• No results found

II पा यांश य नाम : श दानुशासन य आनुष!"गका!ण %योजनािन Ð 3 पा यांश य सं य

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "II पा यांश य नाम : श दानुशासन य आनुष!"गका!ण %योजनािन Ð 3 पा यांश य सं य"

Copied!
13
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

E-Text

प य नाम : महाभा यम ् (1,2,3 आ कािन) प य सं या : II

पा यांश य नाम : श दानुशासन य आनुष!"गका!ण %योजनािन Ð 3 पा यांश य सं या : 7

पा यांशत+वािन : 1) अ.रश दाथ1ः।

2) आ!4व1जीनश दाथ1ः।

3) श दवृषभवण1नम ्।

4) िल"गा द9य4ययिन:पणम ्।

5) वाचः चतु=व1धता।

6) %कारा@तरेण ‘च4वाBर’ इित म@ ाथ1ः।

=वषयसूची

1.0 : % तावना

2.0 : यो वा इमाम ् 3.0 : च4वाBर 4.0 : पाठ य सारः

(2)

1.0 % तावना

एताव4पय1@तं श दानुशासन य आनुष!"गक%योजनेषु योदशसु आIानां

षJणां =वचारः =व हतः। सK%ित अ! मन ् पाठे 1) यो वा इमाम ् 2) च4वाBर Ð इित

%योजनLय य =वचारः Mयते। अ ‘यो वा इमाम ्’ इित %योजन=वचारावसरे

अ.रश दिनव1चनम ्, वाOश दाथ1ः, आ!4व1जीनश द य Lेधा अथ1ः, वैयाकरण एव ऋ!4वO4वं, यजमान4वं अह1ित, %ाितशा यR@थैः 9याकरणं न गताथ1म ् Ð इ4येते

अंशाः =वचाय1@ते। ततः ‘च4वाBर’ इित %योजनिन:पणावसरे ‘9य4ययो बहुलम ्’ 3-1-85 इित सू ाथ1 य =वशदतया वण1नम ्, सुिVङादXनां सोदाहरणं 9य4ययिन:पणम ्,

श द य वृषभ4वेन वण1नम ्, ‘च4वाBर’ इित म@ य %कारा@तरेण वण1नम ्, नामा यातोपसग1िनपातभेदेन पद य चतु=व1ध4वं, मेघः जलं वष1तीव श दा यवृषभः

वगा1 द%दायको भवतीित वण1नम ् Ð इ4येवमाIाः अंशाः अ चZय1@ते।

2.0 यो वा इमाम ्

यो वा इमां पदश: वरशोऽ.रशो वाचं

=वदधाित स आ!4व1जीनो भवित

आ!4व1जीना: यामे4य\येयं 9याकरणम ्। ॥यो वा इमाम ्॥

अ य:, वै, इमाम ् इित =वभाग:।

युरेवं तु पुनव^वे4यवधारण-वाचका:

इ4यमरिसंहवचनानुसारेण 1. एवम ् 2. तु 3. पुन: 4. वै 5. वा इित प_च अ9ययािन

िन`याथ1बोधकािन। य:=य: पुbष:, वै=िन`येन, पदश:=पदं पदम ्, वरश:=उदाdानुदाd वBरता यं वरं वरम ्, अ.रश:=अ.रम.रम ्।

अ.रं=9य_जनस हतः अच ्। यथा Ð ये यजामहे इित प_चा.रम ्।

(3)

एवं ! थते ‘झभञ ्’ सू े भा ये Ð किमदम.रम ्?

इित %gे ी!ण समाधानािन उhािन यथा Ð 1) अ.रं न .रं =वIात ्।

न .ीयते, न .रित वा। न नiयती4यथ1ः।

2) अgोतेवा1 सरोऽ.रम ्।

अशू 9याVौ Ð अशेः सरः इ4युणा दः सरः।

3) वणk वाऽऽहुः पूव1सू े।

: ढBरयं वण1 य। 9याकरणा@तरे वणा1 अ.रा!ण इित %ोhम ्।

अ हेमच@mः Ð

अ.रं यादपवगn परमop-वण1योः।

अ = व=प श देषु पदश: इ4या दषु “सं यैकवचनाZच वीqसायाम ्” 5-4-43 इित सू ेणवीqसायामथn त=rत: शस ् %4यय:। इमाम ् = स!@न हताम ् = अपरो.ाम ्, वाचम ्=वेद:पां वाणीम ्।

वाक् चैव मधुरा stणा %योuया धम1िमZछता।

इित मनुवचनम ्। वाक् सर वती। अत एव कथासBर4सागरे wiयते Ð

%णKय वाचं िनiशेषपदाथxIोतदX=पकाम ्।

बृह4कथायाः सार य संRहं रचयाKयहम ्।। इित।

अत एव अमरः Ð

oाpX तु भारती भाषा गीवा1yवाणी सर वती।

वच - पBरभाषणे इित धातोः “!Oव विच%Zzयायत तुकट%ुजु|ीणां

दXघxऽसं%सारणं च” इित वाित1केन !Oवप ्, दXघ1ः, सं%सारणाभाव`।

(4)

=वदधाित=सं करोित, स:=स: पुbष:, आ!4व1जीन:=अ य श द य अथ1Lयं वत1ते

1. ऋ!4वजमह1ित। अ “य}ऋ!4वy~यां घखञौ” 5-1-71 इित सू ेण ऋ!4वक्

श दात ् ख_%4यये कृते ञकार य अनुब@धलोपे “त=rते वचामादे:” 7-2-117 इित सू ेण ऋकार य आ दवृrौ आकारे रपर4वे तत: “आयनेयीनीियय: फढखछघां

%4ययादXनाम ्” 7-1-2 इित सू ेण %4यय य ख य थाने ईनादेशे आ!4व1जीन: इित

िस\यित। अ आ!4व1जीन: नाम यजमान: इ4यथ1:। एवमेव 2. ऋ!4वO4वमह1ित इ4यथn “य}ऋ!4वy~यां त4कमा1ह1तीित चोपसं यानम ्” इित वाित1केन ख%4यये

%ागुh% Mयायाम ् आ!4व1जीनश द: िस\यित। अ आ!4व1जीनश द य याजक:=पुरो हत: इ4यथ1:। तथा च य: पुbष: पदश: वरश: अ.रश` वाचं

सं करोित स एव यजमान: भ=वतुमह1ित, स एव च पुरो हत: भ=वतुमह1ित। इ4थम ् आ!4व1जीन4वं =वदुषोरेव =व हतिमित त!4स‚\यथk 9याकरणशाƒम\येत9यं

भवती4यथ1: िसr:। अत एवोhं

=वLान ् यजेत, =वLान ् याजयेत ् इित।

न चा\यापक-%ाितशा या~यामेव %ागुhं %योजनं िस\यतीित वाZयम ्। त य }ान या=प एत‚}ानाधीन4वात ्। क_च Ð

अन@ता वै वेदाः।

सवnषां वेदानां %ाितशा यR@थाः नोपल~य@ते। अतः 9याकरणा\ययनेनैव वाचः

सं कारः। अनया रX4या श दानुशासन य आनुष!"गक%योजनेषु सVमं “यो वा

इमाम ्” इ4या यं % तुतं भा ये।

(5)

3.0 च4वाBर

च4वाBर शृ"गा यो अ य पादा

Lे शीषn सVह तासो अ य।

= धा बrो वृषभो रोरवीित

महो देवो म4या1न ् आ=ववेश॥ इित।

च4वाBर शृ"गा!ण=पदजातािन, नामा यातोपसग1िनपाता`॥ यो अ य पादा:= य: काला:=भूतभ=व यLत1माना:। Lे शीषn=Lौ श दा4मानौ=िन4य: काय1`।

सVह तासो अ य=सV =वभhय:। = धा बr:== षु थानेषु बr:=उरिस कJठे

िशरिस। वृषभो वष1णात ्। रोरवीित=श दं करोित। कुत एतत ्? रौित: श दकमा1। महो

देवो म4या1न ् आ=ववेशेित। महान ् देव:=श द:, म4या1:=मरणधमा1णो मनु या:, ताना=ववेश। महता देवेन न: साKयं यथा या द4य\येयं 9याकरणम ्।

अयमाशय:। ऋyवेदप ठतोऽयं म@ : भा यकृता 9या यात:। श दशाƒ-

%ितपा दत य श द य वृषभ4वम िन:qयते।

अ %gः -

=वषाणो4कष1यो`ाथ |ृ"गः या4कूच1शीष1के।

इित मे दनीकोशात ् |ृ"गश दः पुंिस। त Lशेषणं चतुBरित। तथा च Ð य!„ल"गं यLचनं या च =वभ=h=व1शे य य।

त!„ल"गं तLचनं सैव =वभ=h=व1शेषण या=प।।

इित िनयमेन पुंिस ‘च4वारः’ इ4येव यात ्। कथं च4वाBर इित Oलीबे %योगः इित।

अ ोdरम ् Ð

सुिVङुपRहिल"गनराणां कालहलZ वरकतृ1यङां च।

9य4ययिमZछित शाƒकृदेषां सोऽ=प च िस\यित बाहुलकेन।।

(6)

“9य4ययो बहुलम ्” 3-1-85 इित सू े ‘बहुलम ्’ इित योग=वभागेनायमथx ल~यते।

छ@दिस सवn =वधयः बहुलं भव@ती4यथ1ः। Mमेणोदाहरणािन Ð 1) सुपां 9य4ययः Ð युhा माताऽऽसीrुBर द!.णायाः।

द!.ण यािमित %ाVे सVKयाः थाने ष…ी।

2) ितङां 9य4ययः Ð चपालं ते अ†यूपाय त.ित।

अ त.@तीित बहुवचन य ‘!झ’ %4यय य थाने एकवचनं ित।

3) उपRह9य4ययः = उपRहो नाम पर मैपदा4मनेपदे। तयोः 9य4ययः। तIथा Ð opचाBरणिमZछते।

इषु Ð इZछायािमित धातुः पर मैपदX। तथा च ‘इZछित’ इित पर मैपदे

कत19ये त4 थाने आ4मनेपदे ‘इZछते’ इित आ4मनेपदम ्।

एवं - %तीपम@य ऊिम1यु1\यित।

युध - सं%हारे इित धातुः आ4मनेपदX। तथा च आ4मनेपदे %4यये ‘यु\यते’ इित %ाVे त4 थाने पर मैपदे ‘यु\यित’ इित।

4) िल"ग9य4ययः Ð मधो तृVा इवासते।

उकारा@तनपुंसकिल"ग य मधुश द य थाने पु!„ल"ग य %योगः।

5) पुbष9य4ययः Ð अधा स वीरैद1शिभ=व1यूयाः।

अ ‘=वयूयात ्’ इित %थमपुbष य थाने ‘=वयूयाः’। इित म\यमपुbषः।

6) काल9य4ययः Ð †ोऽyनीनाधा यमानेन।

अ अनIतने भ=व यित लुटः थाने लृˆ।

7) ह„9य4ययः Ð तमसो गा अदु.त ्।

अ ‘अधु.त ्’ इित धकार य थाने दकारः।

(7)

8) अu9य4ययः Ð िम वयं च सूरयः।

अ ‘िम ा’ इित दXघn %ाVे त य ‰ वः।

9) वर9य4ययः Ð गवािमव ि|यसे।

अ आIुदाdे वरे %ाVे म\योदाdता।

10) कतृ19य4ययः = कारक9य4ययः। अ@नादाय।

अ ‘कम1Jयण ्’ 3-2-1 इित अ!ण %ाVे पचा द4वादच ्।

11) य"9य4ययः=अ यŠ इित %4याहारः। ‘धातोरेकाचो हलादेः Mयासमिभ9याहारे

यŠ’ 3-1-22 इित यकारादार~य ‘िल"यािश यŠ’ 3-1-86 इित ङकारेण

%4याहारः। आJडा शु ण य भेदित। अ ‘िभन=d’ इ4येवं gिम %ाVे शप ्।

अनया रX4या छ@दिस सुबादXनां 9य4ययः शाƒे उhः। अतः %कृतेऽ=प

‘च4वारः |ृ"गाः’ इित %ाVे पुंसः थाने ‘च4वाBर’ इित िल"ग9य4ययः इित हेतोः न दोषः।

एवं ‘ यो अ य पादाः’ इ4य ‘एङः पदा@तादित’ 6-1-109 इित पूव1:पे %ाVे

9य4ययेन तदभावात ् %कृितभावः।

एवं ‘सV ह तासः’ इ4य ह तश दात ् पर य जसः ‘आuजसेरसुक्’ 7-1-50 इित असुगागमः।

वष1ित रेतः इ4यथn वृषु सेचने इित धातोः ‘ऋ=षवृ=ष~यां कत ्’ इ4युणा दसू ेण औणा दकेः अभच ् %4यये ‘वृषभः’।

अितशयेन रौित इ4यथn b श दे इित धातोः य"लुग@त% Mयायां ‘रोरवीित’। पदजातािन=परा-पiय@ती-म\यमा-वैखरX:पा!ण।

परा वाŽूलचM था पiय@ती नािभसं! थता।

म\यमा • द =व}ेया वैखरX कJठदेशगा।।

(8)

नामा यातोपसग1िनपाता:=अ नामश देन सुब@तं गृ•ते। नमित=आ याताथk

%ित =वशेषणीभवतीित 9यु4प+या। आ यातं=ितङ@तम ्। अ क!_चदुZयते।

“%ाRी†रा!@नपाता:” 1-4-56 इ4यिधकारे सवnऽ=प िनपाता: प ठता:। त! म@निधकारे

“चादयोऽस+वे” 1-4-57 इित सू ं प ठतम ्। एवम ् ! थते “उपसगा1: Mयायोगे” 1-4-59 इित येषां %ादXनामुपसग14वमुZयते ते सवnऽ=प “चादयोऽस+वे” 1-4-57 इित

सू ानुसारेण िनपाता एव। तथा च िनपात4वेनैव तेषां Rहणे िसrे पुन: %कृते भा ये

िनपातानामपे.या उपसगा1णां पृथhया Rहण य का आवiयकता? इित श"का

समुदेित। गोबलीवद1@यायेन तेषामुपसगा1णां पृथhया कथनिमित समाधानम ्। य:

काला:= “वत1माने लˆ” 3-2-123 इ4या दसू =व हतलडा द=वषया:। भूतभ=व य- Lत1मानाः Ð

भूत4वम ् Ð =वIमान\वंस%ितयोिग4वम ्।

वत1मान4वम ् Ð %ार धापBरसमाV4वं, भूतभ=व य=‘@न4वं वा।

भ=व य+वम ् Ð =वIमान%ागभाव%ितयोिगसमयो4प=dक4वम ्।

िन4य: काय1`। काय1: श द: 9य_जक:। तेन कायnण 9य_जकेन वैखरXश देन आ@तर: िन4य: श द: 9यuयते। Lाव=प इमौ िन4य-काय1श दौ

श दवृषभ य शीष1भूतौ। सV =वभhय: = “ वौजसमौˆ” 4-1-2 इ4या दसू ेण

=व हता: वादय: इ4यथ1:। अ केिचत ् Ð “सV =वभhय:” इ4यनेन सुपामेव न Rहणम ्, क@तु ितङाम=प। अत: “सV =वभhय:” इ4य य ष…ी=वभO4यथ1- सKब@धस हतक ा1 दकारका!ण =वभ=hश देन बो\य@ते। तेन उभयोर=प सुिVङो: Rहणं

िस\यतीित अिभ%य!@त।

(9)

अ %g:

अकारादXनां वणा1नां कJठादXिन थानािन %िसrािन स!@त। तेषु च थानेषु

उर: तथा िशर: इित थानLयं नोपल~यते एव। एवं ! थते %कृते च4वाBर इ4या दम@ े = धा बr: इ4यंश य 9या यावसरे = षु थानेषु बr: - उरिस कJठे

िशरसीित इित 9या यानं भा ये कथं वा स"गZछते? इित।

अ ोdरम ्

हकारं प_चमैयु1hम@त थािभ` संयुतम ्।

उर यं तं =वजानीयात ्...॥

इ4या दपा!णनीयिश.ावचनानुसारेण िच म ्, op इ4यादौ वग1प_चमयुत य हकार य तथा बा•म ्, ‰ व:, %’ाद:, !ज“ा इ4यादौ अ@त: थवण1युत य हकार य च “उर:”

थानिमित ल~यते। अतो न %थमो दोष:। एवमेव “ युमू1ध1@या ऋटुरषा:” इित

िश.ावचनात ् मू\न1: एव िशर 4वेन 9यवहार: इित Lतीयोऽ=प दोष: वाय1ते-इित।

पुन: %g:

वष1ित=मू ेण भूिमं िस_चती4यथn वृषु सेचने इित धातो: “ऋ=षवृ=ष~यां कत ्” इ4युणा दसू ेण अभच ् %4यये वृषभ: इित श द: िन पIते। अ! म@नथn िन प@न:

वृषभश द: कथं वा श दपरो भवित? इित।

अ ोdरम ्

अ य %g य भा ये समाधानमुhं यथा - वृषभो वष1णात ् इित। मेघ: उदकं

यथा वष1ित तLत ् उhचतुiशृ"ग4वा दगुणवैिश ”येन 9याकरणशाƒ% Mया}ानपूव1कं

%योगेण वग1मो.ादXनां कामानां दानात ् वृषभ4वेन 9यवहार: युuयते। तथा च Lशृ"गलौ कक-वृषभाद य वृषभ य वैल.Jयम 4येव - इित।

(10)

म@ े महो देवो म4या1न ् आ=ववेश इ4य यायमथ1: - महान ्=परop व:प:, देव:=अ@तया1िम:प: श द: म4यnषु आ=व•: इित। इ4थमा=व•: सन ् श दान ् करोती4यथ1:। त य च आवेशन य फलमुhं भा ये यथा - महता देवेन न: साKयं

यथा यात ् इित। महता देवेन=परेण opणा, साKयम ्=सायुuयम ्=ऐOयिम4यथ1:।

अयमेवाशय: वाOयपदXये व!ण1त: यथा -

अ=प %योhुरा4मानं श दम@तरव! थतम ्।

%ाहुम1हा@तं वृषभं येन सायुuयिम यते॥ इित।

अ या: काBरकाया: 9या यानिम4थम! त Ð “च4वाBर शृ"गा यो अ य पादा:” इ4या द: ऋyवेदम@ :। इह Lौ श दा4मानौ-कायx िन4य`। त अ@4य:=िन4य:

सवn†र: सव1श=hम1हान ् श दवृषभ:, त! मन ् खलु वाyयोग=वत ् शाƒजश द}ानपूव1कं

%योगेण .ीणपाप: पुbष: अह"कारR@थीन ् =व!ZछI अ4य@तं संसृuयते इित। अनया

रX4या “च4वाBर शृ"गा” इ4या द: म@ : भा ये 9याकरणा\ययन%योजनपरतया

9या यात:।

अपर आह - च4वाBर वाOपBरिमता पदािन तािन =वदुoा1pणा ये मनी=षण:।

गुहा ी!ण िन हता ने"गय!@त तुरXयं वाचो मनु या वद!@त॥

च4वाBर वाOपBरिमता पदािन च4वाBर पदजातािन- नामा यातोपसग1िनपाता`। तािन =वदुoा1pणा ये मनी=षण: मनस: ई=षण:- मनी=षण:। गुहा ी!ण िन हता ने"गय!@त गुहायां ी!ण िन हतािन ने"गय!@त=न चे•@ते, न िनिमष@ती4यथ1:। तुरXयं वाचो मनु या वद!@त तुरXयं वा एतLाचो

य@मनु येषु वत1ते। चतुथ1िम4यथ1:।॥च4वाBर॥

(11)

अयमाशय: - “च4वाBर” इ4यनेन एकदेशेन सwशेन वाOया@तरम=प केनिचत ् सूिचतम ्। तद=प उ”ट!"कतं भा ये 9या यातं च। अ पदािन इ4य य नपुंसक4वेन त Lशेषणे या=प नपुंसक4वे “पBरिमतािन” इित %योगे कत19ये जस: थाने

“जiशसो: िश:” 7-1-20 इित सू ेण =व हत य शे: “शेiछ@दिस बहुलम ्” 6-1-70 इित सू ेण लु क पBरिमता इित %योग:। पBरिमतािन=पBर!Zछ@नािन इ4यथ1:।

एताव@4येव इ4याशय:। वाच: पBरिमतािन=वाOपBरिमतानीित ष…ीत4पुbषसमास:।

पदजातािन = परा-पiय@ती-म\यमा-वैखय1:, नामा यातोपसग1िनपाता`। oाpणा:=

“वेद त+वं तपो op” इित कोशवचनानुसारेण op=वेद:, तं सा"गोपा"गं =वद!@त इ4यथn “तदधीते तLेद” 4-2-59 इित सू ेण अण ् %4यये, आ दवृrौ oाpन ्+अ इ4यव थायां “न त=rते” 6-4-144 इित टलोपे %ाVे “oाpोऽजातौ” 6-4-171 इित तदभावे oाpणश द: िन पIते। सा"गोपा"गवेद=वद: इ4यथ1:। मनस: ई=षण: इ4यथn मनस ्+ई=षण: इित ! थते “शक@\वा दषु पर:पं वाZयम ्” इित वाित1केन पर:पम ्।

“तZच टे:” इित वचनेन टे: इदं पर:पम ्। एव_च अस ्+ई इ4येतयो: थाने पर:पं

नाम ईकार: %वत1ते। मन ्+ई=षण:=मनी=षण:। “कतृ1कम1णो: कृित” 2-3-65 इित कम1!ण ष…ी। मनी=षण:=वैयाकरणा: इ4यथ1:। गुहायाम ्=अवैयाकरणप.े अ}ानमेव गुहा, त यािम4यथ1:। अथवा •दयना~याधार:पा, त यािम4यथ1:।

आधार:=मूलाधारचMं परा थानम ्, नािभ: पiय@4या: थानम ्, •दयं म\यमाया:

थनम ्। वैयाकरण तु शाƒबलेन त˜लल धयोगेन गुहा=अ@धकारं =वदाय1 सवk जानाती4यथ1:। न िनिमष!@त इ4यनेन }ानसामा@य=वषय4वाभाव: उZयते।

धातूनामनेकाथ14वात ्। य@मनु येषु वत1ते = यत ् मनु येषु }ान=वषयतया वत1ते तत ् वाच: चतुथk=वैखया1 यं मनु या: वद!@त। त मात ् सकलपद}ानाय, मनी=ष4वाय च 9याकरणम\येत9यिमित %कृतम@ य अथ1:। अत एवोhं भतृ1हBरणा-

(12)

वैखया1 म\यमाया` पiय@4या`ैतद‘ुतम ्।

अनेकतीथ1भेदायाƒ™या वाच: परं पदम ्॥ इित॥

त |ो =वषया वाक् वैखरX। =वराडिधदैव4या इयं वाक्। %णव: एव 9यानोदाना~यां सह वैखरX:पं %ितपIते। •दयदेश था पदा द%4य.ानुपप+या

9यवहारकारणं म\यमा। इयं म\यमा वागेव आ यपय1@तं गZछता वायुना कJठदेशं

ग4वा मूधा1नमाह4य परावृ4य कJठा दषु तd4 थानेषु अिभ9यhा सती पर|ो ेणा=प Rहणयोyया। लोक9यवहारातीता पiय@ती। योिगनां तु त ा=प %कृित%4ययावगित:

भवित। परायां वािच तु %कृित%4यय=वभागावगित: ना! त। तदुhम ्- व:पuयोितरेवा@त: परा वागनपाियनी।

त यां w• व:पायामिधकारो िनवत1ते॥ इित।

इयं परा वाग@त: व:पuयोितरेव अनपाियनी=%कृित%4यय=वभागा दशू@या

अ=वचाला वत1ते। व:पमा ोपल धायां त यां वािच 9याकरणादXनामिधकारो ना 4येव इ4यथ1:। अनया =वधया “च4वाBर” इ4या द: म@ : 9याकरणशƒा\ययन%योजन- परतया भगवता 9या यातः। इ4थं श दानुशासन य आनुष!"गक%योजनेषु अ•मं

%योजनं =वचाBरतम ्।

4.0 पाठ य सारः

एतावता अ! मन ् पाठे 1) यो वा इमाम ् 2) च4वाBर Ð इित %योजनLयं

=वचाBरतम ्। अ आI य =वचारावसरे अ.रश द य 9यु4प=dः, वाOश दिस=r% Mया, मधुरायाः वाचः %योगः कत19यः, %ाितशा यR@थैरेव पद- वरा-.राणां }ानिस‚\या

9याकरण य काऽऽवiयकतेित श"का, त!@नकरणम ्, आ!4व1जीनश दाथ1ः, आ!4व1जीन4वयोyयतािस‚\यथk 9याकरणा\ययन यावiयकता इ4येते अंशाः

(13)

=वचाBरताः। एवं ‘च4वाBर’ इित Lतीय%योजन=वचारावसरे श द य वृषभ4वेन वण1नम ्, त य श दवृषभ य लौ ककवृषभापे.या =विश•4वम ्, िल"ग9य4ययः,

िनपात4वेनैव िसrे उपसगा1णां पृथyRहणश"का, त4समाधानम ्, परादXनां वाचां

व:पम ्, महता देवेन साKयतायै 9याकरणा\ययनावiयकता, ‘च4वाBर’ इित म@ य

%कारा@तरेण अपर आह इ4या दना 9या यानिम4याIाः अंशाः %ितपा दताः।

References