh u[zBh n?A (u[zBh dk gZbk ;kjwD/ eo e/ ftyKdh j?.) sz{ GkJh pVk tZvk n|;o n?A.

;kv/ Bkb nB;k| eohA. J/; eogkb{ ezi{; B/ sK ;kƒ ed/

y/s'A ;kr dh uhoBh BjhA s'VB fdZsh. fJj feZXo'A nk frnk w/o/ Gok ƒ ;Zs ;" o[gJhnk T[Xko d/D tkbk < HHH n?t/A GekJh wkod?.

eoskok L (y[P j' e/, J/Xo UXo t/ydk j'fJnk) HHH U gJh G'bk ikDh puBk ekohro feZXo frnk < j[D sK T[; dh p'bD dh tkoh

;h HHH php' B/ sK ewkb eo ’sh, BkNe tkbh e[Vh dk nZyo^

nZyo :kd eo fbnk. PkpkP/ G?D/ `

G'bk L (osk e[Zp eZY e/ p[ZfYnK tKr fgZS/ jZE eoe/ s[odk j'fJnk nkT[Adk j?) jI{o n|;o ;kfjp ` w?A pkjo yVQ/ B/ ;ko/ o"bk n"y/ PpdK d/ noE

fy;e Ls[o ikDk

w'Vd? Ltkg;

eodk j?

gkgbhD LegV/ dh fJe tXhnk fe;w

;ztk LpDtk e/

tfoQnK L;kbK nB;k| LfJB;k|,

fBnK

;kr dh uhoBhL w[Zmh Go

;kr ikDh Lgsk BjhA osk LE'VQk fijk o"bk L;wZf;nk,

w;bk

(6)

;[D fbnk. gkbk ikDh eogkb{ ezi{; pzdk Jh pVk wkVk j?

ih. fJjB/ sK jI{o ni/ skJhA w/o/ jkVh dh ;/gh d/ dkD/ BjhA fdZs/. s[;hA fuVhJ/ ikDh xhb/ dk nB;k| wro'A efoU, gfjbK w/ok j;kp fJjd/ Bkb eokU iBkp `

eoskok L feT[A gJh gkbk f;zx fJj G'bk ikDh puBk ekohro eh efjzd? < nkJh pks ;wM w/A <

gkbk L (r[Z;/ Bkb) fJj feZXo eheB/ w/o/ rb gk fdZs/ sz{ HHH ;Zu G[Zb frnk n|;o ;kfjp ` rZb n;b fJj j? fe fgzv d/ ;ko/

b'e nZr/ tor/ ;kT{ pzd/ BjhA oj/. nZr/ b'e fJZe^d{i/ dk ezw eod/ ;h s/ nkgDh fwjBs^wi{oh b?Ad/ ;h. j[D gsk BjhA fej' fijk IwkBk nk frnk. fJj oZp fiZv/ fiZv/ sK M{m wkod/

n?, Bkb/ g?;/ b? e/ w'Vdk BjhA. T[~s'A dkp/ fdzd/ n? fe n;hA s?E'A fejVh o'eV bJh ;h. fJj puBk ekohro M{m p'bdk j?. Bkb/ xhbk w/o/ g?;/ w[Zeodk j? s/ w?ƒ vokt/ th fdzdk ofjzdk j?.

php' L b?, ;[D b' fJjdh rZb. t/ uZgD ezfBnK ` n;hA s?ƒ fJj rZb ed'A nkyh ;h. s{z n?v/ n?v/ e[co s'bd?A, s?ƒ Pow BjhA nkT[Adh < ed'A s?E'A GkB bJh ;h s/ ed'A s?ƒ xhb/ B/ vokt/

fdZs/ n?. o[gJhnk s?E'A gzi ;" fbnk ;h Io{o. s/ T[j th gkJh^gkJh Bp/V fdZs/, fpnki ;D/. sz{ fbyh fcod?A ;Zs ;" s/

fpnki nZv. ikj bk b? i'o. d[nkBh Bh fdzd/.

eoskok L GkJh phph PKsh eo'. jwkoh pks ;[D'. ;oeko B/ c?;bk ehsk j? fe i/ e'Jh fe;/ ƒ eoIk d/ e/ Bi?i iK g?;/ tZX fby/rk fpnki tZX bt/rk sK T[;ƒ ;\s ;Ik fdZsh ikt/rh Bkb/ fi;

ek eoIk d; ;kb ;/ g[okDk j' frnk j? T[; e' wkc ehsk ikt/rk ` s/ i/ Pkj{eko B/ w{b ;/ fInkdk fpnki b/ fbnk j't/

sK tkX{ fpnki th tkg; eotkfJnk ikt/rk.

G'bk L s/ jI{o w/oh ;/gh d/ dkD/ th fdtk fdU, fJ; ezi{; s'A. w?A sK ezw ehs? e'Jh w[|s ’u sK BhA wzrdk <

eoskok L nph mfjo', s[wkoh pks th ;[Ds/ j?A. (;'Nh T[sKj uZ[e e/) n|;o ek j[ew ;[D'. ;ko/ u[Zg j' ikU. nkJh pks ;wM

n"y/ PpdK d/ noE

ikDh LefjD dk

Gkt, wsbp

;/gh LnBki d/

;/tkcb pdb/ ezw eokT[Dk wi{oh LwId{oh

IwkBk L;wK

dkp/ LXwekT[Dk, vokT[Dk

o'eV Loew

w[Zeodk LfJBeko

uZgD ezfBnK LuZgD tor/

ezBK tkbk

e[|o LM{m

s'bd?A Lp'bdk j?A

GkB Lg?;/

(y[ZbQ/ f;Ze/) gkJh^gkJh LfJZe fJZe

g?;k, ;ko/

o[gJ/

;D/ L;w/s

nZv LtZyok

w{b Lw{bXB, gz{ih e"vhnK Lf;ZghnK

(7)

w/A < (;ko/ u[Zg ukg esko pzBQ e/ yV' iKd/ jB) nZSk GkJh gkbk f;zx, ikDh feogkb{, J/; t/b/, s[wko/ gk; fenk j? <HHH jwkok wsbp j? fe e'Jh g?;k^Nek s[wkoh i/p w/A j? < HHH nkJh pks ;wM w/A<

gkbk L (i/p u"Vh eoe/ t/ydk j'fJnk) fszB d;hnK, fJZe gzih s/

uko e"vhnK.

eoskok L (rzGho j' e/) nZSk, np jwkok nB;k| ;[D'. d' d;hnK s'A sz{

tkX{ bJ/ fpnki e/ pdb/, fuVhJ/ ikDh xhb/ e' fdU, fJZe d;h G'b/ ikDh puB/ ekohro e' fdU ;/gh e/ dkfDnK e/ pdb/. pkeh gzih jwkoh HHH BjhA BjhA, php' ikDh xhb/ dh G?D e' fdU, fJj Skg/ eh gkgbhD dk ;{N ;wkJ/rh. n"o e"vhnK jw e' fdU, jwko/ gk; y/vD e' BjhA j?. nkJh pks ;wM w/A < fJj e"vhnK jw y/vD e/ wKrsk j?, foPts BjhA b/sk.

(fuVhnk s/ G'bk g'bk^g'bk j;d/ jB s/ php' wz{j nZr/ u[zBh dk gZbk d/ e/, gkb/ tZb e[BZyh Mkedh jk;k o'eD dk :sB eodh j?.)

gkbk L (o'; Bkb, i/p ftZu jZE gkJh yV'sk j?) pZb/ UfJ tZfvnk ubkek ` fJj uzrk BkNe ouD bZr/ UA s[;hA ;ko/ r'Ad rz[d e/. g?Ash g?;/ w?A pkg{ s'A ekgh yohdD ƒ fbnKd/ n?, s[;hA g?f;nK d/ Bkb w/ohnK e"vhnK th y'j bU.

(;ko/ T[~uh T[~uh jZ; g?Ad/ jB)

eoskok L (j;dk j'fJnk) UfJ ik UfJ wkV/ i/o/ tkfbnk ` s?E'A sK n?t/A n?t/A swkP/ ’u th db/oh Bk ftykJh rJh. nkJh pks

;wM w/A <

gkbk L (w[;eokT[AfdnK) w?A db/oh ftyk e/ g?Ash g?;/ mrk p?mK s/ s[;hA eZbQ ƒ ob e/ fJjBK dhnK e[bchnK yk ikU. Bkb/ w?ƒ ;e{b

’u w\"b eo'. w/ok fdwkr \okp j'fJn? <

eoskok L (T[~m e/ gkb/ d/ w'Y/ ’s/ jZE oyfdnK) ikj :ko sz{ sK BkNe dk ;[nkd Jh rkb fdZsk n;hA e'Jh s/o/ g?;/ ;Zuh^w[Zuh b?

iKd/ < HHH uZb' j[D y/bQ ysw s/ g?;k jIw. pkeh BkNe eZbQ y/vKr/. (;'Nh T[sKj u[edk j'fJnk yZp/ gk;/ s[o iKdk j?.)

n"y/ PpdK d/ noE dZ;hnK Ld; g?;/ d/

pj[s ;ko/

f;Ze/

gzih Lgzi g?;/

;wkJ/rh LpDtkJ/rh e[BZyh Lu'o nZy

Bkb t/yDk

r'Ad LgbkN,

:'iBk, soshp

i/ok L;kj;,

fjzws, firok wy"b LwIke,

jk;k^mZmk, fNueo

rkba L\okp

(8)

G'bk L (jZE pzBQ e/ ezpdh fijh p[ZfYnK torh nktkI ftZu) jI{o wkJh pkg ` w/o/ ;/gh d/ g?;/ sK dtk ikU HHH w?A p[ZYk nkdwh eZbQ ƒ nkNk feZE'A fbnkT{A <

php' L (u[zBh dk gZbk wz{j ftu dZp e/ j;dh^j;dh eosko/ d/ wro/

iKfdnK s/ G'b/ tZb wz{j eofdnK) thok o'Nh sz{ nZi ;kv/ xo/

yk bJhA. nkJh pks ;wM w/A.

eoskok L (c/o pkjo nk e/) s[wkok nB;k| nrbh tko nk e/

eoKr/. nrb/ wjhB/ dh ;skoK sohe e' nkT[Dk. id'A tki gt/

jkIo j'Dk. tki n?;/ gJ/rh L “G'bk ikDh puBk ekohro jkIo j't/ pJh U HHH.” nkJh pks ;wM w/A <

(fuVhnk, G'bk s/ gkbk ;Zi/ gk;/ s[o iKd/ jB s/ php' s/ eoskok yZp/ gk;/ ub/ iKd/ jB.)

gkbk L (iKdk iKdk) eosko/ ƒ rZb pVh ;[ZMh, w[zfvU ` sd/ fJjdk BK

;e{b ’u wk;No ih B/ e"seh oZfyn? Bk.

(T[j fszB/ fyV^fyVk e/ j;d/ jB.) (godk fvrdk j?)

fN~gDh

fJeKrheko r[ofdnkb f;zx dk fJj fJZe pkb^fJeKrh j?. 10 s'A 14 ;kb sZe dh T[wo tor d/ pZu/ fJ; d/ gkso jB. fJeKrh ftZu fJZe BkNe y/vD dh i[rs okjhA fJ; ftZu jk;^o; g?dk ehsk frnk j?. fJ; dk ftPk feo;kBh ;wki Bkb ;zpzXs j?. fJ; dk tksktoB, ;wZf;nk ns/ Ppdktbh wkbt/ dh Mbe g/P eod/ jB. eoskok, gkbk, fuVhnk, G'bk s/ php' fJ;

d/ gzi pkb^gkso jB. T[j nkgD/ ;ztkdK okjhA fe;kB s/ wId{o tor dhnK wIp{ohnK ƒ g/P eoB bJh ‘swkPk’ Gkt BkNe dh f;oiBk eod/ jB. w[Zy

;wZf;nk wId{oh ns/ ftnki ’s/ g?f;nK d/ b?D^d/D Bkb ;pzXs j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) fJ; fJeKrh ftZu y/v/ rJ/ BkNe d/ gksoK dh ikDekoh fdT[.

(ii) gkbk eosko/ e'b fejVh |fonkd b? e/ nkT[Adk j? <

n"y/ PpdK d/ noE

tki LnktkI

(9)

(iii) G'b/ B/ gkb/ dh eh fPekfJs ehsh <

(iv) eoskok eh fJB;k| eodk j? <

(v) php' fuVhJ/ dh G?D feT[A BjhA pDBk ukjz[dh <

(vi) gkbk Bt/A s/ g[okD/ pzfdnK dh s[bBk eodk j'fJnk eh efjzdk j? <

(vii) G'bk fe; uhI d/ g?;/ wzrdk j? <

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) ftnki ’s/ g?;/ dk eko'pko eoB tkfbnK ƒ ne;o fuzss t/fynk iKdk j?. fe;/ nfij/ ftnesh dk gkso^fusoB eo'.

(ii) eh s[;hA ed/ fe;/ ikd{ro dh y/v iK swkPk t/fynk j? < nfij/

fdqP ƒ nkgD/ PpdK ftZu fby'.

(iii) i/eo s[jkƒ iZi pDB dk w"ek fdZsk ikt/ sK e/;K dk fBgNkok eoB pko/ s[jkvk eh fdqPNhe'B j? < ftuko g/P eo'.

(iv) eh s[;hA ed/ fe;/ BkNe ftZu fjZ;k fbnk j? < nkgDk nB[Gt g/P eo'.

(v) fe;/ nZyhA d/y/ BkNe d/ gksoK s/ wzu d/ fdqP ƒ fJZe ukoN T[go do;kT[D dh e'fPP eo'.

nH tuB pdb' L (i) GKvk HHH (ii) w[zvk HHH (iii) e[Vh HHH (iv) w{VQk HHH (v) rXk HHH (vi) swkPk HHH (vii) e[o;h HHH (viii) wK HHH (ix) gZr HHH (x) ;{N HHH

(10)

JH j/m fby/ PpdK dk P[~X o{g fby' L (i) nB;k| HHH

(ii) eBi{; HHH (iii) e"YhnK HHH (iv) p[Zvk HHH

;H j/m fby/ Xks{nK s'A fefonktK pDkT[ L (i) yk HHH

(ii) ik HHH (iii) ;'u HHH (iv) oZy HHH (v) ;[D HHH (vi) T[~m HHH

jH j/m fby/ tkeK ft~u fefonk ftP/PDK dh gSkD eo' L (i) php' j"bh^j"bh p'bdh j?. HHH

(ii) nrb/ wjhB/ dh ;skoK sohe ƒ fJE/ nkT[Dk. HHH (iii) b'e feT[A o'I bVd/ jB < HHH

(iv) eoskok tXhnk fJB;k| Io{o eo/rk. HHH

(v) php' y/s ftu'A ;kr dh uhoBh S/shA^S/shA s'V ojh j?. HHH eH j/m fby/ tkeK ft~u ekb d/ t~y'^t~yo/ o{gK dh gSkD eo' L

(i) eoskok fJB;k| g;zd nkdwh ;h. HHH

(ii) gkbk d' xzfNnK s'A fojo;b eo fojk ;h. HHH (iii) fuVhnk nk fojk j?. HHH

(iv) xhb/ dh G?D gkgbhD dk ;{N f;bkT{rh. HHH

(v) php' BkNe ftu xhb/ dh G?D dh G{fwek fBGkT[Adh j?. HHH yH j/m fbfynK nykDK d/ noE d~; e/ tke pDkT[ L

(i) T[j fejVh rbh fiZE/ Gkr' BjhA ybh HHH (ii) nZyhA t/y e/ wZyh BjhA fBrbh iKdh HHH (iii) ;kJhnK fes/ tXkJhnK fes/ HHH

(iv) fJZe u[Zg ;" ;[Zy HHHH

(v) jKvh T[pb/rh sK nkgD/ jh ezY/ ;kV/rh HHH

(11)

eosko f;zx ;okGk

vkH jopz; f;zx uktbk

P\;hns s/ ouBk

f;Zy fJfsjk; ns/ pkb ;kfjs fbyD tkfbnK d'jK jh y/soK ftZu vkH jopz; f;zx uktbk fJZe wjZstg{oB

;EkB oZyd/ jB. nkg ih dk iBw 15 ngo?b, 1937 JhH ƒ fgzv w[jktk, wzvh pjkT[dhB, fIbQk r[ioks, sfj;hb |kbhnk (gkfe;skB) ftZu j'fJnk. nkg ih d/ wksk ih dk BK wkfJnk d/th ns/ fgsk ih dk BK w{bk f;zx ;h. ;qh r[o{ s/r pjkdo ykb;k ekbi, fdZbh s'A ps"o fJfsjk; d/ gq'|?;o ;/tk^w[es j'J/. T[BQK tb'A doiB s'A tZX g[;seK f;Zy fJfsjk; Bkb ;zpzXs g[;seK, 8 ejkDh ;zrqfj ns/ 1 ekft^;zrqfj gqekfPs j' u[Ze/ jB.

eosko f;zx ;okGk

16 Btzpo, 1915 ƒ id'A eosko f;zx ;okGk ƒ cK;h fdZsh rJh sK T[;

dh T[wo 19 ;kb ns/ e[M wjhB/ ;h. Gkos dh nIkdh bJh Pjhd j'D tkb/

B"itkBK ftZu'A T[j ;G s'A xZN T[wo dk eqKshekoh ;h. T[j }do bfjo d/

w'YhnK ftZu'A ;h, fiBQK B/ nzro/IK fto[ZX P;so eqKsh fbnk e/ d/; ƒ nIkd eokT[D dk ;[gBk t/fynk ;h. }do bfjo dk gqXkB pkpk ;'jB f;zx GeBk, T[; ƒ ‘pkpk ioB?b’ efj e/ p[bkfJnk eodk ;h. Grs f;zx T[; ƒ nkgDk gq/oBk ;o's, nkgDk r[o{, nkgDk fwZso ns/ nkgDk Gok efj e/ :kd eodk

;h. id'A Grs f;zx ƒ frq|sko ehsk frnk sK eosko f;zx dh s;tho T[;

dh i/p ftZu ;h, fi; ƒ T[j jw/Pk nkgD/ e'b oZydk j[zdk ;h.

(12)

;zB 1912 dh rZb j?. 15 e[ ;kb dk fJZe B"itkB Gkos s'A uZb e/ nwohek dh pzdorkj ’s/ gZ[fink. ijkI d/ j'o w[;k|oK ƒ T[so ikD dh nkfrnk fwb rJh go Gkos s'A nkJ/ fjzdhnK ƒ o'e fdZsk frnk. T[BQK ftZu fJj B"itkB th ;h fijVk T[~u ftZfdnk gqkgs eoB bJh nwohek tor/ nIkd d/; ftZu gj[zfunk

;h. fJwhro/PB nfXekoh B/ ijkI s'A T[sofdnK jh T[; ƒ g[ZfSnk L

“s/ok BK eh j? <”

“eosko f;zx ;okGk.”

“sz{ fJZE/ eh eoB nkfJnk j?A <”

“w?A fJZE/ ftfdnk gqkgs eoB bJh nkfJnk jK.”

“eh fjzd[;skB ftZu gVQD bJh e'Jh EK BjhA ;h <”

“fjzd[;skB ftZu :{Bhtof;NhnK sK jB go w?ƒ gsk brk j? fe nwohek ftZu pj[s uzrhnK :{Bhtof;NhnK jB, fiBQK ftZu eJh d/;K d/

ftfdnkoEh nk e/ gVQd/ jB. w?A th fJZE/ gVQBk ukjz[dk jK s/ e[M pDBk ukjz[dk jK.”

“i/ s?ƒ fJE/ T[soB Bk fdZsk ikt/ ns/ tkg; w'V fdZsk ikt/ sK eh eo/Ark <”

“nwohek tor/ nIkd d/; ftZu th i/ ftfdnkoEhnK ƒ o'eK gkJhnK iKdhnK jB sK ;z;ko dh T[~Bsh fet/A j't/rh < w/oh p/Bsh j? fe w?ƒ Bk o'fenk ikt/. eh gsk w?A fJZE'A ftZfdnk gqkgs eoe/ ;z;ko d/ Gb/ dk e'Jh wjkB ezw eo ;eK, fi; Bkb fjzd[;skB dh jh BjhA nwohek dh th fJZIs tX ;e/.”

fJj ;[D e/ fJwhro/PB nfXekoh y[P j' frnk s/ T[; B/ ;okGk ƒ

;kB|oKf;;e' T[soB dh nkfrnk d/ fdZsh.

eosko f;zx dk iBw fgzv ;okGk, fIbQk b[fXnkDk ftZu wzrb f;zx d/

xo 24 wJh, 1896 ftZu j'fJnk. T[j oZi/ g[Zi/ fe;kB ;B. fgzv ftZu T[BQK dh u'yh IwhB ;h. eosko f;zx ni/ pZuk jh ;h fe T[; d/ fgsk dk d/jKs j' frnk. ;okGk dk gkbD^g';D nkg d/ dkdk puB f;zx B/ ehsk. T[BQK dh

n"y/ PpdK d/ noE w'YhnK L pkBhnK fjzdhnK L fjzd[;skBhnK T[~Bsh L soZeh u'yh L pj[s fInkdk

(13)

fJj ohM ;h fe ;okGk tZvk j' e/ e'Jh tZvk ;oekoh n|;o pD/. eosko f;zx dh fJZe S'Nh G?D th ;h, fi; dk BK XzB e"o ;h.

eosko f;zx dk pugB pV/ bkv fgnko ftZu phfsnk. gzi e[ ;kb dh T[wo ftZu T[; ƒ ;okG/ d/ gqkfJwoh ;e{b ftZu dk\b eotk fdZsk frnk.

T[; s'A pknd wkbtk \kb;k jkJh ;e{b b[fXnkDk ftZu dk\b j' frnk. fJZE'A T[; B/ fwvb gk; ehsh s/ fco fwPB jkJh ;e{b ’u dk\bk b? fbnk. fJZE/

gVQkJh ftZu fdb Bk brD eoe/ T[j B"thA iwks dh gVQkJh ftZu/ jh SZv e/

nkgD/ ukuk ih e'b T[Vh;k ubk frnk.

T[Vh;k ftZu ofjzfdnK T[; B/ d;thA gk; ehsh. fJBQK fdBK ftZu jh pzrkb ns/ T[Vh;k ftZu nIkdh ;pzzXh ikrqsh g?dk j' ojh ;h. T[; B/ nzro/Ih n\pkoK okjhA d/;^ftd/P ftZu tkgo ojhnK xNBktK pko/ gfVQnk. T[; B/

gfjbh tko fJj wfj;{; ehsk fe nzro/Ih ;kwoki fe; p/dodh Bkb Gkostk;hnK dk bj{ u{; fojk ;h. fJZE/ T[; ƒ nrKjtX{ ;kfjs, fJfsjk;

ns/ okiBhsh Bkb ;zpzXs eJh g[;seK gVQB dk nt;o th fwfbnk. T[j pVk ;wMdko ns/ shyD p[ZXh tkbk ftfdnkoEh ;h. T[; B/ nkgDh wks^GkPk gzikph d/ Bkb^Bkb fjzdh, T[od{ ns/ nzro/Ih dh uzrh w[jkos jk;b eo bJh

;h. T[; ƒ c[Npkb ns/ feqeN y/vD dk th pj[s P"e ;h.

d/; ƒ nIkd eotkT[D bJh eqKshekoh ;'u oZyD tkfbnK dh fJZe BthA

;z;Ek pDkJh rJh. fJ; dk Bkw ‘dh fjzdh n?;';hJ/PB nk| g?f;f|e e';N’

oZfynk frnk. ;okGk ƒ T[; dh S'Nh T[wo eoe/ gkoNh dk e'Jh nj[dk Bk fdZsk frnk go fJZe Btzpo, 1913 ƒ id'A ‘}do’ gou/ dk gqekPB P[o{ j'fJnk sK T[; dh ;koh fIzw/tkoh eosko f;zx ƒ jh ;"Agh rJh. fJ; gou/ d/ BK

’s/ jh ‘fjzdh n?;';hJ/PB nk| g?f;f|e e';N’ dk BK pdb e/ ‘}do bfjo’

gqf;ZX j' frnk.

;okGk }do bJh pVhnK i'PhbhnK eftsktK fbfynk eodk ;h. id'A gou/ dhnK ekghnK nkgD/ ;kJheb ’s/ oZy e/ T[j xo'^xohA tzvD iKdk sK T[; d/ p[bQK ’s/ ne;o fJj gzeshnK j'fJnk eodhnK ;B L

;/tk d/P dh fizdVhJ/ pVh n"yh, rZbK eoBhnK Y/o ;[ybhnK B/.

fiBQK d/P ;/tk ftu g?o gkfJnk, T[BQK bZy w[;hpsK MZbhnK B/.

n"y/ PpdK d/ noE ohM L fJZSk nt;o L w"ek shyD L s/I w[jkos L fBgz[Bsk

(14)

id'A fJj B"itkB eqKshekoh d/P ƒ nIkd eotkT[D d/ nkgD/ fwPB dh g{osh ftZu br frnk T[d'A T[; dh T[wo e/tb 18 ;kb dh ;h. T[; dk fBZs dk gq'rokw fJ; soQK ;h fe T[j fgzvK ftZu iKdk, b'eK ƒ fwbdk, T[BQK ftZu }do dk gquko eodk ns/ b'eK ƒ nzro/IK fto[ZX fsnko j' ikD bJh gq/odk.

eosko f;zx ;okGk T[; ;w/A }do bfjo dh nrtkJh eo fojk ;h.

T[j |"ih SkT[DhnK ’s/ jwb/ eoe/ T[~E'A e[M jfEnko gqkgs eoBk ukjz[dk ;h.

fJ; ezw bJh gkoNh d/ fIzw/tko w?ApoK ƒ tZy'^tZyohnK SkT[DhnK dk ikfJIk b?D bJh fB:[es ehsk frnk. fJBQK ;kfonK ftZu skbw/b pDkJh oZyD dh fIzw/tkoh eosko f;zx dh ;h fi; ƒ Bk ;w/A f;o ykD^ghD dh ftjb ;h s/ Bk nkokw eoB dh. T[; d/ fdb'^fdwkr ’s/ p; fJZe' jh ftuko SkfJnk j'fJnk ;h fe nkgD/ r[bkw d/P ƒ fe; soQK nIkd eotkfJnk ikt/.

}do bfjo P[o{ eoB bJh 21 cotoh, 1915 dk fdB fBPfus ehsk frnk. fJ; bJh ;kohnK fsnkohnK th w[ezwb eo bJhnK rJhnK. }do w/om, f|o'Ig[o ns/ whnKwho (bkj"o) s'A P[o{ j'Dk ;h. ;okGk B/ f|o'Ig[o ns/ ftPƒ rD/P fgzrb/ B/ w/om dh ekotkJh ftZu fjZ;k b?Dk ;h. }do d/

e[M j'o gqw[Zy B/sktK B/ 20 cotoh, 1915 ƒ b'g'e/ d/ g[fb; ;N/PB ’s/ jwbk p'b e/ 21 cotoh, 1915 ƒ bkj"o gj[zuDk ;h. go fJ; s'A gfjbK fe }do dhnK fJj :'iBktK nwbh ikwk gfjB ;edhnK }do gkoNh d/ fJZe w?Apo feogkb f;zx B/ fJBQK :'iBktK dh ;{uBk nzro/I nfXekohnK se gj[zuk fdZsh.

T[; ƒ gkoNh ftZu Pkwb j'J/ ni/ e[M jh fdB j'J/ ;B.

}do gkoNh d/ w?ApoK ƒ th gsk bZr u[Zek ;h fe T[BQK d[nkok fwZEh sohe dk fe;/ soQK ;oeko ƒ gsk bZr u[Zek j?. T[BQK B/ ekjbh ftZu c?;bk b? e/

}do dh sohe d' fdB gfjbK eo fdZsh. j[D 21 cotoh, 1915 dh EK 19 cotoh ƒ }do eoB d/ nkd/P toeoK ƒ G/i/ rJ/. fJj ;{uBk th feogkb f;zx B/ nzro/I nfXekohnK se gj[zuk fdZsh. T[BQK B/ }doh B/sktK d/ r[gs fmekfDnK ns/ b[ethnK EktK ’s/ Skg/ wko e/ pj[s ;ko/ B/sktK ƒ frqcsko eo fbnk s/ fJ; soQK }do P[o{ j'D s'A gfjbK jh fJZe d/P^Xo'jh eoe/

n;|b j' frnk. fJ; bfjo ƒ nk\oh MNek T[d'A bZrk id'A 2 wkou, 1915 ƒ eosko f;zx ns/ 23 wkou, 1915 ƒ ftPƒ rD/P fgzrb/ ƒ frq|sko eo fbnk frnk.

n"y/ PpdK d/ noE g{osh L g{ok eoBk ikfJIk L nzdkIk,

nB[wkB ekjb L S/sh,

ibdpkIh rdo L ftdo'j,

prkts

(15)

frq|skoh wro'A eosko f;zx ƒ bkj"o ;?ANob i/bQ ftZu fbnKdk frnk.

T[; T[go fJzrb?Av d/ pkdPkj fto[ZX :[ZX S/VB ns/ nzro/Ih oki dk s\sk gbND dh e'fPP tor/ ;zrhB fJbIkw brk e/ w[eZdwk ubkfJnk frnk.

eosko f;zx B/ Bk sK nkg jh e'Jh ;|kJh g/P ehsh ns/ Bk jh ndkbs tb'A Bh:s ehs/ rJ/ tehb ƒ e[M efjD fdZsk. T[j ndkbs ftZu ne;o fejk eodk ;h fe w?ƒ ibdh cK;h fdT[ sK fe w?A fco iBw b? e/ nkgD/

nX{o/ ezw ƒ g{ok eo ;eK. T[; B/ ;oeko tb'A brkJ/ ;ko/ d'P ep{b eofdnK fejk fe w?A i' ehsk j? T[j nkgD/ d/P ƒ s[jkvh r[bkwh s'A nIkd eotkT[D bJh ehsk j?. w?ƒ nkgD/ ehs/ ’s/ e'Jh gSsktk BjhA.

r'oh ;oeko tb'A rfms ehsh rJh ftP/P NqkfJfpT{Bb B/ T[; ƒ ‘;G s'A tZX \soBke fJBebkph’ eoko fdzd/ j'J/ 13 d;zpo, 1915 ƒ w"s dh ;Ik

;[Dk fdZsh. eosko f;zx ƒ 16 Btzpo, 1915 ƒ bkj"o ;?ANob i/bQ ftZu cK;h fdZsh rJh.

fN~gDh

vkH jopz; f;zx uktbk dk eosko f;zx ;okGk pko/ fJj b/y p/jZd y'i Gog{o b/y j?. fJ; b/y ftZu T[BQK B/ ;okG/ dh 19 ;kb dh S'Nh fijh T[wo ftZu ehs/ pjkdoh d/ ekoBkfwnK, j"A;b/, nksw^ftPtk; s/ brB ƒ do;kfJnk j?. fJBebkp T[; d/ \{B ftZu ;h. T[j fJBebkp bJh ihftnk ns/ fJ;/ bJh Pjhd j'fJnk. ‘}do bfjo’ d/ nkr{nK ftZu'A PkfJd jh e'Jh T[; tKr BkfJe pD e/ T[Gfonk j't/. T[j }do bfjo dk ;oho th ;h ns/

T[; dh nkswk th. ;okGk d/ ihtB s'A gq/oBk b? e/ nB/e B"itkBK B/ Gkos dh nIkdh dh bVkJh bJh ikBK tkohnK. Grs f;zx ’s/ th ;okG/ dh Pjhdh dk vz{xk n;o j'fJnk.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) eosko f;zx ;okGk d/ w[ZYb/ ihtB ’s/ o"PBh gkT[.

(ii) eosko f;zx ;okGk T[~u^ftfdnk jk;b eoB bJh fejV/ d/P frnk ;h <

(iii) Grs f;zx dh i/p ftZu fe; dh s;tho ofjzdh ;h s/ feT[A <

n"y/ PpdK d/ noE :[ZX L bVkJh, izr

;zrhB L rzGho w[eZdwk L e/;

fJBebkph L eqKshekoh, pkrh, i'Phbk

(16)

(iv) eosko f;zx ;okGk ƒ cK;h d/D bJh eh fJbIkw bkfJnk frnk <

(v) }do dh n;|bsk bJh e"D fIzw/tko ;h <

(vi) }do eoB bJh fe;^fe; eqKshekoh ƒ fIzw/tkoh ;"Agh rJh ;h.

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) Gkos dh nIkdh d/ ;zxoP ftZu Pjhd j'J/ fe;/ j'o d/P^Grs pko/

ikDekoh fdT[.

(ii) eh s[;hA fe;/ nfijh Pjhd n"os ƒ ikDd/ j' fi; B/ d/; ƒ nIkd eokT[D bJh ikB e[opkB ehsh j't/ < T[; pko/ fJZe b/y fby'.

(iii) }do bfjo dhnK wjZstg{oB fwshnK Bkb fJ; dhnK ;orowhnK dh uouk eo'.

(iv) s[;hA nkgD/ d/; ƒ fezBk e[ fgnko eod/ j' < ftuko g/P eo'.

(v) PjhdK ns/ d/; Xq'jhnK pko/ fJZe gq'i?eN fsnko eo' < s;thoK

;w/s t/ot/ ;fjs ikDekoh th fdT[.

nH ykbh EktK Go' L

(i) ;okG/ ƒ HHH T[soB dh nkfrnk fdZsh rJh.

(ii) ;okG/ ftZu HHH dh u/sBk T[Vh;k ftZu g?dk j'Jh.

(iii) nzro/I ;oeko B/ ;okG/ ƒ ;G s'A tX ysoBke HHH eoko fdZsk.

(iv) HHH g[fb; ;N/PB T[go jwbk eoB dh :'iBk pDkJh rJh.

(v) feogkb f;zx B/ }do dh HHH nzro/IK ƒ fdZsh.

JH j/m fby/ PpdK ƒ P[~X eoe/ fby' L

w'vhnK, ;oQkpk, fJshjk;, i{Bhtof;Nh, iPhbk

;{uBk nkIkdh fJBebkph

;kBcoKf;;e' b'g'e/

(17)

;H fto'Xh Ppd fby' L (i) d/P^Grs HHH (ii) frq|skoh HHH (iii) nIkdh HHH (iv) g{osh HHH

jH ;wkBkoEe Ppd fby' L (i) jwbk HHH

(ii) w[ezwb HHH (iii) }do HHH (iv) ;zrhB HHH

eH j/mK fd~s/ tkeK ft~u beho/ PpdK d/ BktK dh gSkD eo' L (i) ftPƒ rD/P fgzrb/ B/ w/om ftZu ftdo'j eoBk ;h. HHH

(ii) ;okG/ T[go nzro/I ;oeko dk s\sk gbND dk fJbIkw bkfJnk frnk.

(iii) feogkb f;zx, ;okG/ s/ fgzrb/ Bkb'A p[Ifdb ;h. HHH (iv) Grs f;zx, ;okG/ dh c'N' nkgDh i/p ftZu oZydk ;h. HHH (v) ;okGk i'PhbhnK eftsktK fbydk j[zdk ;h. HHH

yH j/m fby/ tkeK ft~u'A ekoe u[D e/ T[BQK d/ BK fby' L (i) eosko f;zx ;okGk B/ d/; bJh Pjkds fdZsh.

(ii) ;okG/ B/ T[Vh;k ftZu d;thA dh gVQkJh ehsh. HHH

(iii) ftPƒ rD/P fgzrb/ ƒ w/om s'A frq|sko ehsk frnk. HHH (iv) ;okG/ B/ i'Phbh eftsk fbyh. HHH

(v) eosko f;zx ;okG/ ƒ bkj"o ;?ANob i/bQ ftu cK;h d/ e/ Pjhd ehsk frnk.

(18)

g[bkV dh goh ^ ebgBk uktbk

;[Bhb e[wko p/dh

P\;hns s/ ouBk

;[Bhb e[wko p/dh dk iBw 3 cotoh, 1975 ƒ fgzv o[x{nkDk, fIbQk f;o;k, jfonkDk fty/ fgsk bkb uzd d/ xo wksk oki e[wkoh dh e[Zy'A j'fJnk. T[BQK B/

gzikph s/ noE^Pk;so ftZu n?~wHJ/H dh gVQkJh ehsh. g/P/ ti'A T[j nfXnkge jB. nkg gzikph GkPk d/ gquko s/ gq;ko bJh ;orowh Bkb tuBpZX jB.

g[bkV dh goh ^ ebgBk uktbk

“w?A d[BhnK d/ fe;/ fJZe yz{i/ bJh iBw BjhA fbnk. w/o/ bJh g{oh d[BhnK jh w/oh wksG{wh j?. HHH d{i/ PpdK ftZu HHH ;w[Zuk pqfjwzv w/ok gfotko j?.”

fJj wjkB ftuko ;B g[bkV ftZu ikD tkbh gfjbh Gkosh w[fNnko vkH ebgBk uktbk d/.

pugB s'A jh gZe/ fJokd/ tkbh ebgBk uktbk dk iBw 1 i[bkJh, 1961 ƒ wK ;z:'frsk dh e[Zy'A eoBkb fty/ j'fJnk. T[; d/ fgsk dk BK pBko;h bkb ;h. T[j nkgD/ uko G?D^GoktK ftZu'A ;G s'A S'Nh ;h. T[; ƒ ;ko/ fgnko Bkb w'AN{ efjzd/ ;h.

ebgBk dk w[ZYbk ;wK eoBkb wkvb NkT{B tkb/ xo ftZu jh phfsnk.

xo dh SZs T[~s/ b/N/^b//N/ T[j uzB skfonK dh ojZ;wJh d[BhnK pko/ ;'udh ofjzdh. T[; dk gfotko Xkowe ftukoK dk ;h. T[; d/ wksk^fgsk Xow ns/ ;/tk d/ ezwK ftZu tX uVQ e/ fjZ;k b?Ad/ ;B. fJ; dk n;o fJj j'fJnk

n"y/ PpdK d/ noE yz{ik Le'Bk wksG{wh LiBw^G{wh

;wZ[[uk L;kok

g[bkV LnekP,

ybkn w[fNnko Li[nkB e[Vh e[Zy Lg/N (roG) w[ZYbk LP[o{nksh ojZ;wJh LG/sGoh

(19)

fe ebgBk fJZe g[bkV ftfrnkBh j'D d/ Bkb^Bkb fJZe ;z;ekoh th ;h.

T[j Gkos ftZu ojh iK po|hb/ ftd/Ph fJbkfenK ftZu, go ihtB Go Pkekjkoh ojh.

ebgBk B/ u"Eh iwks ftZu ;g/; PNb dk wkvb pDkfJnk ;h ns/ fejk fe tZvh j' e/ fJ; soQK ;g/; PNb ftZu :ksok eo/rh. T[; B/ d;thA dh gqhfynk N?r'o pkb fBe/sB ;e{b, eoBkb s'A gk; ehsh. fJZe gk;/ Gkos^

gkfe;skB dh tzv T[gozs P/y{g[ok, gzikp (gkfe;skB) s'A eoBkb ftZu nk e/

tf;nk ebgBk dk ;XkoB gfotko ns/ d{i/ gk;/ g[bkV ftZu ikD d/ ;[gB/

b?D tkbh ebgBk. fJE'A d/ vhHJ/HthH robI ekbi ns/ fdnkb f;zx ekbi s'A gqh^:{Bhtof;Nh (11thA) ns/ gqh^fJzihBhnfozr gk; ehsh. fJZE/ jh T[; B/

fJZe cbkfJzr ebZp dh w?Apo pD e/ g[Pge ftwkB T[vkT[Dk ns/ rbkJhfvzr eoBk f;Zy fbnk ;h.

T[j fJzihBhnfozr ekbi uzvhrVQ s'A p?ubo nk| fJzihBhnfozr dh fvroh eoBk ukjz[dh ;h. fgsk nkgDh p/Nh ƒ nfXnkgB iK vkeNoh g/P/ tZb G/iDk ukj[zd/ ;B. ebgBk B/ pVh w[Peb Bkb nkgD/ wksk^fgsk ƒ okih ehsk. T[j fe;/ tZv/ ;[gB/ ƒ ;keko eoB bJh nZr/ tX ojh ;h. T[j

;g/; fJzihBhno pD e/ jtk ftZu T[vDk ukjz[dh ;h, g[bkV ftZu ik e/ uzB^

skfonK d/ ojZ; ikDBk ukjz[dh ;h. nkgD/ ekbi dh w?rIhB bJh b/y th fbydh ;h. T[j ghV ƒ uho e/ nZr/ fBebDk ikDdh ;h. uko ;kb dh ;\s fwjBs s'A pknd 1982 ftZu T[; B/ phHJhH dh fvroh nZtb doi/ ftZu gk;

ehsh. fJZE/ jh e[M ;wK T[j nfXnkgB th eodh ojh. go ebgBk dk we;d e[M j'o ;h.

ebgBk S'N/ eZd dh T[s;kjh, fBvo ns/ pjkd[o e[Vh ;h. T[j fdqVQ fJokd/ tkbh, fwjBsh ns/ ikro[e ;h. T[j w[zv/ s/ e[VhnK d/ fbzr^G/d ƒ BjhA wzBdh ;h. T[; ftZu B[wkfJzdrh eoB dh ekpbhns th ;h. fJ;/ bJh T[; ƒ ‘n?o' n?;No' ;[;kfJNh’ dh ;eZso u[D fbnk frnk ;h. T[j e[VhnK ƒ T[~u^f;Zfynk d/D d/ jZe ftZu ;h. T[j T[BQK b'eK ƒ B|os eodh ;h i' nkgDhnK XhnK ƒ ekbi G/iD s'A fJBeko eod/ ;h. T[j ;'udh ;h fe n"os f;o| xo dh ukodhtkoh ftZu e?d j' e/ jh Bk ofj ikt/. T[; ƒ xo s'A pkjo nk e/ nkgDh :'rsk ftykT[D dk w"ek fwbDk ukjhdk j?. n"os gVQ/rh BjhA sK ;wki ftZu spdhbh fet/A nkt/rh.

n"y/ PpdK d/ noE

;zihdk LfIzdkfdb

;z;ekoh LXkowe fposh tkbh

;g/; PNb Lg[bkVh ijkI

tzv LpNtkok

cbkfJzr ebZpLfiZE/ ijkI T[vkT[D dh f;ybkJh fdZsh iKdh j?

g[Pge ftwkB LS''Nk ijkI

(20)

1982 ftZu nwohek dh N?e;k; :{Bhtof;Nh B/ T[;

ƒ wk;No ^ fJB ^ n?o'BkNheb fJzihBhnfozr dh gVQkJh bJh u[D fbnk. wksk^fgsk ukjz[d/ ;B T[j fJZE/ ofj e/ wk;No fvroh eo bt/. fJ; tko ebgBk B/ pVh id'^ifjd eoe/ nkgD/ wksk^fgsk

ƒ okih ehsk. 1982 ftZu T[j nwohek ubh rJh. 1984 ftZu :{Bhtof;Nh nk| N?e;k;, nofbzrNB s'A J/no';g/; fJzihBhnfozr dh n?~;Hn?~;H dh gVQkJh g{oh ehsh ns/ 1988 ftZu T[; B/ :{Bhtof;Nh nk| e'b'o/v' p"bdo s'A nkgDh d{ih wk;No fvroh ns/ ghHn?~uHvhH dh fvroh gqkgs ehsh. fJ;/ d"okB T[;

dh fwZsosk coK;h;h B"itkB ihB ghno j?oh;B Bkb j'Jh i' ekch ;kbK s'A nwohek ftZu ofj fojk ;h. T[j feZs/ ti'A fJZe cbkfJzr fJB;NoeNo ;h.

d'tK dhnK o[uhnK s/ wkBf;e gZXo fJZe j'D eoe/ fJj ;pzX ftnkj ftZu spdhb j' rJ/.

1988 ftZu jh ebgBk B/ Bk;k (The National Aeronautical and Space Administation) ftZu ezw eoBk P[o{ eo fdZsk. fJZE/ T[; ƒ ;ko/ e/H;hH d/

BK Bkb p[bkT[Ad/ ;B. T[j gqwkfDs cbkJhN fJz;NoeNo ;h. T[; B/

J/noeok|N ns/ rbkJhvo T[vkJ/. T[; e'b fJefjo/ fJziD, pj[^fJziD, jkJhvo' gb/N ns/ rbkJhvo T[vkT[D bJh tgkoe gkfJbN dk bkfJ;?A; ;h.

T[; B/ J/no';g/; Bkb ;pzXs eJh fvrohnK jk;b eo bJhnK ;B. 1993 ftZu ebgBk Bk;k ftZu ‘Uto w?Ev; fJze’ Bkwh fwPB d/ tkJh; gq?ihv?AN ns/ y'i ftfrnkBh ti'A i[V rJh. T[; dh fIzw/tkoh sob gdkoEK d/ rsh ftfrnkB, Xosh s'A f;ZXh uVQkJh ns/ T[sokJh Bkb ;pzXs seBhe fsnko eoBk ns/ T[; ƒ bkr{ eoBk ;h. g[bkV ftZu r[o{sk pb dh ewh d/ ekoB wB[Zyh ;oho d/ nzr nkgD/^nkg feqnkPhb j'D bZr iKd/ jB. ebgBk dh fIzw/tkoh ftu T[BQK feqnktK dk nfXn?B eoBk Pkfwb ;h. fJZE/ ofj e/ jh ebgBk B/ Xosh s'A f;ZXh uVQkJh ns/ T[sokJh (Verticle Takeoff and Landing) Bkb ;pzXs ezw ehsk. fJ; soQK 1995 sZe T[j Bk;k d/ n?;No'B"N e'og; dk wjZstg{[oB fjZ;k pD u[Zeh ;h.

n"y/ PpdK d/ noE n?o'BkNheb LijkI

T[vkT[D dh ftZfdnk

;zi' e/ L;KG e/

nZtb Lgfjb/

Bzpo ’s/

fpBk Bkrk Lbrksko

fdqVQ LgZek

B[wkfJzdrh LnrtkJh, bhvofPg, gqshfBXsk fJB;NoeNo LnfXnkge Bk;k Lnwohek dh

fJZe ;z;Ek i' g[bkV

;pzXh y'i dk gqpzX eodh j?

rbkJhvo LfJziD ofjs jbek ijkI r[o{sk pb LfyZuD dh

Pesh

(21)

1996 ftZu T[j nkgD/ ihtB d/ gfjb/ Xosh d[nkb/ :ksok fwPB ftZu

;g/; PNb d/ wjZstg{oB w?Apo ti'A u[Dh rJh. fJj fwPB (STS-87) 19 Btzpo, 1997 ƒ P[o{ j'fJnk. fJ; fwPB dk T[d/P g[bkV (nzsfoeP) ftZu fJe ;gkoNB ;?N/bkJhN (Spartan Sattlelite) BK d/ T[grqfj ƒ rqfjgzX ’s/

gkT[Dk ;h. fJ;/ ;kb Gkos nkgDh nIkdh dh 50thA toQ/rzY (r'bvB i[pbh) wBk fojk ;h. fJ; :ksok d/ d"okB ebgBk pj[s y[P ;h. T[; B/ g[bkV ftu'A jh gqXkB wzsoh ;qh fJzdo e[wko r[iokb Bkb rZb ehsh ;h. T[; B/

jo Gkosh Bkrfoe d/ BK ;zd/P ftZu fbfynk L “i/ s[;hA fpBK fe;/ T[d/P ns/ brkU d/ ezw eo oj/ j' sK s[jkƒ nBzd BjhA nkt/rk. i/ s[;hA e[M eoBk ukjz[d/ j'' sK fJ; bJh eo' feT[Afe T[j s[jkvh nzso nkswk ƒ g;zd j?. :kd oj/, id'A s[;hA ezw gqsh g{oh soQK ;wofgs j''t'r/ sK jh s[;hA nkgDh wzfIb

’s/ gjz[uD ftZu ekw:kp j''t'r/.” fJ; c/oh s'A pknd ebgBk g[bkV ftZu :ksok eoB tkbh gfjbh Gkosh n"os ns/ d{i/ Gkosh j'D dk wkD jk;b eo u[Zeh ;h. fJ; dk iPB g{oh d[BhnK ftZu wBkfJnk frnk. fJ; s'A gfjbK oke/P Powk 1984 ftZu g[bkV ftZu ik u[Zfenk ;h.

fJ; fwPB s'A pknd ebgBk ƒ fJZe seBheh wkjo dk o[spk fwb frnk

;h. nkgD/ ezw ftZu fwjBs ns/ brB ;dek T[; ƒ fJZe tZyoh gSkD fwb rJh

;h. ebgBk B/ fJ; fwPB d"okB nB[Gt pko/ d;d/ j'J/ fejk fe, “id w?A T[~s/

(g[bkV ftZu) ;K sK w?ƒ wfj;{; j'fJnk fe w?A Xosh d/ fe;/ \k; fjZ;/ s'A BjhA nkJh pbfe w?ƒ brdk ;h fe w?A T[; skfonK dh d[BhnK dh ofjD tkbh jK.”

;zB 2000 ftZu ebgBk ƒ d[pkok fJZe T[vkD fwPB fi; dk BK STS- 107 ;h, fjZ;k pDB dk w"ek fwfbnk. fJ; fwPB ftZu ebgBk ƒ T[go'es

;{\w r[o{sk Pesh gq:'r Bkb ;pzXs pj[s wjZstg{oB fIzw/tkoh fdZsh rJh.

fJ; fwPB dk T[d/P Xosh ns/ g[bkV ftfrnkB nfXn?B dk ft;Ekog{ote y'i ekoi eoBk ;h. go e[M seBheh ekoBK eoe/ fJj fwPB tko^tko oZd j[zdk fojk.

16 iBtoh, 2003 ƒ ebgBk fJZe tko fco fwPB STS-107 d/ ezw ƒ g{ok eoB bJh e'bzphnk BK d/ g[bkVh ijkI dh wjZstg{oB w?Apo ti'A ybkn ftZu gj[zu rJh. d{ih tkoh g[bkV ftZu ikD s'A gfjbK T[; B/ fejk

;h, “fJZe tko fco g[bkV ftZu ikDk fJZe ;[gB/ dh soQK j?. fJj fJZe ;[yktK nB[Gt j?.”

n"y/ PpdK d/ noE d[nkb/ Luko/ gk;/

to/rzY L;kbfrojk

c/oh L:ksok

iPB Ly[Ph

wkjo LfBg[zB

tZyoh LnbZr

fwPB Lekoi, T[d/P

;{yw Lpj[s S'Nk (pohe) r[o{sk LXosh dh

fyZu Pesh e'bzphnk Lg[bkVh

ijkI dk BK

;[yktK L;[ydkJh

(22)

fJ; fwPB ftZu ebgBk ƒ nkX[fBe seBkb'ih ftek; g[bkV :ksoh f;js ns/ ;[oZfynk, Xosh ns/ g[bkV ftfrnkB nfXn?B d/ Bkb^Bkb ;{yw r[o{sk Pesh Bkb ;pzXs fIzw/tkoh fdZsh rJh. ebgBk ns/ T[; d/ ;kEh ftfrnkBhnK B/ fwb e/ wB[Zyh ;oho T[~s/ nzsfoeP dk gqGkt, e?A;o e'fPektK dh ;whfynk, ehN^gszfrnK T[s/ GkojhDsk gqGkt ns/ pqfjwzv d/ j'o ojZ;K dh ikDekoh Bkb ;pzXs seohpB 80 gq:'r ehs/. fJ; fwPB ftZu ebgBk B/ wjZstg{oB G{fwek fBGkJh.

16 fdB g[bkV ftZu ofjD s'A pknd 1 cotoh, 2003 ƒ nkgD/ fIzw/ br/

ezw ƒ g{ok eoe/ ebgBk uktbk nkgD/ ;kEh ftfrnkBhnK Bkb Xosh tZb tkg; gos ojh ;h. nk\oh ;'bK fwzN pj[s xkse f;ZX j'J/. Xosh tk:{wzvb ftZu dk\b j'D s'A f;o| 16 fwzN gfjbK ;G e[M mhe bZr fojk ;h. go nukBe eh j'fJnk < fe;/ ƒ e[M ;wM BjhA ;h nk fojk. ezNo'b o{w tb'A fJZe tko BjhA, d' tko BjhA pbfe eJh^eJh tko e'bzphnk Bkb ;zgoe eoB dh e'fPP ehsh rJh. go nzsfoeP dh \kw'Ph ƒ ezNo'b o{w dh e'Jh ntkI s'VB ftZu Bkekw:kp ojh. Xosh d/ tk:{wzvb ftZu dk\b j'D ;w/A ijkI dh o|sko ns/ skgwkB r[o{sk Pesh ekoB tX iKdk j?. fJ; bJh fJj ;wK

;zeN Gfonk j[zdk j?.

Gkosh w{b dh ebgBk uktbk ;w/s ;Zs g[bkV ftfrnkBhnK ƒ b? e/

fwPB T[~s/ rJ/ e'bzphnk :kB d/ w[;hps ftZu c;D d/ ;p{s fwb rJ/ ;B.

ezNo'b o{w ftZu p?m/ b'e fpbe[b g/P/to b'eK dh soQK PKs ;B. go j[D g[bkVh ijkI dh u[Zgh T[BQK ;GBK ’s/ Gkoh g? ojh ;h.

e?b/c'oBhnk, N?e;k; ns/

noeB;k; s'A wkjo fBrokBK d/ ;zd/P nk oj/ ;B fe T[BQK B/

s/I o"PBh t/yh i' N[ZN/ j'J/ wbp/

ftu'A fBebh ikgdh ;h. ezNo'b o{w ftZu p?m/ wkjo b'e :kB d/

;zd/P gVQB ftZu br/ j'J/ ;B fe, nukBe :kB dk skgwkB pj[s fInkdk tZX frnk ns/

fJ; s'A pknd u[Zg g;o

n"y/ PpdK d/ noE nzsfoeP Lybkn,

nekP

ehN LehV/

GkojhDsk LfpBK Gko (tIB) d/

gos Ltkg;

xkse L\soBke

ft;c'N LXwkek

(23)

rJh HHH o/vhT[ \k;'P ;h HHH ;eohB T[~s/ Bk e'Jh jbub HHH s/ Bk jh e'Jh T[whd puh ;h HHH.

1 cotoh, 2003 ƒ Pkw ;kY/ ;Zs ti/ fJZe Xwke/ d/ Bkb jh fJj g[bkVh ijkI spkj j' frnk. fJ; d/ Bkb jh ebgBk uktbk ns/ S/ j'o g[bkV ftfrnkBh ybkn ftZu nG/d j' rJ/ ;B. t/yd/ jh t/yd/ y[Ph dk wkj"b wksw ftZu pdb u[Zfenk ;h. nwohek B/ nkgDk Mzvk M[ek fdZsk ;h. ebgBk d/

gfotko bJh fJj ;dwk n;fj ;h. g{ok ;z;ko fJ; jkd;/ Bkb }wrhB ;h.

d/;K^ftd/PK d/ w[yhnK d/ ;'r^;zd/P nkT[D bZr/. ebgBk B/ \[d fJZe tko fejk

;h, “id th w/o/ woB dk ;wK nkt/rk, w?A g[bkV ftZu jh woBk g;zd eoKrh.” T[; dh nuDu/s ejh rZb ;G ƒ u/s/ nk ojh ;h. e'bzphnk PNb dk wbpk b[f;nkBk ns/ N?e;k; d/ fJbke/ ftZu c?b frnk. fJ; d/ e[M N[eV/

jh fwb ;e/.

woB T[gozs ebgBk ƒ ‘e"Aro/PBb ;g/; w?vb’, ‘Bk;k ;g/N cbkJhN w?vb’, ‘Bk;k fv;fNzr[fJPv ;oft; w?vb’ fwb/. ebgBk d/ ;BwkB ftZu okPNoh ns/ nzso^okPNoh gZXo ’s/ pj[s ;ko/ fJBkw ns/ ;z;EktK dh

;EkgBk ehsh rJh j?. :{Bhtof;Nh nk| e'b'o/v' B/ 1983 s'A fdZs/ ik oj/

‘nkT{N;N?Afvzr oh;?AN n?b{fwBh ntkov’ dk BK j[D ‘ebgBk uktbk ntkov’

oZy fdZsk j?. eoBkb ftZu ebgBk uktbk w?vheb ekbi dh ;EkgBk ehsh rJh j?. jfonkDk ;oeko tb'A e[o{e[P/so ftZu ‘ebgBk uktbk skok wzvb’

dh ;EkgBk ehsh rJh j?. fJ; soQK d/;K^ftd/;K s'A pj[s ;ko/ ;BwkB T[;

ƒ fwb/ jB.

ebgBk dh eoBkb s'A g[bkV sZe dh :ksok jw/Pk ;kv/ fIjB ftZu skIk oj/rh. g[bkV tk;h ebgBk uktbk j[D ed/ tkg; BjhA gos/rh HHH go Gkos nd[Zsh ns/ j'Djko p/Nh T[~s/ ;dk |\o eodk oj/rk. B"itkB ghVQh T[; s'A g/qoBk b? e/ nZr/ tXD d/ :sB eodh oj/rh.

fN~gDh

fJ; ihtBh ftZu g[bkV ftfrnkBh ebgBk uktbk dh ;zxoPwJh fIzdrh T[go o"PBh gkJh rJh j?. ebgBk uktbk B/ fJZe ;kXkoB gfotko ns/

S'N/ Pfjo ftZu iBw b? e/ th nkgDh fwjBs, brB ns/ fdqVQ fJokd/ ;dek soZeh d/ f;\o ƒ S'fjnk. fto'Xh ;wkie jkbs d/ pkti{d T[; B/ jko BjhA n"y/ PpdK d/ noE

nG/d Lbkgsk,

rkfJp

wksw L;'r

rwrhB LT[dk;

w[yhnK Lnkr{nK nuDu/s LnukBe

u/s/ L:kd

fIjB Lfdwkr

nd[Zsh LftbZyD

|\o LwkD

(24)

wzBh. pugB ftZu fwE/ Nhu/ ƒ g{ok eoB bJh Bk;k s'A j[zdh j'Jh g[bkV ftZu gj[zu rJh. T[; B/ ;koh d[BhnK ;kjwD/ f;ZX eo fdZsk fe fdqVQ fJokd/

Bkb ihtB d/ fe;/ th w[ekw ƒ jk;b ehsk ik ;edk j?. T[j Gkt/A j[D ;kv/

dofwnkB BjhA ojh go nkT[D tkbhnK ghVQhnK bJh gq/oBk^;o's pDh oj/rh. T[; B/ fJj th f;ZX eo fdZsk fe n"osK fe;/ th gZy'A wodK Bkb'A xZN BjhA jB. Gkos dh BjhA pbfe g{oh d[BhnK d/ b'eK d/ fdbK ’u T[;

dh :kd skIk oj/rh.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) g[bkV ftfrnkBh ebgBk uktbk dk pugB fe; soQK phfsnk <

(ii) gfotkoe wkj"b dk ;kjwDk ebgBk B/ fe; soQK ehsk <

(iii) ebgBk gfjbh tko g[bkV ftZu ed'A rJh ns/ T[; fwPB dk T[d/P eh ;h <

(iv) ebgBk uktbk dh w"s fe; soQK j'Jh <

(v) g[bkV d/ fejV/ ojZ; dk G/s ebgBk bJh gq/oBk^;o's pfDnk <

(vi) ebgBk uktbk d/ ihtB s'A ;kƒ eh gq/oBk b?Dh ukjhdh j? <

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) ebgBk uktbk s'A pknd Gkosh w{b dh ;[Bhsk ftbhnw; th 2006 ftZu g[bkV ’u rJh. T[; dh ihtBh Bkb ;pzXs fJZe gq'i?eN fsnko eo'.

(ii) eh s[jkƒ fe;/ ftfrnkBe y'i ftZu fdbu;gh j? < fJ; pko/

ikDekoh Gog{o fJZe b/y fbyD dh e'fPP eo' <

(iii) g[bkV dk ftfrnkBe nfXn?B I'\w Gfonk j?. eh fJ; d/ pkti{d ftfrnkBhnK ƒ y'i ikoh oZyDh ukjhdk j? < ftuko g/P eo'.

(iv) ebgBk uktbk dh y'i Bkb ;pzXs tZy'^tZyo/ ekoiK ƒ do;kT[Adk fJZe ukoN pDkT[.

(v) eh s[;hA nkgDh fIzdrh ftZu e[M eoB bJh e'Jh fwPB fwfEnk j? < T[; pko/ ekoi^:'iBk s/ nkgD/ fJokd/ pko/ y[ZbQ e/ ftuko g/P eo'.

(25)

JH j/m fby/ PpdK ƒ P[~X eoe/ fby' L

w[N/nko, tfrnkBh, w/jBs, Bkroe, wknj"b

;H j/m fby/ tkeK ft~u'A ftP/PD u[D e/ T[BQK dhnK fe;wK fby' L (i) ebgBk uktbk wkfjo ftfrnkBh ;h. HHH

(ii) g[bkV ’u ikD tkbh ebgBk gfjbh Gkosh n"os j?. HHH (iii) ebgBk B/ g[bkV ftZu pj[s gq:'r ehs/. HHH

(iv) g{ok ;z;ko fJ; jkd;/ Bkb pj[s }wrhB ;h.

(v) T[; :kB d/ e[M N[eV/ jh fwb ;e/.

jH i'V/ pDkT[ L

N?e;k; g[bkVh ijkI

eoBkb coK;h;h

e'bzphnk nwohek

ihB ghno/ j?oh;B ebgBk uktbk

(26)

wdB bkb YhArok

;toB f;zx

P\;hns s/ ouBk

;toB f;zx dk iBw 10H5H1934 ƒ fgzv fGUok, fIbQk o'gV fty/ j'fJnk. nkg r[o{ s/r pjkdo

\kb;k ekbi, fdZbh s'A ps"o gq'|?;o ;/tk^w[es j'J/. nkg ‘e"wh tzrko’ o;kb/ d/ w[Zy ;zgkde oj/. T[BQK B/ wokmh s'A nB[tkd th ehsk fi; ftZu

‘wkfjw dh ykVh’, ‘Bkwd/t’, ‘pqkjwD ezfBnk’ s/

‘c[Zb e[wbkfJnk’ Pkfwb jB. e[M ;zgkfds feskpK

jB fit/A L ‘ni'eh gzikph ejkDh’, ‘r[op\P f;zx gqhs ;z;ko’. nkg dhnK w"fbe ouBktK jB L ‘BktD uZb/ shoEhA’, ‘;H Grs f;zx’, ‘Xos ;[jkth’,

‘o[Zs fcoh’, ‘fuZso ftfuZso’, ‘nIkdh d/ ;[Zu/ tDiko/’.

wdB bkb YhArok

wdB bkb YhArok dk iBw 18 cotoh, 1883 JhH ƒ nzfwqs;o ftZu j'fJnk. T[jd/ fgsk ih vkeNo ;kfjp fdZsk wZb ;B. T[j nzfwqas;o ftZu gq?efN; eod/ ;B. wdB bkb d/ tZv/^tv/o/ ;kjhtkb, fIbQk ;or'Xk d/ ofjD tkb/ ;B. wdB bkb d/ S/ Gok s/ fJZe G?D ;h. wdB bkb d/ wkg/ uzr/

;od/^g[id/ ;B. pj[s nwho. T[jd/ fgsk ih fj;ko ns/ r[odk;g[o d/

f;ftb ;oiB ofj u[Ze/ ;B. T[j gZe/ nzro/I^Grs ;B. fJ;/ bJh nzro/i ;oeko B/ T[BQK ƒ okJ/ ;kfjp dk f\skp fdZsk ;h. nzfwqs;o nk e/

t;D dk ekoB T[~E/ \kBdkBh IwhB ikfJdkd dk j'Dk ;h. wdB bkb d/ Gok th nzro/I^gZyh ;B. T[j ;ko/ d/ ;ko/ tZv/^tZv/ nj[fdnK ’s/ ezw eod/ ;B.

n"y/ PpdK d/ noE

f\skp Lfvroh

nzro/I^gZyh Lnzro/IK d/

jwkfJsh

(27)

wdB bkb d/ wkg/ T[jƒ fJzihBhno pDkT[D d/ fJZS[e ;B. go nzfwaqs;o dh ibtk:{ B/ T[jd/ ftukoK ftZu p}kts Go fdZsh ;h. T[j nzro/IK dk

;\s d[PwB ;h feT[Afe nzro/I T[jdh fdqPNh ftZu GkoshnK ƒ b[ZNd/^g[ZNd/

ns/ T[BQK T[~go I[bw Ykj[zd/ ;B. wdB bkb ;dk d/;^fgnko s/ nIkdh dhnK rZbK eodk ofjzdk. wkg/ T[jƒ ‘e[okjhnk’ s/ ‘gkrb’ efjzd/ ;B. wdB bkb B/ nzfwqs;o s'A pkoQthA iwks gk; ehsh. T[j phHJ/H ftZu r"ofwzN ekbi, bkj"o dk\b j'fJnk. bkj"o T[BQK fdBK ftZu oki;h ;orowhnK dk e/Ado

;h. wdB bkb T[~go d/; dh nIkdh bJh bVB tkbhnK sfjohoK dk \k;

n;o fgnk. T[jB/ gVQkJh SZv fdZsh. T[j gzikp ;oeko d/ ;?Nbw?AN wfjew/

ePwho ftZu ebeo dh gdth ’s/ ezw eoB bZr fgnk. J/E/ T[jƒ b'eK dh rohph pko/ d[ydkfJe nB[Gt j'fJnk. nB/eK b'eK ƒ fJZe vzr dh o'Nh th BjhA i[Vdh ;h. wdB bkb nwho wkfgnK dk g[Zso ;h. T[jB/ uzr/ fdB d/y/ j'J/ ;B. go b'eK ƒ G[Zy/^Bzr/ d/y e/ T[jB/ T[BQK dh rohph dk ekoD nzro/IK ƒ ;wMDk P[o{ eo fdZsk. wB ftZu fB;uk ehsk fe nzro/IK ƒ fjzd';skB ’u'A jo jkbs ftZu eZYDk j?. T[jB/ fJe eko\kB/ ftZu th wI{o ti'A ezw ehsk. J/E/ ofjzfdnK No/v :{BhnB pDk bJh. wkbeK B/ T[jƒ B"eoh s'A itkp d/ fdZsk.

wdB bkb d/ xo tkb/ T[; Bkb ;\s BkokI ;B. T[j T[jƒ fe;/ T[~u/

nj[d/ ’s/ ezw eodk d/yDk ukj[zd/ ;B. T[jƒ T[u/oh f;Zfynk dtk e/ fJj ezw eoB d/ fJZS[e ;B. xo tkfbnK s'A szr g? e/ wdB bkb nkgD/ Gok fpjkoh bkb e'b ;zro{o ubk frnk. fpjkoh bkb fonk;s ihAd dk w[Zy w?vheb n|;o ;h. T[; B/ wdB bkb ƒ ;wMk^p[Mk e/ j'o gVQkJh eoB bJh oIkwzd eo fbnk. wdB bkb ƒ fJzihBhnfozr dh f;Zfynk gqkgs eoB bJh fJzrb?Av ubk frnk. xo tkfbnK dk f\nkb ;h fe fJzrb?Av ik e/ T[jd/ ftukoK ftZu spdhbh nk ikt/rh.

wdB bkb YhArok 6 i[bkJh, 1906 ƒ fJzrb?Av ik gj[zfunk. T[jB/

:{Bhtof;Nh ekbi bzdB ftZu dk\bk b? fbnk. fJzrb?Av ftZu nzro/I GkoshnK Bkb j'o th G?Vk ;b{e eod/ ;B. T[BQK ƒ n;ZfGnk b'e ;wMd/ ;B. r[bkw j'D d/ Bks/ T[BQK dk dk\bk j'NbK ftZu th pzd ;h. T[E/ fjzd[;skBh ftfdnkoEh d{i/ doi/ d/ Pfjoh ;wM/ iKd/ ;B. T[BQK Bkb ftsefonK Gfonk ;b{e ehsk iKdk ;h. bzdB ftZu ‘fJzvhnk jkT{;’ oki;h ;orowhnK dk e/Ado ;h.

n"y/ PpdK d/ noE fJZS[e Lukj[zd/

ibtk:{ Lwj"b wkg/ Lwksk^fgsk e[okjhnk L}bs o;s/

fgnk j'fJnk oki;h LokiBhse sfjohoK LGkPDK

vzr Lt/bk

wI{o LwId{o

;b{e Lfttjko

n;ZfGnk Lizrbh, w{oy

(28)

J/E/ eqKshekoh ftukoK d/ Gkosh ne;o nk i[Vd/ ;B. T[j d/; dh nIkdh bJh ftuko^tNKdo/ eod/ ns/ j'o th eJh gqeko d/ tkd^fttkd eod/ ofjzd/ ;B.

;ko/ ftfdnkoEh fJZe oki;h iZE/pzdh d/

o{g ftZu J/E/ ezw eod/ ;B. wdB bkb B/

th fJzvhnk jkT{; ftZu j'D tkbhnK whfNzrK ftZu Gkr b?Dk P[o{ eo fdZsk.

fPnkw ih feqPB towk ns/ tho

;ktoeo fJzvhnk jkT{; d/ w?Apo ;B.

d't/A row f\nkbK d/ eqKshekoh ;B. T[BQK d'jK dhnK e'fPPK Bkb jh 1905 JhH ftZu

‘fJzvhnk jkT{;’ ns/ ‘fJzvhnB j'w o{b ;';kfJNh’ dh BhAj oZyh rJh ;h.

fPnkw ih feqPB towk ‘d fJzvhnB ;'PhUb'fi;N’ BK dk ;gskfje gZso th eZYdk ;h. tho ;ktoeo B/ ‘nfGBt Gkosh’ BK dh ;z;Ek ubkJh j'Jh ;h.

fJ; ;z;Ek dtkok fjzd';skBh B"itkBK ƒ iZE/pzd ehsk iKdk ;h. wdB bkb, fPnkw ih feqPB towk ns/ tho ;ktoeo s'A nfsnzs gqGkts j'fJnk.

wdB bkb ‘nfGBt Gkos’ ;Gk dk w?Apo pD frnk. tho ;ktoeo T[jdk fJwfsjkB b?Dk ukjz[dk ;h. T[jB/ wdB bkb ƒ g[ZfSnk fe T[j d/; bJh eh e[M eo ;edk j?. wdB bkb dk itkp ;h, “w?A d/; bJh nkgDh ikB se e[opkB eo ;edk jK.” fJj rZb ;[D e/ tho ;ktoeo ƒ ftPtk; j' frnk fe wdB bkb tkeJh d/; dh nkB^PkB T[~go wo fwFN ;edk j?.

fJzrb?Av ftZu Gkosh B"itkBK$ftfdnkoEhnK ƒ jfEnko ubkT[D dh sophns fdZsh iKdh ;h. wdB bkb B/ fg;s"b ubkT[D dh f;Zfynk gqkgs ehsh. T[j fJZe Bzpo dk fBPkB/pkI ;h. T[; e'b d' fg;s"bK ;B. T[j fBZs fg;s"b ubkT[D dh wPe eodk. feqPB towk okiBhse nfjz;k ƒ ikfJI

;wMdk. T[j nIkdh bJh ehs/ rJ/ y{B ƒ esb th BjhA ;h ;wMdk. wdB bkb T[~go fJBQK ftukoK dk ftP/P gqGkt fgnk.

d/; ftZu nIkdh dh sfjohe I'o cV ojh ;h. ftd/PK ftZu fjzd';skBh B"itkB nzro/IK fto[ZX jfEnkopzd izr bVB dhnK fsnkohnK eo oj/ ;B.

Gkos ftZu nihs f;zx dtkok nozG ehsk j'fJnk fe;kB nzd'bB nkgD/ f;\o

n"y/ PpdK d/ noE tkd^fttkd Lpfj;

oki;h LokiBhse, f;nk;h row f\nkbK Li'Phb/

;gskfje gZsoLj|sktkoh n\pko nfsnzs Lpj[s

fInkdk tkeJh Ln;b ftZu,

;Zuw[Zu sophns Lf;ybkJh

wPe LnfGnk;

sfjohe L;zxoP dtkok Ld[nkok, tZb'A

(29)

’s/ gj[zu u[Zek ;h. wjKokPNo ftZu pkb rzrkXo fsbe ns/ rD/P ;ktoeo ƒ ;oeko B/ frq|sko eoe/ b'eK ƒ GVek fdZsk ;h. T[;/ ;w/A y[dh okw p';

ns/ eKPh okw tor/ eJh B"itkB cK;h uVQ u[Ze/ ;B. B"itkBK dk y{B y"b fojk ;h. T[j nzro/I ;bsBs Bkb NZeo b?D bJh fsnko p?m/ ;B. GkoshnK ftoZ[X jo gqeko d/ I{bw eoB d/ d'Ph fszB nzro/I ftnesh ;wM/ iKd/ ;B.

fJj ;B—bkov eoIB, bkov wkob/ ns/ wkob/ dk oki;h J/HvhH;hH ;o eoIB tkfJbh. eoIB tkfJbh d/ wdB bkb d/ fgsk ih Bkb d';skBk snb[Zeks ;B. wdB bkb d/ Gok e[zdB bkb B/ tkfJbh ƒ fJZe fBZih gZso ftZu wdB bkb ƒ fJzvhnk jkT{; dhnK oki;h ;orowhnK s'A d{o oZyD dh p/Bsh ehsh ;h.

fJzrb?Av d/ fjzd';skBh ftfdnkoEh tkfJbh d/ ;\s fto'Xh ;B. T[jƒ fxqDk eod/ ;B. eoIB tkfJbh B/ wdB bkb ƒ fwbD bJh fJzvhnk jkT{; ftZu nkT[D dk ;Zdk fdZsk. wdB bkb B/ T[jd/ ;Zd/ dh T[~ek jh e'Jh gotkj Bk ehsh. wdB bkb ƒ gsk ;h fe tkfJbh T[jƒ fwb e/ fJBebkph ekotkJhnK eoB s'A o'e/rk. fJjd/ T[bN wdB bkb B/ eoIB tkfJbh, bkov wob/ ns/ bkov eoIB ƒ esb eoB dk c?;bk eo fbnk. T[jB/ fJ;

rZb dh fe;/ ƒ Gk| sZe Bk eZYh. f;o| nkgD/ wB ftZu fJj rZb XkoB eo bJh.

wdB bkb UHJ/H fjT{w dh gqf;ZX eftsk ‘Ubv w?BI j'g’ ƒ gVQ e/ pj[s gqGkfts j'fJnk. fJ; eftsk dk y[ZbQk wsbp fJj ;h^‘Gkos d/ ;g{s' ` s[;hA fejV/ d/tsk dh fJzsIko ftZu p?m/ j'. bZe pzBQ e/ fjzws eo' ns/ bVB^woB bJh fsnko j' ikU. ;tor iK Boe s'A fe;/ soQK dh ;jkfJsk dh T[vhe Bk eo'. nkgDh wdd nkg eo'. fJZSk Pesh ns/ ;kj; oZyD tkbk ftnesh jh ;G e[M j?. e"wK nkgD/ jZEhA jh nkgD/ nkg ƒ pDkT[AdhnK jB.’

wdB bkb YhArok dh fJZSk^g{osh dk fdB nkfrnk. 11 i[bkJh, 1909 ƒ ‘d B?PBb fJzvhnB n?;';hJ/PB’ dh whfNzr fJz;NhfuT{N nk| fJzghohnb

;NZvhI d/ ijKrho jkb ftZu j'Dh Bhns j'Jh. J/E/ jIkoK dk fJeZm ;h.

nzro/I n|;oK s/ tgkohnK Bkb jkb yukyu Gfonk fgnk ;h. \{p iPB wBkJ/ ik oj/ ;B. Bku^rkfDnK dk g'qrokw uZb fojk ;h. eoIB tkfJbh oks d/ ;kY/ d; ti/ d/ eohp T[~E/ gj[zfunk. YhAro/ dhnK BIoK eoIB tkfJbh ƒ bZG ojhnK ;B. wdB bkb B/ fszB nzro/IK ƒ fuZs eoBk ;h.

n"y/ PpdK d/ noE snb[Zeks L;zpzX

fxqDk LB|os

;Zdk Lp[bktk

Gkc L;{j

Bhns LfBPfus

yukyu LBZe'^BZe, pj[s fInkdk

fuZs LwkoBk

(30)

T[jƒ :ehB ;h fe bkov eoIB, bkov wkob/ ns/ eoIB tkfJbh T[~E/ Io{o gj[zuDr/. T[jd/ e'b d' fg;s"b ;B. go T[jB/ eoIB tkfJbh ƒ fJeZfbnk nkT[AfdnK d/fynk. T[jB/ T[jƒ jh \sw eoB bJh ftuko pDk fbnk. eoIB tkfJbh wdB bkb ƒ d/y e/ T[jd/ tZb tfXnk. tkfJbh d/ w{zj ftZu ni/ fJj Ppd fBeb/ jh ;B^‘Bk sz{ w/oh fuZmh dk T[~so fdZsk j? ns/ Bk jh w?ƒ fwbD bJh nkfJn?A <’ wdB bkb B/ MN i/p ftZu'A fg;s"b eZfYnk ns/ fJedw r'bhnK toQkT[DhnK P[o{ eo fdZshnK. tkfJbh T[~E/ jh dw s'V frnk. fJe gko;h vkeNo bkb ekek tkfJbh tZb tfXnk. wdB bkb B/ T[; ƒ th r'bh wko fdZsh. T[jƒ n|;'; Io{o ;h fe T[jB/ fJZe p/e;{o pzd/ ƒ wko fdZsk

;h. r'bhnK uZbD ’s/ jkb ftZu jkfJ^d[jkJh wZu rJh. b'e pkjo ƒ GZi/.

wdB bkb T[~E/ jh yb'sk fojk. T[jƒ g[fb; B/ fjok;s ftZu b? fbnk.

fpqe;NB i/bQ ftZu pzd eo fdZsk. T[jd/ e'b'A g[fb; B/ j'o pzfdnK dk BK g[ZSD dh e'fPP ehsh go T[jB/ fe;/ dk BK Bk fbnk.

wdB bkb d/ fgsk vkH ;kfjp fdZsk wZb B/ tkfJ;okJ/ d/ fBZih ;eZso vBbg ;fwZE ƒ fJZe fuZmh fbyh. T[jB/ fuZmh ftZu nkgD/ gZso d[nkok eoIB tkfJbh d/ esb dh ;\s fBzfdnk ehsh. Bkb jh nkgD/ gfotko dh nzro/Ih ;oeko gqsh t|kdkoh pko/ fJZe P'e ;Gk dk nk:'iB ehsk frnk.

T[; whfNzr ftZu eoIB tkfJbh d/ esb pko/ vz{xk d[Zy gqrN ehsk frnk.

wdB bkb YhArok d/ gfotko B/ T[jd/ Bkb'A nkgD/ gfotkoe ;zpzX s'VB dk th n?bkB ehsk. row dbhJ/ b'eK B/ wdB bkb d/ fJ; ekoi dh p/jZd gq;z;k ehsh. T[; dh d/;^Grsh ƒ ;bkfjnk frnk. n?Bh p/;/AN B/ T[jdh gq;z;k eofdnK fejk, “d/; dh nIkdh bJh ni/ j'o wdB bkbK dh b'V j?.” bkbk jofdnkb B/ nkfynk, “YhArok B/ nkgD/ T[~s/ ub oj/ w[eZdw/ d/ jo gVkn

’s/ g[oksB ekbhB tho BkfJeK tKr ftjko ehsk ;h. T[; dh tho GktBk

;kƒ wZXekbh okig{sK ns/ f;ZyK dh :kd fdtkT[Adh j?, fijV/ w"s ƒ fJZe d[bjB tKr fgnkod/ ;B. fJzrb?Av ;'udk j? fe T[; B/ YhArok ƒ wko fdZsk j? gozs{ n;bhns fJj j? fe T[j ;dk jh ihAdk oj/rk. T[; B/ Gkos ftubh poskBth gqG{;Zsk ƒ w"s d/ fp;so ’s/ gk fdZsk j?. nkT[D tkb/ ;w/A id'A Gkos ftubk poskoBh ;kwoki fwZNh ftZu fwb ikt/rk, YhArok d/ ;wkoe

;kv/ w[Zy BroK d/ u"AeK dh ;iktN j'Dr/. ;kvhnK ;zskBK ƒ YhArok dh T[~uh s/ ;[Zuh fIzdrh ns/ thosk g{oB fwqs{ dh :kd eotkT[Dr/ fi; B/

n"y/ PpdK d/ noE jkfJ d[jkJh Ljkb^

d[jkJh, P'o^Pokpk

yb'sk LyVk

ekoi Lezw

row dbhJ/ Lfjz;e, Bk M[eD tkb/

b'e

;bkfjnk Lgq;z;k ehsh

tho Lpjkdo

gqG{;Zsk Lokiszso,

;oeko

;wkoe L:kdrko, p[Zs

(31)

nkgD/ d/; dh nIkdh bJh ftd/P ftZu nkgD/ gqkDK dh nkj{sh d/ fdZsh.”

wdB bkb YhArok T[go w[eZdwk ubkfJnk frnk. T[jB/ nkgD/ pukT[

bJh e'Jh tehb Bk ehsk. T[jƒ nkgD/ ehs/ rJ/ ekoi pko/ gsk ;h fe T[jdk Bshik eh fBebDk j?. ndkbs ftZu fpnkB fdzfdnK T[jB/ fejk, “w?A i' ehsk, n\bkeh s"o ’s/ ;jh ehsk j?. w?A }bs fpnkB d/ e/ nkgDh ikB pukT[Dk p[Ifdbh ;wMdk jK. w?ƒ nkgD/ ehs/ dk e'Jh gSsktk BjhA.” wdB bkb B/

nkgD/ xotkfbnK ƒ th tehb eoB s'A BKj eo fdZsh. T[jd/ Gok GiB bkb B/ T[jƒ i/bQ ftZu fwbD dh e'fPP ehsh. go wdB bkb B/ BKj eo fdZsh. 10 i[bkJh, 1909 ƒ iZi B/ T[jƒ nkgDh ;|kJh ftZu e[M efjD bJh nkfynk.

T[; B/ fejk, “w?A nkgD/ pukU ftZu e[M BjhA efjDk ukjz[dk. w?A e/tb nkgD/ ehs/ nwbK ƒ ;jh f;ZX eoBk ukjz[dk jK. w/ok fJj ftuko j? fe fe;/

th nzro/Ih ndkbs ƒ w/o/ ’s/ w[eZdwk ubkT[D dk iK fwqs{ dzv d/D dk e'Jh nfXeko BjhA. w?A efjzdk jK fe i/eo iowB s[jkv/ d/; T[go epIk eo b?D sK i/ T[BQK fto[ZX fe;/ th nzro/I dk x'b ikfJI ns/ gq;z;:'r j? sK c/o nkgD/ d/; bJh w/ok nzro/IK fto[ZX ehsk x'b th ikfJI ns/ ;jh j?. s[;hA w/o/ nDfrDs d/; tk;hnK ƒ cK;h ns/ ibktsBh dh ;Ik fdZsh j?.”

n\ho 23 i[bkJh, 1909 ƒ iZi B/ wdB bkb YhArok ƒ w"s dh

;Ik ;[DkJh.

tho ;ktoeo ns/ T[jd/ e[M ;kEhnK B/ nzro/I ;oeko e'b'A T[jd/ fwose

;oho dh wzr ehsh. go ;oeko B/ ;k| fJBeko eo fdZsk. wdB bkb ƒ g?ANBftfb i/bQ d/ epof;skB ftZu d|BkfJnk frnk.

wdB bkb YhArok wjkB d/;^Grs ;h. w'j^bkbu s'A T[~uk. fJZE'A sZe fe T[jƒ nkgD/ gfotko Bkb th e'Jh w'j BjhA ;h.

Pjhd wdB bkb YhArok dhnK n;EhnK 13 d;zpo, 1976 ƒ Gkos fbnKdhnK rJhnK. fJBQK ƒ fdZbh s'A ib{; dh Peb ftZu nzfwqs;o fbnKdk frnk. nzs fJBQK n;EhnK ƒ jfod[nko ftZu ib^gotkj eo fdZsk frnk.

fN~gDh

fJ; ihtBh s'A ;kƒ gsk brdk j? fe wdB bkb YhArok wjkB d/;Grs

;h. fi; ftZu d/; gqsh fgnko e[ZN^e[ZN e/ Gfonk j'fJnk ;h. d/; dh ykfso T[; B/ nkgDh e[opkBh jZ;d/ j'J/ d/ fdZsh. fJj T[; d/ d/;^fgnko n"y/ PpdK d/ noE

pd/; Lftd/P

gqkD L;kj, ;[nk;

nkj{sh Le[opkBh, pbhdkB w[eZdwk Le/;

dzv L;Ik

x'b L;zxoP

ibktsBh Ld/; fBekbk, d/; ftu'A pkjo eZY d/Dk n;EhnK LjZvhnK

(32)

dk iIpk ;h fe T[; B/ nkgD/ Gok ƒ th fwbD s'A wBQK eo fdZsk. T[; B/

nkgD/ e/; dh g?oth bJh e'Jh tehb BjhA ehsk s/ ndkbs ftZu iZi ƒ bbekod/ j'J/ fejk fe w?ƒ nkgD/ ehs/ dk e'Jh gSsktk BjhA j?. w?A i' e[M ehsk j? nkgD/ d/; dh nDy \kso ehsk j?. nyho fJj' fij/ wjkB d/;^Grs ƒ nzro/I ;oeko B/ cK;h bk e/ jw/Pk bJh T[; dk ihtB \sw eo fdZsk.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) wdB bkb YhArok dk iBw ed'A ns/ feZE/ j'fJnk ;h <

(ii) wkg/ wdB bkb ƒ eh pDkT[Dk ukj[zd/ ;B <

(iii) bkj"o fe; uhI dk e/Ado ;h ns/ wdB bkb T[~s/ fe; uhI dk n;o fgnk.

(iv) bzdB ik e/ wdB bkb ƒ eh wfj;{; j'fJnk <

(v) GkoshnK T[go I[bw eoB dk fto'Xh fejV/ nzro/IK ƒ ;wfMnk iKdk ;h <

(vi) fJj Ppd fe; B/ fe; ƒ ej/^‘d/; dh nIkdh bJh ni/ j'o wdB bkbK dh b'V j?’ <

(vii) wdB bkb dhnK n;EhnK ed'A Gkos fbnKdhnK rJhnK ns/ T[BQK ƒ feZE/ gqtkj ehsk frnk <

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) wdB bkb YhArok s'A fJbktk d/; dh nIkdh bJh e[opkBh d/D tkb/

fe;/ j'o d/;^Grs d/ ihtB pko/ 15 s'A 20 ;soK fby'.

(ii) eh s[jkƒ brdk j? fe PjhdK B/ fi; ekoi bJh Pjkds fdZsh ;h, d/; T[BQK d/ ;[gB/ ƒ g{ok eo fojk j?. fJ; pko/ ft;sko ;fjs fJZe b/y fby'.

(iii) nkgD/ d/; bJh s[jkv/ wB ftZu eh e[M eoB dh fJZSk j? < eh s[jkv/ nzdo th d/;^Grsh dk iIpk j? < b'V g?D ’s/ s[;hA d/;

bJh eh e[M eo ;ed/ j' <

(33)

(iv) nZi Gkos fJZe nIkd d/; j?. go ni/ th b'e r[bkwh dh rZb eod/ jB. d/; d/ nzdo jh T[j fejVh r[bkwh j? < T[; ƒ fet/A d{o ehsk ik ;edk j?.

(v) Gkos dh nIkdh ftZu n"os PjhdK dh e[opkBh pko/ ikDekoh Gog{o fJZe ukoN pDkU.

nH j/m fby/ pj[^noEe PpdK d/ tke pDkT[ L (i) gZyh HHH

(ii) ;ZN HHH (iii) ;[o HHH (iv) T[bNh HHH (v) T[~uk HHH (vi) nkeV HH (vii) jkb HHH (viii) eZuk HHH (ix) jko HHH (x) x'Vk HHH JH tuB pdb' L

(i) nj[dk HHH (ii) nwho HHH (iii) Gkosh HHH (iv) ftuko HHH (v) e[opkBh (vi) ;orowh HHH (vii) frq|skoh HHH (viii) BIo HHH (ix) BkfJe HHH (x) n;Eh HHH

;H j/m fby/ tkeK ft~u fefonk dh gSkD eo' L

(i) wdB bkb YhArok B/ fg;s"b Bkb tkfJbh ƒ wkfonk. HHH (ii) ftfdnkoEh fJBebkph dh ihtBh gVQd/ jB. HHH

(34)

(iii) wdB bkb YhArok d/P^Grs ;{owk ;h. HHH

(iv) ;ko/ ftfdnkoEh fJZe oki;h iE/pzdh d/ o{g ftZu ezw eod/ ;B. HHH (v) YhArok dhnK n;EhnK ib^gotkj eo fdZshnK rJhnK. HHH jH j/m fby/ PpdK d/ ftP/PD s/ fefonk ftP/PD o{gK ƒ tkeK ft~u tos' L

E'VQk, j"bh, nzsbk, nX{ok, Io{o eH ekb dhnK fe;wK fby' L

(i) wdB bkb YhArok ƒ cK;h j' u[Zeh j?.HHH

(ii) wdB bkb YhArok d/ fJZe Gok s/ fJZe G?D ;h. HHH (iii) p/;jkok b'eK dh wdd eo'. HHH

(iv) nIkdh dh jtk uZb ojh j?. HHH

(v) gVQkJh eoB bJh YhArok fJzrb?Av ubk frnk ;h. HHH yH j/m fbyhnK nykDK d/ noE d~; e/ tke pDkT[ L

(i) jkEh d/ dzd ykD d/ j'o, fdykT[D d/ j'o HHH (ii) ;;sk o't/ tko^tko, wfjzrk o't/ fJZe tko HHH (iii) fJZe gzE d' eki HHH

(iv) T[~uk bzwk rZGo{ s/ gZb/ mheohnK HHH (v) nkgDh ghVh j/m ;'Nk c/oBk HHH

(35)

wbNh^whvhnk

vkH fgqEth oki Ekgo

P\;hns s/ ouBk

vkH fgqEth oki Ekgo dk iBw 27 wJh, 1964 ƒ gzikp d/ |ohde'N fIbQ/ ftZu fgzv e'N ;[yhnk fty/

fgsk wk;No ;'jD bkb d/ xo wksk ;qhwsh ;Zfsnk d/th dh e[Zy'A j'fJnk. T[j okiXkBh fdZbh d/ fdnkb f;zx JhtfBzr ekbi ftZu gzikph d/ nf;;N?AN g'q|?;o jB. o/vhU s/ NhHthH ;w/s whvhnk d/ y/

so ftu th ;orow jB. T[BQK dhnK g[;seK ftZu

‘okw ;o{g nDyh dk Bktb ;z;ko’, ‘;kfjs^fuzsB’, ‘thBk towk dk rbgh irs’, ‘gzikph tkose^g[Bo ftuko’, ‘gzikph whvhnk’ ns/ ‘;zuko, seBhe s/ wbNhwhvhnk’ nkfd Pkfwb jB. whvhnk pko/ T[go'es feskpK tZy^tZy iwksK d/ f;b/p; ftZu gVQkJhnK ik ojhnK jB. nkg gzikph GkPk d/

gquko^gq;ko dhnK rsh^ftXhnk Bkb fBozso i[V/ ofjzd/ jB. nkg ƒ gzikph nekdwh, fdZbh tZb'A gzikph GkPk ;/tk ;BwkB Bkb ;BwkfBs eoB d/

Bkb^Bkb j'o th nB/eK ;z;EktK tZb'A wkD^;BwkB jk;b j' u[Ze/ jB.

wbNh^whvhnk

‘wbNh^whvhnk’ gfoGkPe Ppd dh ekY pkZp r'bv;NhB (Bob Goldstein) B/ i[bkJh, 1966 ƒ ;kT{E?gNB fty/ nkgD/ fJe P'n (Show) dk gquko (Promote) eoB bJh eZYh ;h. whvhnk dh d[Bhnk ftZu wbNh^whvhnk fJZe e/Adoh Ppd dk o[spk jk;b eo u[Zfenk j?. 19thA ;dh d/ d;t/A djke/

ftZu ezfgT{No dh \ohd^|o'\s ƒ ‘wbNh^whvhnk ezfgT{No’ dk BK jh fdZsk n"y/ PpdK d/ noE

o[spk LdoIk

tZ; Lekp{

(36)

frnk ;h. fJ; dk w[Zy ekoB fJ; ftZu fJZe ;hHvhH o'w vokJht (CD-Rom drive) dk w"i{d j'Dk ;h. fJ; okjhA thvhU s;thoK s/ nkvhU nzefVnK d/

;?AeV/ w?rkpkJhN; (Megabytes) w[jZJhnk eoB dk gqpzX ;h. fJ; ƒ f;Zfynk wbNh^whvhnk d/ fBowkD ftZu fJZe tkX/ ti'A t/fynk frnk. T[d'A s'A whvhnk wkfXnw (Medium) dk pj[^tuBh pD frnk.

fJ; ftZu ;zuko Bkb ;pzfXs fJZe s'A tX/o/ sZs w"i{d j[zd/ jB. fJ; bJh fJ; ƒ ;zfrnk iK ftP/PD d/ s"o ’s/ th fJ;s/wkb eo fbnk iKdk j?.

wbNh^whvhnk ’u gkm (Text), nktkI (Sound), ;fEo s;thoK (Still Images), thvhU ftP/P gqGktK (Special Effects) s/ ihtzs fuZso (Animation) dk ;[w/b j[zdk j?. wbNh^whvhnk dk ekoi ezfgT{No ns/ fpibJh izsoK dh wdd Bkb j[zdk j?. fJ; okjhA gq'rokw foekov ehs/ ik ;ed/ jB iK Bkb'A Bkb (Live) th fdykJ/ ik ;ed/ jB. fJ; ƒ bhBhno (Liniear) s/

}?o^bhBhno (Non-Liniear) fe;wK ftZu tzfvnk ik ;edk j?. bhBhno whvhnk ftZu t;s{ T[go doPe dk tZ; (Control) BjhA jz[dk. fit/A fJZe f;B/wk g/Pekoh ’u nfijk tkgodk j?. go }?o^bhBhno t;s{ ftZu tos'Aeko ƒ fJ; dk fJ;s/wkb eoB dh y[ZbQ j[zdh j? fit/A ezfgT{No dh y/v (Computer Game) jkJhgo^whvhnk (Hyper-Media) }?o^bhBhno t;s{

dh fJZe fw;kb j?. foekov^P[dk (Recorded) g/Pekoh okjhA fJZe B/thr/PB f;;Nw okjhA ;zgoe dk gqpzX j' ;edk j? idfe Bkb'A Bkb (Live) wbNh^whvhnk dh g/Pekoh ’u gq;s[seosk iK ndkeko Bkb rZbpks (Inforation) okjhA ;zgoe pDkfJnk ik ;edk j?. wbNh^whvhnk B/ gzikph gq'rokwK ƒ uko uzB bkJ/

jB. gzikph nekdwh fdZbh B/ ;zB 2011 ’u f|o'IPkj e'Nbk d/ ftPkb ;N/vhnw

’u wbNh^whvhnk ’s/

nXkos o"PBh s/ nktkI (Light and Sound) g'qrokw

‘rkEk e{ek bfjo dh’ ƒ f|bwkT[D ’u ;|bsk jk;b ehsh ;h.

n"y/ PpdK d/ noE tos'Aeko LtosD

tkbk gq;s[seosk Lgq;s[s$g/P

eoB tkbk ftPth LftPt gZXo

dk

(37)

wbNh^whvhnk dhnK gqw[~y ftP/PsktK L

wbNh^whvhnk dhnK gqw[Zy ftP/PsktK j/m fby/ nB[;ko jB L

1H wbNh^whvhnk dh g/Pekoh ƒ ;N/i, gq'i?eNo, NqK;whNo iK ;EkBe gZXo ’s/ fJZe whvhnk gb/no okjhA fdykfJnk ik ;edk j?.

2H fJ; okjhA g/Pekoh foekov^P[dk (Recorded) iK Bkb'A Bkb (Live) j' ;edh j?.

3H wbNh^whvhnk ftP/P gqGktK (Special Effects) okjhA gq'rokw ftZu j'o fByko fbnkT[Adk j?.

4H \poK d/ ;zgkdB (Editing) d"okB wbNh^whvhnk nktkI s/ s;thoK ƒ ebkswe Yzr Bkb sokPdk j?.

wbNh^whvhnk dh tos'A L

fJ; dh tos'A fJPfsjkopkIh, ebk, f;Zfynk, wB'oziB, fJzihBhnfozr, dtkJhnK, fj;kp^feskp, tgko, ftfrnkBe y'i nkfd bJh ehsh ik ;edh j?. f;Zfynk d/ y/so ftZu wbNh^whvhnk dh tos'A ezfgT{No nXkos f;ybkJh e'o;K (CBTs) ns/ fJB;kJheb'ghvhnk s/ izsohnK nkfd jtkbk g[;seK (Reference Books) bJh ehsh iKdh j?. wbNh^whvhnk dh tiQk Bkb y'i dh

;zGktBk th tXh j?. ;e{bK, ekbiK s/ :{Bhtof;NhnK ftZu fJ; Bkb f;Zfynk ftZu ;[Xko fbnKdk ik fojk j?. iwksK ftZu ftfdnkoEh tX/o/ ;[ykbk wfj;{;

eo ;ed/ jB. nfXnkge tZy'^tZyo/ sohfenK okjhA ftfdnkoEhnK ƒ frnkB^

ftfrnkB Bkb i'V ;ed/ jB.

wbNh^whvhnk B/ gZsoekoh ƒ ftPth o{g gqdkB eo fdZsk j?. \poK d/

nkdkB^gqdkB d/ Yzr^sohe/ pdb u[Ze/ jB. whvhnk fBowksktK (Producers) s/ T[gG'rsktK (Consumers) bJh ;{uBk dhnK BthnK seBheK ftef;s j' u[ZehnK jB. fw;kb ti'A ;KMk GkPk g'qi?eN (Common Language Project) wbNh^whvhnk gZsoekoh dh fe;w dh fJZe T[dkjoB j?. gZsoeko e?wfonK, nkvhU s/ thvhU foekovoK ns/ tkJh^ckJh Bkb b?; b?gNkg ezfgT{NoK dh wdd Bkb fwzNK^;fezNK ftZu \poK dk ;zuko eo oj/ jB.

;e?Bo dh wdd Bkb s;tho iK d;skt/IK ƒ fvIhNb (Digital) o{g fdZsk ik ;edk j?.

(38)

fN~gDh

fJ; b/y ftZu b/ye B/ wbNh^whvhnk d/ nkTD Bkb ihtB d/ tZy'^tZyo/

y/soK T[~go g?D tkb/ n;o ƒ do;kT[D dh e'fPP ehsh j?. wbNh^whvhnk Ppd dh ekY, fJ; d/ tZy'^tZyo/ sZsK ns/ fJ; dh tos'A d/ Yzr^sohfenK ƒ ;wMkT[D dk T[gokbk ehsk frnk j?. f;Zfynk s/ whvhnk ;w/s j'oBK y/soK ftZu fJ; Bkb nkJ/ ;[Xko ƒ T[Gkfonk frnk j?. wbNh^whvhnk dhnK gqw[Zy ftP/PsktK d/ fIeo Bkb fJ; dh ekoi^gqDkbh ƒ ;wMD ftu j'o wdd fwbdh j?. ;w[Zu/ b/y ftZu wbNh^whvhnk dh ;woZEk dk gsk brdk j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) wbNh^whvhnk Ppd dh ekY fe; B/ eZYh ;h <

(ii) fe;/ g'qrqkw ’u wbNh^whvhnk dh fejVh seBhe Bkb ;[Xko fbnKdk ik ;edk j? <

(iii) gZsoekoh d/ y/so ftZu wbNh^whvhnk dk eh :'rdkB j? <

(iv) ‘rkEk e{ek bfjo dh’ ƒ f|bwkT[D bJh fejVh seBhe dh tos'A ehsh rJh ;h.

(v) bhBhno s/ }?o^bhBhno whvhnk ftZu eh nzso j? <

(vi) wbNh^whvhnk dh tos'A ƒ nkgD/ PpdK ftZu fpnkB eo'.

(vii) wbNh^whvhnk dh ;woZEk dk eh G/s j? <

(viii)wbNh^whvhnk dh g/Pekoh d/ ;kXBK dk BK dZ;' <

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/ L

(i) wbNh^whvhnk d/ izsoK ƒ do;kT[Adk fJZe ikDekoh Gog{o ukoN pDkT[.

(ii) i/eo s[jkƒ p'bD ftZu fMie wfj;{; j[zdh j? sK w'pkJhb iK fe;/

j'o izso ftZu nkgDh nktkI foekov eoe/ nkgDk T[ukoB ;[XkoB dh e'fPP eo'.

(39)

(iii) nkgD/ ;e{b ftZu j'J/ ;bkBk ;wko'j dh fog'oN ezfgT{No T[go NkJhg eo' < fJ; dh tko^tko eKN^SKN eoB Bkb s[;hA \poK dk ;zgkdB eoBk th f;Zy ;e'r/.

(iv) wbNh^whvhnk d/ izsoK ftZu'A s[jkƒ fejVk izso tX/o/ g;zd j? s/

feT[A < y[ZbQ e/ fpnkB eo'.

(v) tZy'^tZyo/ izsoK ƒ fwbk e/ ezfgT{No dh wdd Bkb wbNh^whvhnk pko/ fJZe gq'i?eN fsnko eo'.

nH j/m fby/ pj[^noEe PpdK d/ tke pDkT[ L (i) T[~uk HHH HHH HHH HHH

(ii) ;ko HHH HHH HHH HHH (iii) f;ZNk HHH HHH HHH HHH (iv) ekb HHH HHH HHH HHH (v) ;o HHH HHH HHH HHH (vi) i'V HHH HHH HHH HHH (vii) nzr HHH HHH HHH HHH JH tuB pdb' L

(i) ;dh HHH (ii) s;tho HHH (iii) izsoh HHH (iv) nktkI HHH (v) ;{uBk HHH (vi) seBhe HHH (vii) e?wok HHH (viii) t;s{ HHH (ix) BthA HHH (x) ;N/i HHH

;H j/m fby/ nykDK d/ noE d~; e/ tke pDkT[ L (i) T[bNh tkV y/s ƒ ykJ/ HHH

(ii) T[~fmnk Bk ikJ/, fcZN/ wz{j r'fvnK d/ HHH (iii) ;Zdh Bk p[bkJh, w?A bkV/ dh skJh HHH (iv) fJe nBko, ;" fpwko HHH

(v) jZE ezrD ƒ nko;h eh HHH

References

Related documents

( rbs) 5H5H gkDh x[bDPhb gdkoEK dhnK ftfGzB wksoktK x'bdk j?.. T[ZsoL^ T)Ht;s{nK uZeokeko rsh eo ojhnK jB.. J)H fJ; fuZso ftZu do;kfJnk frnk j?. fe jtk ftAu

17H2 T[go'es fuZso ftZu o[ZyK dh eNkJh ekoD jtk ftZu tXdh ekopBvkJhnke;kJhv dh wksok Bz{ gqd{PD d/ o{g ftZu do;kfJnk frnk j?... gqekP ;z;b/PD gZfsnK ftZu

15H2 fJ; fuZso ftZu nkekPh fpibh dk ft;oiB fdykfJnk frnk j?&lt;.. 15H3 fJ; fuZso ftZu nkekPh fpibh ukbe fdykfJnk

;wfwsh nfeqshnK pDkT[Dk, nkfeqshnK fiBQK ftZu d' ;wfwsh o/yktK j'D, pj[ ;wfwsh o/yktK tkbhnK nkfeqshnK,gqshfpzp ns/ ;wfwsh/.. dhtko xVh dh ;jkfJsk Bkb e'DK dhnK fe;wK s'A

ntorhfeqs o{g, SV rqkc, nkfJs fuZso, pkozpkosk pj[G[i, fJZem/ ehs/ nzefVnK B{z mhe o{g ftZu g/Ù eoBk ns/ nfXn?B eoBk.. ntorhfeqs nzefVnK dk wZXwkB, wZfXek ns/ pj[be

fe ftfdnkoEhnK bJh nbZr s'A e'Jh th gq?eNheb B'N p[Ze nkfd Bk brkJh ikt/ ns/ fJjBK fefonktK B{z ;kXoB B'N p[Ze ftZu eotkfJnk

 o'ùkBk fùzdrh ftZu tkgoB tkbhnK xNBktK ns/ ejkDhnK fpnkB eoBhnK..  eb/n wkvfbzr, g/go efNzr ns/ c'bfvzr torhnK fefonktK ftZu Gkr b?D

In the present work, we have calculated ot for positron impact on all the alkali metals using an optical potential method. The effect of Ps formation is not taken