• No results found

Class 8th

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "Class 8th"

Copied!
33
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)
(2)

1 pwT`XkRm

kyvl ivl@x swmÌX~ (HI,VI qQw MR) ivd`XwiQ~Xo< ky ilE sZ : 2018-19

k@w : AwTvI<

iv†X : ih<dI (d`ivqIX Bw†w)

smX : 3 G<ty +1 G<tw Aiqir#q smX pUxw~<k- 90 sI.sI.e~-Bwg-10

Bwg-I : 02 A<ko< vwly váquinàT pRÜn (54)

(1) bhuvYkiØpk pRÜn : 12

(i) smwnwQ~k (pXw~XvwcI) SÑd 2

(ii) SÑd Sud`iD 2

(iii) s<zw,sv~nwm,kwrk,ivSy†x kI phcwn 8

(2) imlwn kIijE sy sMbiNDq pRÜn : 12

(i) il<g pirvq~n 4

(ii) vcn pirvq~n 4

(iii) Anyk SÑdo< ky ilE Ek SÑd 2

(iv) pu{†/kwl/vwÇX kI phcwn 2

(3) ir#q áQwno< kI pUiq~ sy sMbiNDq pRÜn : 14

(i) pwT`X–puáqk ky kiTn SÑd 2

(ii) pwT`X-puáqk ky Aiq lGUËqr pRÜn 6

(iii) ikRXw/ikRXw-ivSy†x/ Xojk/sMbMDboDk/ivámXwidboDk kI phcwn 4

(iv) muhwvry/lokoi#qXW 2

(3)

2

(4) ‘ shI / glq iliKE‟ -sy sMbiNDq pRÜn : 16

(i) „r‟ ky iviBNn }p 2

(ii) p<jwbI SÑdo<, vw#Xo< ky ih<dI }p 6

(iii) ivprIq SÑd 2

(iv) Bwvvwck s<zw inmw~x 2

(v) ivSy†x inmw~x 2

(vi) pwT`X-puáqk ky Aiq lGUËqr pRÜn 2

Bwg-II : 03 A<ko< vwly lGUËqr pRÜn (18)

(i) pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg sy sMbiNDq pwT 12

(ii) pwT`X–puáqk kI kivqw kw srlwQ~ 3

(iii) ivrwm ich`n 3

Bwg- III : 04 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (8)

pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg sy sMbiNDq pwT 8

Bwg- IV : 05 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (10)

(i) inbND lyKn 5

(ii) pZ lyKn 5

p<jwb ákUl iS@w bof~ d`vwrw inDw~irq pwT`X–puáqk :

AwAo ih<dI sIKy< -

(4)

3

pRÜn-pZ kI }pryKw

kyvl ivl@x swmÌX~ (HI,VI qQw MR) ivd`XwiQ~Xo< ky ilE sZ : 2018-19

k@w : AwTvI<

iv†X : ih<dI (d`ivqIX Bw†w)

smX : 3 G<ty +1 G<tw Aiqir#q smX pUxw~<k- 90 sI.sI.e~-Bwg-10

Bwg-I : 02 A<ko< vwly váquinàT pRÜn (54)

(1) bhuvYkiØpk pRÜn : 12

(i) smwnwQ~k (pXw~XvwcI) SÑd my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(ii) SÑd Sud`iD my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(iii) s<zw,sv~nwm,kwrk,ivSy†x kI phcwn my< sy cwr pRÜn pUCy jwXy<gy[ 4×2=8 (2) imlwn kIijE sy sMbiNDq pRÜn : 12

(i) il<g pirvq~n my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy[ 2×2=4 (ii) vcn pirvq~n my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy[ 2×2=4 (iii) Anyk SÑdo< ky ilE Ek SÑd my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(iv) pu{†/kwl/vwÇX kI phcwn my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(3) ir#q áQwno< kI pUiq~ sy sMbiNDq pRÜn : 14

(i) pwT`X–puáqk ky kiTn SÑd my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(ii) pwT`X-puáqk ky Aiq lGUËqr pRÜno< my< sy qIn pRÜn pUCy jwXy<gy [ 3×2=6 (iii) ikRXw/ ikRXw-ivSy†x/Xojk/ sMbMDboDk/ivámXwidboDk kI phcwn my< sy do pRÜn pUCy jwXy<gy[ 2×2= 4 (iv) muhwvry/lokoi#qXo< my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(5)

4

(4) ‘ shI / glq iliKE‟ -sy sMbiNDq pRÜn : 16

(i) „r‟ ky iviBNn }p my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(ii) p<jwbISÑdo< ,vw#Xo< ky ih<dI }p my< sy qIn pRÜn pUCw jwX<gy[ 3×2= 6 (iii) ivprIq SÑd my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(iv) Bwvvwck s<zw inmw~x my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(iv) ivSy†x inmw~x my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

(vi) pwT`X-puáqk ky Aiq lGUËqr pRÜno< my< sy Ek pRÜn pUCw jwXygw[ 2

Bwg-II : 03 A<ko< vwly lGUËqr pRÜn (18)

(i) pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg sy swq lGUËqr pRÜno< my< sy cwr pRÜno< ko hl krny ko khw jwXygw[ 4×3=12 (ii) pwT`X–puáqk kI srlwQ~ sy sMbiNDq do pRÜno< my< sy Ek pRÜn ko hl krny ko khw jwXygw[ 3

(iii) ivrwm ich`n sy sMbiNDq do pRÜno< my< sy Ek pRÜn ko hl krny ko khw jwXygw[ 3

Bwg- III : 04 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (8)

pwT`X–puáqk ky gd`X Bwg my< sy cwr inbNDwËmk pRÜno< my< sy do pRÜno< ko lgBg 25-30 SÑdo< my< hl krny ko khw jwXygw[ 2×4=8 Bwg- IV : 05 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (10)

(i) ikNhI< do inbNDo< ky s<kyq ibNdu (Outlines) dykr anmy< sy iksI Ek inbND ko s<@yp my< ilKny ky ilE khw jwEgw[ 5

(ii) do pZo< my< sy koe~ Ek pZ ilKny ko khw jwXygw[ 5

(6)

5

pRÜn bY<k : kyvl ivl@x swmÌX~ (HI,VI qQw MR) ivd`XwiQ~Xo< ky ilE iv†X :ih<dI

k@w : AwTvI< (d`ivqIX Bw†w)

Bwg-I : váquinàT pRÜn (1) bhu vYkiØpk aËqro< vwly pRÜn :

(i) inMniliKq ivkØpo< my< sy shI ivkØp ko cunkr iliKE : smwnwQ~k (pXw~XvwcI) SÑd sy sMbiNDq pRÜn

1.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'is<Du' SÑd kw pXw~X hY ?

(k) sirqw (K) ndI (g) swgr (G) Dwrw aËqr : (g) swgr 2.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'hwQ' SÑd kw pXw~X hY?

(k) háq (K) pwd (g) nK (G) pd aËqr : (k) háq 3.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'ggn' SÑd kw pXw~X hY ?

(k) qiVq (K) Gn (g) bwdl (G) Awsmwn aËqr : (G) Awsmwn 4.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'puàp' SÑd kw pXw~X hY?

(k) AMbr (K) PUl (g) bIj (G) gulwb aËqr : (K) PUl 5.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'Bwe~' SÑd kw pXw~X hY?

(k) Anuj (K) BRwqw (g) s<qwn (G) AgRj aËqr : (K) BRwqw 6.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'p@I' SÑd kw pXw~X nhI< hY?

(k) Kg (K) p<CI (g) ivhg (G) qoqw aËqr : (G) qoqw 7.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'rwq' SÑd kw pXw~X nhI< hY?

(k) inSw (K) s<ÍXw (g) rjnI (G) rwiZ aËqr :(K) s<ÍXw 8.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'crx' SÑd kw pXw~X nhI< hY?

(k) cwrx (K) kdm (g) pd (G) pwd aËqr : (k) cwrx 9.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'DrqI' SÑd kw pXw~X nhI< hY?

(k) BU (K) nB (g) BUim (G) p÷ÌvI aËqr :(K) nB 10.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'e~Üvr' SÑd kw pXw~X nhI< hY?

(k) Bgvwn (K) prmwËmw (g) pRBu (G) nIrj aËqr : (G) nIrj

(ii) Sud`D-ASud`D sy sMbiNDq pRÜn :

1.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) Si#qSwlI (K) Si#qSwil (g) si#qSwlI(G) SkqISwlI

aËqr : (k) Si#qSwlI

(7)

6 2.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

GoSnw (K) GoSxw (g) goSxw (G) Go†xw aËqr : (G) Go†xw 3.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) bhUmUØX (K) bhumUØX (g) bhUmuØX (G) bhumuØX aËqr :(K) bhumUØX 4.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) puurskwr (K) pUrskwr (g) pUrákwr (G) purákwr aËqr : (G) purákwr 5.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) mirqXu (K) m÷ËX u(g) m÷qXu(G) mrIqXu aËqr : (K) m÷ËXu 6.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) sud÷F ¡(K) sudirF (g) sudrIF (G) sud÷V aËqr :(k) sud÷F¡

7.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) knUn (K) kwnun (g) kwnUn (G) knun aËqr : (g) kwnUn 8.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) burwe~XW (K) bUrweXW (g) burweXW (G) bUrwe~XW aËqr :(g) burweXW 9.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) CutIAW (K) Cut`tIXW (g) Cuit`tXW (G) Cut`itXW aËqr :(G) Cut`itXW 10.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) zwnvrDk (K) zwnvD~k(g) ^XwnvrDk (G) zwnvd~k aËqr: (K)zwnvD~k 11.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) kwXw~lX (K) kwrXwlX (g) kwXw~lw(G) kwX~lX aËqr :(k) kwXw~lX 12.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) Anurod (K) AnuroD (g) AnUrod (G) AnUroD aËqr : (K) AnuroD (iii) s<zw,sv~nwm,kwrk,ivSy†x kI phcwn sy sMbiNDq pRÜn

1. inMniliKq my< sy s<zw SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) burw (K) cI<tI (g) Anyk (G) jb aËqr : (K) cI<tI 2.inMniliKq my< sy s<zw SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) cF¡nw(K) AsPl (g) hwQ(G) ivSwl aËqr : (g) hwQ 3.inMniliKq my< sy s<zw SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) frkr (K) Swm (g) dwnw (G) nhI< aËqr : (g) dwnw 4.'hm lwliklw dyKny jwXy<gy' my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) hm (K) lwliklw (g) dyKny (G) jwXy<gy aËqr : (k) hm 5. 'quMhy< pqw cl jwXygw' my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) pqw (K) quMhy< (g) cl (G) jwXygw aËqr : (K) quMhy<

(8)

7 6. inMniliKq my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) asny (K) khw (g) gwVI (G) smX aËqr : (k) asny 7. inMniliKq my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) gwVI (K) AwXw (g) ibTwkr (G) mY< aËqr : (G) mY<

8. inMniliKq my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-

(k) kNhYXw (K) átySn (g) asy (G) sUcnw aËqr : (g) asy 9.'Awj hm mYtöo ryl ky d`vwrw jwXy<gy- vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI phcwn krky ilKy<<-

(k) kqw~ kwrk (K) km~ kwrk (g) krx kwrk (G) sMboDn kwrk

aËqr (g) krx kwrk 10.'hmny rwàtöIX Kylo< my< Bwg ilXw'-vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI phcwn krky ilKy<<-

(k) AiDkrx kwrk (K) km~ kwrk (g) kqw~ kwrk (G) Apwdwn

aËqr (k) AiDkrx kwrk

11.'gu{ jI ny bÇco< ko bVy ÎXwr sy smJwXw'-vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI phcwn krky ilKy<<-

(k) sMpRdwn kwrk (K) km~ kwrk (g) kqw~ kwrk (G) Apwdwn kwrk

aËqr : (g) kqw~ kwrk

12.'Bwákr rylgwVI dyKny ky ilE ÎlytPwm~ ky iknwry pr jw phu>cw'-vw#X my< ryKw<ikq pd my<

shI kwrk kI phcwn krky ilKy<<-

(k) sMbND kwrk(K) km~ kwrk(g) kqw~ kwrk (G) sMpRdwn kwrk

aËqr (G) sMpRdwn kwrk 13.'pRiqBw iKVkI vwlI sIt pr bYT gXI'-vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI phcwn krky ilKy<<-

(k) AiDkrx kwrk (K) Apwdwn kwrk (g) km~ kwrk (G) kqw~ kwrk

aËqr (k) AiDkrx kwrk 14.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) bYTw (K) sMmwn (g) rwàtöIX (G) aNh<y aËqr :(g) rwàtöIX 15.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) suri@q (K) sur@w (g) idKwXw (G) AwXu aËqr: (k) suri@q 16.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) prI@k (K) }p (g) gXy (G) inpux aËqr :(G) inpux 17.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(9)

8

(k) swhs (K) ÛXi#q (g) AtUt (G) Qy [ aËqr : (g) AtUt 18. inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) Ainl Smw~ (K) pRisd`D (g) pRiS@x (G) idKwXw aËqr : (K) pRisd`D 19.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) pRQm (K) k@w (g) krvwnw (G) pVw aËqr: (k) pRQm 20.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) pyV (K) ákUl (g) hwlq (G) r<g ibr<gy aËqr : (G) r<g ibr<gy 21.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) iciVXw (K) c<cl (g) PUl (G) pRym aËqr :(K) c<cl 22.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) hry-Bry (K) nnd (g) v÷@ (G) Go<slw aËqr :(k) hry-Bry 23.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) fwlI (K) ‚>cI (g) rásI (G) p<K aËqr :(K) ‚>cI 24.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<<-

(k) {e~ (K) socw (g) gol (G) pODw aËqr :(g) gol (2) ‘imlwn kIijE’ sy sMbiNDq pRÜn

(i) il<g pirvq~n

1 smRwt ikSorI 2 2 ikSor smRwzI 1

3 nOkr rwnI 4

4 rwjw nOkrwnI 3

5 bUF¡w lVkI 8

6 DobI buiF¡Xw 5 7 ‚>t Doibn 6 8 lVkw ‚>tnI 7 9 Syr mhwrwnI 10

10 mhwrwjw dwdI 11

11 dwdw sdáXw 12

12 sdáX SyrnI 9

(10)

9

13 AÍXwpk lyiKkw 16

14 nwXk gwiXkw 15

15 gwXk AÍXwipkw 13

16 lyKk nwiXkw 14

(ii) vcn pirvq~n

1 iKlOnw pYsy 4 2 icmtw b<dUky< 3

3 b<dUk icmty 2 4 pYsw iKlOny 1

5 p<i#q AwlocnwE> 7 6 tolI sIiF¡XW 8

7 Awlocnw toilXW 6

8 sIF¡I p<i#qXW 5 9 ip<jrw mUiq~XW 10

10 mUiq~ ip<jry 9

11 bU>d sBwE> 12 12 sBw bU>dy< 11

13 áZI pu¡áqky< 14

14 pu¡áqk lVky 15

15 lVkw GoVy 16 16 GoVw iáZXW 13

(iii) Anyk SÑdo< ky ilE Ek SÑd

1 sUX~ kw adX honw Apiricq 2 2 ijskI jwnkwrI n ho smXwBwv 3

3 smX kw ABwv piricq 4

4 ijskI jwnkwrI ho cukI ho sUXo~dX 1

(11)

10

5 dyKny vwlw p@I ivSy†z 8 6 ibnw plk JpkwE dS~k 5 7 GuspYT krny vwlw Aplk 6 8 p@I jgq kI jwnkwrI rKny vwlw GuspYiTXw 7

9 s<gIq dyny vwlw Awivàkwrk 12 10 ijskw koe~ mol n ho kx~ipRX 11 11 kwno< ko ipRX lgny vwlw Anmol/AmUØX 10 12 Awivàkwr krny vwlw s<gIqz 9

(iv) pu{†,kwl v vwÇX kI phcwn sy sMbiNDq pRÜn

1 mY< pF¡qw hU> [ ANX pu{† 2

2 koe~ jw rhw hY[ mÍXm pu{† 3

3 qU jwqw hY[ aËqm pu{† 1

4 Kf`g is<h es elwky kw pRisd`D fwkU Qw[ BivàXq kwl 6

5 Apwihj GoVy ko dOVwqw hY[ BUqkwl 4

6 bwbw jI, Xh GoVw Awpky pws n rhny d>Ugw[ vq~mwn kwl 5

7 GoVw ihnihnw rhw hY[ BUqkwl 8

8 bwbw ny GoVy ko rokw[ BivàXq kwl 9

9 GoVw ihnihnwXygw [ vq~mwn kwl 7

10 DIrw Dun gungunw rhw Qw[ km~vwÇX 12 11DIrw sy rhw nhI< gXw[ kËq÷~vwÇX 10 12 DIrw d`vwrw Dun gungunwXI jw rhI QI[ BwvvwÇX 11

(12)

11

(3) ir#q áQwno< kI pUiq~ kry< :

(i) pwT`X-puáqk ky kiTn SÑdo< ky AQ~ sy sMbiNDq pRÜn koàTk my< sy shI SÑd cunkr ir#q áQwno< kI pUiq~ kry< :

1.'ihMmq' kw AQ~ hY-hOslw [ ( llkwr/hOslw) 2.'dUq' kw AQ~ hY-hrkwrw [(hrkwrw/Ap<g)

3. 'aphwr' kw AQ~ hY-By<t [ ( AprwD/By<t )

4.'Gtw' kw AQ~ hY-jl sy Bry bwdlo< kw smUh (T<f,jl sy Bry bwdlo< kw smUh) 5.'nIV' kw AQ~ hY-Go<slw [ ( shwrw/Go<slw)

6.'mvySI' kw AQ~ hY-pSu [ ( shwrw/pSu) 7.ih<folwkw AQ~ hY-JUlw [ ( grIbI/JUlw) 8. 'muáqYdI' kw AQ~ hY-qyj¡I [ (qyj¡I/mUiq~~) 9.'ANqir@ kw AQ~ hY-AwkwS[ (AwkwS/ sUX~~~) 10.'Bwl'kw AQ~ hY-máqk[ (máqk/ Bwlw) 11. 'prcm' kw AQ~ hY-J<fw [ ( ksm/J<fw) 12.'Acyq'kw AQ~ hY-bysuD[ ( kuC n sUJnw/bysuD)

13.'inhwrnw' kw AQ~ hY-ÎXwr sy dyKnw [ ( byiPkR/ÎXwr sy dyKnw) 14.'prwmS~' kw AQ~ hY-slwh[ ( Awzw/slwh)

(ii) pwT`X-puáqk sy sMbiNDq pRÜn

1. koiSS krny vwlo< kI hwr nhI< hoqI[ ( hwr/jIq)

2.ijsny ip<jry my< sy Syr bwhr inkwlw,vh bwlk bVw hokr c<dRguÎq mOX~ ky nwm sy pRisd`D huAw[ (mhwpd`m n<d/ c<dRguÎq mOX~)

3.mytöo töyn gwVI vwqwnukUilq hY, esilE esky SISy áQwXI qOr pr b<d hoqy hY<[( Krwb/

vwqwnukUilq)

4. Ainl Smw~ 7.11.1966 ko krqwrpur my< pYdw huE[ ( 7.11.1966/ 7.11.1993) 5.‰Ik÷àx kI bwl lIlw kw sUrdws ny jYsw vx~n ikXw,vYsw ANXZ imlnw dul~B hY[

(sUrdws/ AàtwvkR)

6.lue~ bRyl ny bRyl ilip kw Awivàkwr ikXw[ (lue~ bRyl/ sUrdws)

7.sunny kI lgBg Si#q Ko cuky Qwms AØvw EfIsn Ek mhwn Awivàkwrk Qy[ (Qwms AØvw EfIsn/ c<dRSyKr)

8.c<dRSyKr poilXogRáq hony ky bwvjUd biF«Xw gy<dbwj« Qy, Aq: Bwrq srkwr ny aNhy< Aju~n purákwr pRdwn ikXw[(c<dRSyKr/ bwbw AwMty)

9. rmjwn ky pUry qIs roj«o< ky bwd e~d AwXI[( qIs/bwrh)

10.hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw KrIdw[ (icmtw/gulwb jwmun)

(13)

12

11.swe<s istI p<jwb ky kpUrQlw Shr my< iáQq hY[ (kpUrQlw/luiDXwnw)

12.vwGw bwf~r Am÷qsr sy krIb 33 iklomItr dUr iáQq hY[ (Am÷qsr /pitXwlw) 13. Aw~#sIjn gYs jIvn kw mUl AwDwr hY[ (kwb~n-fwe-Aw~#swef/ Aw~#sIjn) 14 kØpnw cwvlw ko ANqir@ XwZI ky }p my< jwnw jwqw hY[ (kØpnw cwvlw/ s<ÈXoiq cwvlw)

15.jX gopwl ky eSwry pr sw<fs~ goilXo< sy BUnw jwqw hY[ (jX gopwl/ rwjgu{)

(iii)ikRXw /ikRXwivSy†x/ Xojk/ sMbNDboDk/ ivámXwidboDk sy sMbiNDq pRÜn inMniliKq vw#Xo< my< shI ikRXw SÑd Bry< :

1. hwimd hwQ PYlwqw hY[ - PYlwqw hY (hwQ/ PYlwqw hY) 2.AmInw ny CwqI pIt lI[ - pIt lI (pIt lI/AmInw)

3. vh rony lgI [ -rony lgI (rony lgI/vh) 4. bwbw ny GoVy ko rokw[ -rokw (bwbw/rokw)

5.rwjw GoVy pr bYTkr asI Shr ko clw[ (clw/cl)

6.rwjw ny nOkr Apny pws rK ilXw [ ( rK/ rK ilXw) 7.dono< ko rwj drbwr my< ly jwXw gXw[ (gXw/ly jwXw gXw)

8.rwjw sun rhw Qw [ (sun/sun rhw Qw)

ikRXwivSy†x sy sMbiNDq pRÜn

1.Xy log #Xo< DIry-DIry cl rhy hY<? (kl/DIry-DIry) 2.eDr dukwno< kI kqwry< lgI hue~ hY<[ (prso</eDr)

3.Awj e~d Aw gXI[ (Awj/AÇCw)

4.vh j¡or sy icØlwXw] (aP/j¡or sy)

5.mY< kl Aw‚>gI[ (kl/ bhuq)

6.vh aDr bYTI hY[ ( Swm/ aDr)

Xojk sy sMbiNDq pRÜn

1. mohisn eqnw adwr nhI< hY lyikn Xh jwnkr BI vh asky pws jwqw hY[(lyikn/

#Xo<ik)

2. Agr vh icmtw ly jwkr dwdI ko dy dy qo vhikqnI pRsNn hogI[

(Agr...qo / Xd`Xip...qQwip)

3. hwimd bVw cwlwk hY esilE asny Apny pYsy bcwkr rKy Qy[(esilE / #Xo<ik) 4.vy bwr-bwr ApnI jybo< sy Apnw Kj«wnw inkwlkr ignqy hY< AOr KuS hokr iPr rK lyqy

hY<[(Xw / AOr)

5.hwimd ny icmty ko es qrh kNDy pr rKw mwno b<dUk ho[ (qwik/ mwno)

(14)

13

6. AmInw hwimd kI Awvwj« sunqy hI dOVI AOr asy god my< aTwkr ÎXwr krny lgI[

(Xw/AOr)

7.quMhwrI a>gilXW qvy sy jl jwqI QI<, esilE mY<ny esy ilXw[(esilE/ #Xo<ik) 8.enky mu>h my< hwQ mq fwlnw nhI< qo duG~tnw ho skqI hY[( Xwin/nhI< qo)

9.XhW 3 fI my< Ek Kws qrh kw cÜmw phnkr So dyKw jwqw hY ijssy ik dUr ákRIn pr idKwE jw rhy icZ Awpky swmny lgqy hY<[ ( AOr/ ijssy ik)

10.mY<ny vhW dyKw qo sb kuC Qw prNqu Xwd nhI< Aw rhw[( cwhy/prNquu) sMbNDboDk sy sMbiNDq pRÜn

1. ndI ky iknwry Ek gWv Qw[ (ky iknwry/ mÍX )

2.fl JIl ky cwro< Aor dyvdwr ky pyV hY<[(‚pr/ ky cwro< Aor) 3.myry swmny pRk÷iq ky Ad`Buq d÷ÜX Qy[(swQ / swmny)

4.Gro< ky swmny bWs ky Anignq v÷@ hY<[(qk/ ky swmny)

5.cwvI~ AOr myDwvI Apny mwqw-ipqw ky swQ Dm~Swlw GUmny gXI<[ (ky swQ/ ky cwro< Aor)

ivámXwidboDk sy sMbiNDq pRÜn 1.Ary ! qum pF«ogy nhI<[(vwh/Ary)

2.hW ! qumny TIk phcwnw[(aP/hW) 3.aP !bVy du:K kI bwq hY[[(Ary/aP) 4.vwh !bhuq AÇCw ikXw[(Awh/vwh)

5.AÇCw !hm quMhwrw e<qj«wr kry<gy[(hwX/AÇCw) 6.hW ! XhI TIk rhygw [(aP/hW)

7.hY< !ivDwnsBw my< bm lykr jwXy< [(aP/hY<)

8.DNX !asny dyS kw nwm roSn kr idXw[(DNX/aP)

(iv) muhwvry v lokoi#qXo< sy sMbiNDq pRÜn

1.jb mY<ny gopwl sy ih<dI kI puáqk mWgI qo asny muJy A>gUTw idKw idXw[

(lgw/idKw) 2.mY< Apny mwqw-ipqw kI AWKo< kw qwrw h>U[ (cWd/ qwrw)

3. AKbwr my< ApnI lVkI cwvI~ kw prI@w pirxwm dyKkr asky mwqw-ipqw PUly

nhI< smwXy[ (nhI< smwXy /smwXy) 4.hmwry ipR<ispl ny vwi†~k Kylo< ko AwrMB krny kI hrI J<fI dy dI[

(dy dI /Kol dIy)

(15)

14

5.cor elwky my< coirXW krky puils ky nwko< cny cbvw rhy hY<[( iKlw/ cbvw) 6.cwvI~ ny dsvI< kI prI@w my< 96.4 pRiqSq A<k lwkr Apny pirvwr ko cwr cWd lgw idXy[ (idKw/ lgw)

7.pwk synw ny kwrigl Xud`D my< BwrqIX synw ky Awgy Gutny tyk idXy[(joV/tyk) 8.BwrqIX synw ky jvwn kBI BI duÜmn ky Awgy Apny dyS kw isr nhI< Jukny dyqI[(ktny/ Jukny)

9.nwlwXk suryS ky prI@w my< 80 pRiqSq A<k dyKkr sBI d<g rh gXy[(cup/

d<g)

10. puils ko dyKkr cor Qr-Qr kWpny lgw[(rony /kWpny)

11.asny jj bnny ky ilE idn rwq pF«we~ krnI Su} kr dI hY AOr vh AvÜX jj bnkr idKwEgw , #Xo<ik khw BI hY jhW cwh vhW rwh [ (rwáqw/ rwh) 12.Ary! qum sdw ibnw socy smJy koe~ BI kwm krqy ho AOr bwd my< pCqwqy ho,kBI qo sIK lo ik ibnw ivcwry jo kry so pwCy pCqwX[ (pCqwX / roXy)

(4) shI/glq kQn sy sMbiNDq pRÜn : (i) 'r' ky iviBNn }po< sy sMbiNDq pRÜn

inMniliKq my< shI kQn pr shI AOr glq kQn pr glq kw inSwn lgwweE 1.'Dm~' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[

2.'rwàtö'' my< 't' ky swQ s<Xu#q }p my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[

3.'kRm' my< pUry 'r’ (pdyn) kw pRXog huAw hY[

4.'dul~B' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[

5.'pRoËswhn' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[

6.'dS~k' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[

7.'pX~tk' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[

8.'mYtöo'' my< pUry kw pRXog huAw hY[

9.'pRqI@w' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[

10.'ÎlytPwm~' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[

(ii) p<jwbI sy ih<dI my> Anuvwd sMbNDI pRÜn

1.‘cuMJ’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘co<c’

2.‘kIVI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘kIVI’

3.‘iKfwrI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘iKfwrI’

(16)

15

4.‘bu~Fw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘buFw’

5‘P~ul’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘puàp’

6.‘AwlHxw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘Awgn’

7.‘h~d’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘sImw’

8.‘buKwr’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘Èvr’

9.‘hnyrw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘hnyrw’

10.‘A~K' p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘AK’

11.‘au~nI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘aNnIs’

12.‘jmwq'p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘k@w’

13.‘smW'p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘smW’

14.‘suBwA'p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘ávBwv’

15.‘ivSw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘iv†X’

16.‘hwimd’ qW motr dy hyTW AwauNdw AwauNdw bicAw’p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-hwimd qw< mOtr dy hyTW Aw<dw Aw<dw bicXw[

17.‘ausdw icmtw rusqmy ihMd hY' p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my<

ilKw jwXygw-askw icmtw {áqmy ih<d hY[

18.'qyrIAW auNglIAW qvy nwL sV jWdIAW sn 'p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw- qyrIXW a<glIXW qby sy sV jWdIAW sn[

19.'ieh ausdw mnpsMd ivSw sI' p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw- Xh askw mnps<d iv†X Qw [

20.'auh Awpxy pirvwr iv~c sB qoN CotI sI'p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-vh Apny pirvwr my< sb sy CotI QI [

21.'k~lpnw cwvlw nMU sMgIq byhd psMd sI[p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-kØpnw cwvlw ko s<gIq bhuq ps<d Qw 22.'A~j vI auh swirAW dy idlW 'qy rwj krdI hY' p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-Aj BI ah swirXW dy idlW qy rwj krdI hY[

(iii) ivprIqwQ~k SÑd

1.'purwnw' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'nXw' 2.'Anyk' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'Ek' 3.'kTor' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 's$q'

(17)

16

4.'Amwvs' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'Am<gl' 5.'NXwX' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'ANXwX' 6.'ivÜvws' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'AivÜvws'

7.'shmiq' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'swkwr' 8.'shXog' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'AshXog'

9.'ávIkwr' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'koiSS'

10.'ANDyrw' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'roSnI' 11.'sPl' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'AsPl'

12.'hwr' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'jIq' (iv) Bwvvwck s<zw SÑd inmw~x

1.'pUx~' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'pUx~qw' 2.'imZ' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'imZqw' 3.'dws' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'dwsqw' 4.'pSu' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'pwSivk''

5.'sÒX' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'sÒXqw' 6.'mnuàX' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'mwnu†'

7. 'mwnv' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'mwnvqw' 8. 'AwvÜXk' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'AwvÜXkqw'

9. 'e~mwndwr' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'e~mwndwrI' 10. 'bÇcw' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'bcpn'

(v) ivSy†x SÑd inmw~x

1. 'rswXn' SÑd kw ivSy†x hogw - 'rswXink'

2. 'pirvwr 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'pwirvwirk' 3. 'sMbND 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'sMbNDIq' 4. 'sur@w' SÑd kw ivSy†x hogw - 's<r@x' 5. 'smwj 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'swmwijk'

6. 'e<swn 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'e<swinXq'

7. 'BUgol 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'BUgoilk'

8. 'bhwdurI 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'bhwdur'

(18)

17 (vi) pwT`X-puáqk sy sMbiNDq pRÜn

1.’ip<jry kw Syr’ khwnI my< mhwpd`m ny ip<jry my< sy Syr ko bwhr inkwlw Qw 2. ‘mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT my< bÇco< ny luiDXwnw my< mYtöo ryl kw sPr ikXw[

3. ‘nIl ggn kw nIlU’ pwT ky Anuswr Ainl Smw~ ko AswDwrx pRiqBw ky bl pr vwXuXwn cwlk prI@k inXu#q ikXw gXw Qw[

4. ‘mn ky jIqy jIq’ pwT ky Anuswr bwbw AwMty ko1986 my< pd`m BU†x imlw[

5. ‘e~dgwh’ pwT ky Anuswr hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw KrIdw [

6. ‘zwn AOr mnor<jn kw Gr : swe<s istI’ kw ad`Gwtn pUv~ pRDwnm<ZI Atl ibhwrI vwjpyXI ny ikXw [

7. ‘vwGw bwf~r’ pwT ky Anuswr vwGw bwf~r ko ‘cIn kI dIvwr khqy hY<[

8. ‘vwGw bwf~r’ pwT ky Anuswr AtwrI my< mu$X sVk pr ShId rwm is<h AtwrI kI pRiqmw sYlwinXo< ky Awk†~x kw kyNdR hY [

9.‘kØpnw cwvlw’pwT ky Anuswr kØpnw cwvlw ákUl ky sBI AÍXwpko< kI chyqI QI’[

10. ‘srProSI kI qmNnw’ pwT ky Anuswr Bgq is<h ny khw Qw ik Bwrq ky Syr dhwVy<gy AOr A<gRyj« jwn bcwkr Bwgy<gy[

Bwg-II : 03 A<ko< vwly lGUËqr pRÜn (i) Ek Xw do vw#Xo< my< aËqr dIijE[

1.nNhI< cI<tI kI #Xw ivSy†qw hY? ihMmq krny vwlo< kI hwr nhI< hoqI‟ pwT ky AwDwr pr ilKy<

aËqr : nNhI< cI<tI dIvwr pr cF¡qy smX ke~ bwr igrqI hY [ vh qb qk Apnw pRXws jwrI rKqI hY, jb qk vh sPl nhI< ho jwqI[

2. Syr ko ip<jry sy bwhr inkwlny vwlw ikSor bVw hokr iks nwm sy pRisd`D huAw? ‘ip<jry kw Syr’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[

aËqr : Syr ko ip<jry sy bwhr inkwlny vwlw ikSor bVw hokr c<dRguÎq mOX~ nwm sy pRisd`D huAw [

3. gwVI kI pRqI@w krqy smX kOn sy r<g kI pt`tI sy Awgy nhI< jwnw cwihE? ‘mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[

aËqr : gwVI kI pRqI@w krqy smX pIly r<g kI pt`tI sy Awgy nhI< jwnw cwihE[

(19)

18

4.'nIl ggn kw nIlU' pwT ky AwDwr pr nIlU kw pUrw nwm #Xw Qw?

aËqr : 'nIl ggn kw nIlU' pwT ky AwDwr pr nIlU kw pUrw nwm Ainl Smw~ Qw [

5. ‘nvXuvko< ky pRiq’ kivqw ky AwDwr pr nvXuvko< ko s<Xm AOr As<Xm my< sy kOn sw mwg~

cunnw cwihE?

aËqr : nvXuvko< ky pRiq kivqw ky AwDwr pr nvXuvko< ko s<Xm AOr As<Xm my< sy s<Xm kw mwg~ cunnw cwihE[

6.jIvn my< muiÜklo< sy pwr kOn log jw skqy hY< ?‘mn ky jIqy jIq’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[

aËqr : jo jIvn my< muiÜklo< kw swmnw krqy huE swhs ky swQ Awgy bF¡qy jwqy hY<,vhI log jIvn my< muiÜklo< sy pwr jw skqy hY>[

7. nmwj¡ KËm hony pr log #Xw krqy hY>? ‘e~dgwh’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[

aËqr : nmwj¡ KËm hony pr log Ek dUsry sy gly imlqy hY> [

8.hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw #Xo< KrIdw? ‘e~dgwh’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[

aËqr : hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw esilE KrIdw #Xo<ik rotI bnwqy smX askI dwdI kI hwQ kI a>gilXW jl jwqI QI<[

9.hwimd ih<foly my< #Xo< nhI< cF¡qw? ‘e~dgwh’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[

aËqr : #Xo<ik asky pws kul qIn hI pYsy Qy[ vh ankw Ek iqhwe~ Bwg bykwr my<< hI nhI<

Kc~ krnw cwhqw Qw[

10.swe<s istI kw pUrw nwm #Xw hY? ‘zwn AOr mnor<jn kw Gr : swe<s istI’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : swe<s istI kw pUrw nwm 'puàpw gujrwl swe<s istI' hY?

11.'puàpw gujrwl swe<s istI' iksky nwm pr rKw gXw hY? ‘zwn AOr mnor<jn kw Gr : swe<s istI’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Bwrq ky pUv~ pRDwnm<ZI ‰I e<dRkumwr gujrwl jI kI mwqw ‰ImqI puàpw gujrwl jI ky nwm pr rKw gXw hY[

12.du:K AOr suK my< mW kI #Xw BUUimkw hoqI hY? ‘mW’ kivqw ky AwDwr pr aËqr dIijE[

(20)

19

aËqr : mW du:K ko KuSI sy Apny ‚pr ly lyqI hY AOr Kud du:K shkr BI sbko suK dyqI hY[

13.kpoqrwj icZgRIv ny kbUqro< ko #Xw slwh dI ? ‘shXog’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : kpoqrwj icZgRIv ny kbUqro> ko slwh dI ik Agr hm imljulkr j¡or lgwXy<gy qo jwl ko lykr aV jwXy<gy[

14.hmy< Apny shpwiTXo< sy kYsw ÛXvhwr krnw cwihE[‘shXog’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : hmy< Apny shpwiTXo< sy imljulkr rhnw cwihE AOr smX pVny pr ankI mdd krnI cwihE[

15.hmy< Apny pVoisXo< sy kYsw ÛXvhwr krnw cwihE[‘shXog’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : hmy< Apny pVoisXo< sy imljulkr rhnw cwihE[ suK-du:K my< ankI mdd krnI cwihE[

16.vwGw gWv ky bwry my< Awp #Xw jwnqy hY< ? ‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Xh Bwrq qQw pwk do dySo< ko Awps my< joVqw hY[Xh Am÷qsr sy 33 iklomItr kI dUrI pr iáQq hY[

17.vwGw bwf~r ky dono< Aor kOn-kOn sy pRisd`D ngr hY>?‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Am÷qsr qQw lwhOr vwGw bwf~r ky dono< Aor pRisd`D ngr hY>[

18.bI.Es.EP ky jvwn kOn-kOn sy nwry lgwqy hY< ? ‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : vNdy mwqrm`,Bwrq mwqw kI jX AOr ihNduáqwn ij¡<dwbwd ky nwry lgwqy hY<[‘vwGw bwf~r’

pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

19.ibnw socy ivcwry kwm krny sy #Xw dSw hoqI hY? ‘igirDr kI ku>filXW’ kivqw ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : kwm ibgV jwqw hY AOr jg my< h>sI hoqI hY AOr AwdmI ko pCqwnw pVqw hY[

(21)

20

20.p‚ÌvI pr jIvn kw mUl AwDwr #Xw hY? ‘myrw dm Gutqw hY’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : p÷ÌvI pr jIvn kw mUl AwDwr Aw~#sIjn hY[

21.vwXu pRdU†x sy kOn sy rog ho jwqy hY<?’myrw dm Gutqw hY’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : vwXu pRdU†x sy dmw,KWsI,PyPVo<,Ëvcw qQw sWs ky rog ho jwqy hY<?

22.kØpnw cwvlw kw jNm kb huAw? ‘ANqir@ prI: kØpnw cwvlw’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : kØpnw cwvlw kw jNm 01.07.1961 ko huAw [

23.kØpnw cwvlw kw jNm khW huAw? [‘ANqir@ prI: kØpnw cwvlw’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : kØpnw cwvlw kw jNm krnwl Shr my< huAw [

24.Bgqis<h,rwjgu{ Ev< suKdyv ky ipRX nwry kOn sy Qy? ‘srP«roSI kI qmNnw’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Bwrq mwqw kI jX, eNklwb ij¡<dwbwd AOr swmRwÈXvwd kw nwS ho[

(ii) inMniliKq pd`Xw<So< kw srlwQ~ kry< :-

pwT-1 ihMmq krny vwlo< kI kBI hwr nhI< hoqI 1. AsPlqw Ek cunOqI hY,ávIkwr kro

#Xw kmI rh ge~,dyKo AOr suDwr kro jb qk nw sPl ho, nI<d cYn ko ËXwgo qum s<G†~ kro mYdwn CoVkr mq Bwgo qum

kuC ikE ibnw hI jX-jXkwr nhI< hoqI ihMmq krny vwlo< kI kBI hwr nhI< hoqI

srlwQ~ : kiv ky Anuswr AsPlqw ko jIvn my< cunOqI kI qrh lynw cwihE[ sPlqw kI rwh my< clqy huE jo kimXW rh jwXy< aNhy< phcwny< AOr suDwry<[sPlqw pwny qk nI<d AOr cYn

(22)

21

CoV dyny cwihE[ s<G†~ kI rwh pr lgwqwr bFæqy rhnw cwihE[ ibnw kuC ikE ivjX nhI<

imlqI, XS nhI< imlqw[ ihMmq krny vwlo< kI kBI BI hwr nhI< hoqI[

pwT-4 rwKI kI cunOqI 2. muJy gv~ hY ikNqu rwKI hY sUnI,

vh hoqw qo KuSI qo #Xw hoqI nw dUnI[

hm m<gl mnwvy<,vh qpqw hY DUnI hY GwXl μdX,dd~ aTqw hY KUnI

srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr rwKI ky pwvn Avsr pr bhn Bwe~ ko rwKI bWDny kI kwmnw krqI hY lyikn rwKI b<Dvwny ky ilE askw Bwe~ asky pws nhI< hY[ pr asy Apny Bwe~ pr gv~ hY,rwKI cwhy sUnI pVI hY[bhn khqI hY ik vh Agr myry pws hoqw qo myrI KuSI dogunI ho jwqI[hm m<gl pv~ mnw rhy hY< AOr askw Bwe~ dyS kI AwjæwdI ky ilE jyl my< hY[Xh sockr du:K-dd~ sy askw mn vydnw sy Br rhw hY[

3.Awqy ho Bwe~ ? pun: pUCqI h>U iv†mqw ky bNDn kI hY lwj qumko qo bNdI bno dyKo b<Dn hY kYsw cunOqI Xh rwKI kI hY Awj qumko

srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr rwKI ky pwvn Avsr pr bhn dyS ky nOjvwno< ko dyS kI AwjæwdI ky ilE Awgy bF«ny ky ilE khqI hY [ vh nOjvwno< ko khqI hY ik BydBwv ky b<Dno<

ko qoVkr rwKI ky b<Dn my< b<Dkr dyS kI r@w ky ilE vcn lynw cwhqI hY[

pwT-7 nvXuvko< ky pRiq 4. hy nvXuvwAo ! dyS Br kI d÷iàt qum pr hI lgI

hY mnuj jIvn kI quMhI< my< ÈXoiq sbsy jgmgI dogy nw qum qo kOn dygw Xog dySod`Dwr my<

dyKo,khW #Xw ho rhw hY Awjkl s<swr my<

srlwQ~ : kiv nOjvwno< ko khqw hY ik Awj swrw dyS quMhwrI Aor dyK rhw hY[ sb quMhI< pr Aws lgwE bYTy hY<[qumsy hI mwnv jIvn kI ÈXoiq pRkwiSq hY[ Agr qum dyS ky ivkws my<

(23)

22

Xogdwn nhI< dogy qo kOn dygw? kiv Awgy khqw hY ik nOjvwno< ko Apny Aws-pws duinXw my< hony vwlI sBI GtnwAo< kI Kbr honI cwihE[essy dyS ko ne~ idSw iml skqI hY[

pwT-13 mW 5. jb hr ivpdw ko hrwqI mW

qb ihmwlX bn jwqI mW swhs askw hiQXwr hY

‚jw~ asmy< Apwr hY[

srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr jb mW jIvn my< Awny vwlI musIbqo< ko hrw dyqI hY qo askw }p ihmwlX jYsw bn jwqw hY[ mW musIbqo< sy frqI nhI< #Xo<ik swhs askw hiQXwr hY AOr asmy< jIvn my< s<G†~ krny AOr musIbqo< kw swmnw krny kI Apwr Si#q hoqI hY[

6. jb Awgy bF«ny kw gIq sunwqI mW qb ndI bn jwqI mW

mXw~idq rhnw askw ÛXvhwr hY shnSIlqw askw aphwr hY[

srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr jb mW ApnI s<qwn ko Awgy bF«ny kw s<dyS dyqI hY qo vh ndI ky smwn lgqI hY[vh ndI ky smwn sdYv Awgy kI Aor bF«ny ky ilE pRyirq krqI hY[ mXw~dw asky ÛXvhwr my< idKwe~ dyqI hY AOr Bgvwn ny shnSIlqw asy aphwr ky }p my< dI hY[

pwT-16 igirDr kI k>ufilXW 7. swe~< sb s<swr my< ; mqlb kw ÛXvhwr

jb lig pYsw gWT my< ; qb lig qwko Xwr[

qb lig qwko Xwr ;Xwr s<g hI s<g foly [ pYsw rhw n pws ; Xwr muK sy nih< boly kh igirDr kivrwX ;jgq Xih lyKw Bwe~

krq bygrj«I pRIiq ; Xwr ibrlw koe swe~<[

(24)

23

srlwQ~ : kiv ky Anuswr es s<swr my< mqlb kw bolbwlw hY[ jb qk Apnw mqlb isd`D hoqw hY, log qb qk imZqw inBwqy hY<[pYsy vwlo< sy Anyk F<go< sy imZqw inBwe~ jwqI hY[jb pYsw nhI< rhqw qo vy bolnw BI CoV dyqy hY<[igirDr jI Awgy khqy hY< ik jgq kw bs Eysw hI ÛXvhwr hY[ibnw mqlb ky sÇcw pRym krny vwlw es duinXw my< koe~ ivrlw hI imlqw hY[

pwT-19 ho<gy kwmXwb 8.hogI Sw<iq cwro< Aor, hogI Sw<iq cwro< Aor

hogI Sw<iq cwro< Aor Ek idn

ho-ho mn my< hY ivÜvws, pUrw hY ivÜvws hogI Sw<iq cwro< Aor Ek idn

srlwQ~ : kiv AwSwvwdI hY AOr asky Anuswr Ek idn cwro< Aor Sw<iq hogI[ asy es bwq kw pUrw ivÜvws hY ik es s<swr my< hr Aor Sw<iq j«}r hogI[

9. nhI< fr iksI kw Awj nhI< fr iksI kw Awj

nhI< fr iksI kw Awj ky idn ho-ho mn my< hY ivÜvws, pUrw hY ivÜvws

pUrw hY ivÜvws

nhI< fr iksI kw Awj ky idn

srlwQ~ : kiv ky Anuswr hmy< Awj iksI bwq kw fr nhI< hY[Awj hmy< infr hokr rhnw hY[asy es bwq kw pUrw ivÜvws hY ik Ab hmwry jIvn my< iksI bwq kw fr nhI< hY[

10. hm cly<gy swQ-swQ, fwl hwQo< my< hwQ hm cly<gy swQ-swQ Ek idn

ho-ho mn my< hY ivÜvws, pUrw hY ivÜvws hm cly<gy swQ-swQ Ek idn

(25)

24

srlwQ~ : kiv khqw hY ik hm sb Awps my< shXog kI Bwvnw ky swQ rhy<gy[Ek dUsry ky suK-du:K ky swQI bny<gy[ hmwry mn my< es bwq kw pUrw Brosw hY ik Awps my< hm

imljulkr rhy<gy AOr Ekjut hokr rhy<gy[

(iii) ivrwm ich`n

inMniliKq vw#Xo< my< aicq ivrwm ich`n lgwXy< : 1. bÇco Awp sb kYsy ho

aËqr : bÇco ! Awp sb kYsy ho ? 2. #Xw Awpko eskw pUrw nwm pqw hY

aËqr : #Xw Awpko eskw pUrw nwm pqw hY ? 3. hW swvDwnI j«r{r rKnI hogI

aËqr : hW ! swvDwnI j«}r rKnI hogI[

4. Ao SrwrqI vhW es qrh kI iP«Ømy< nhI< hoqI<

aËqr : Ao SrwrqI ! vhW es qrh kI iP«Ømy< nhI< hoqI<[

5. dIpiSKw pF«we~ ky swQ swQ s<gIq KylkUd zwn ivzwn my< sb sy Awgy rhqI QI

aËqr : dIpiSKw pF«we~ ky swQ-swQ s<gIq, KylkUd, zwn-ivzwn my< sb sy Awgy rhqI QI [ 6. hW XhI TIk rhygw

aËqr : hW ! XhI TIk rhygw [

7. ikSor ny isr Jukwkr khw Syr ip<jry sy bwhr Aw gXw hY

aËqr : ikSor ny isr Jukwkr khw, “ Syr ip<jry sy bwhr Aw gXw hY”[

8. Syr ko bwhr kOn inkwl skqw hY

aËqr : Syr ko bwhr kOn inkwl skqw hY ?

(26)

25

Bwg-III : 04 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (i) inMniliKq inb<DwËmk pRÜno< ky aËqr qIn Xw cwr vw#Xo< my< dy<[

1.'cF¡kr igrnw,igrkr cF¡nw n AKrqw hY' Xh kwÛX p<i#q ‘ihMmq krny vwlo< kI hwr nhI<

hoqI’ kivqw my< kiv ny iksky ilE khI gXI hY AOr #Xo< ?

aËqr : Xh p<i#q kiv ny cI<tI ky ilE khI hY[ vh dIvwr pr cF¡qy huE AQw~q ApnI m<ij¡l kI Aor bF¡qy huuE bwr-bwr igrqI hY[lyikn mn kw ivÜvws asky erwdo< ko ifgny nhI< dyqw[

2.tokn iksy khqy hY<? ‘mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Xh itkt kI qrh Ek XwZw ky ilE pRiq XwZI ko idXw jwqw hY[ Xh pRvyS d`vwr ky swQ lgI mSIn ky pws lwny pr asy Kolny kw kwm krqw hY[

3.ámwt~ kwf~ iksy khqy hY<? ‘mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Xh pRiqidn XwZw krny vwly XwiZXo< ko idXw jwqw hY,ijssy vy roj¡ itkt Xw tokn KrIdny sy bc jwqy hY< AOr XwZw ky Anuswr ikrwXw Awpky bY<k Kwqy sy kt jwqw hY[

4.pX~tk kwf~ iksy khqy hY<? mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Xh pX~tk kI suivDw ky ilE idXw jwny vwlw kwf~ hY[Xh Ek sy qIn qk ko mYtöo ryl kI XwZw ky ilE idXw jwqw hY[

5.'pRyrxw' pwT my< lyiKkw ny bÇco< ko pF¡we~ kw #Xw mhËv bqwXw?

aËqr : lyiKkw ny bÇco< ko smJwXw ik Agr vy nhI< pFy<¡gyy< qo ankw bcpn,jvwnI v buF¡wpw esI qrh kiTnweXo< sy Brw rhygw jbik pF¡we~ sy ankw jIvn srl ho jwXygw[

6.ikn GtnwAo< sy pqw clqw hY ik Ainl Smw~ AswDwrx pRiqBw ky DnI Qy[ 'nIl ggn kw nIlU' pwT ky AwDwr pr ilKy< [

aËqr : bwl hT ky kwrx kyvl cwr swl kI AwXu my< hI phlI k@w my< enkw dwiKlw krvwXw gXw[kyvl 14 v†~ kI AwXu my< ivSy† Anumiq d`vwrw dsvI< kI prI@w pws kI[

1987 my< sI.fI.Es.kI prI@w my< c<fIgF¡ sy Akyly sPl huE[

7.Qwms EfIsn ko Ívin sMbNDI Awivàkwro< sy log #Xo< hYrwn ho jwqy Qy? ‘mn ky jIqy jIq’pwT ky AwDwr pr ilKy< [

aËqr : Qwms EfIsn ky Ívin sMbNDI Awivàkwr jYsy- mwekRoP¡on,PonogRwP¡ Awid

sy log hYrwn ho jwqy Qy ik jo ávX< pUrI qrh sun nhI< skqw,vh Ívin ky hr phlU ko bKUbI kYsy smJ lyqw hY[

(27)

26

8.jIvn my< pwnI kI #Xw AwvÜXkqw hY? ‘rÑbw mI<h dy pwnI dy’ kivqw ky AwDwr pr ilKy< [ aËqr : pwnI jIvn kw AwDwr hY[esI sy jIvn clqw hY[esI sy Anwj Ev< vnápiqXW pYdw hoqI hY<[ essy gmI~ AOr lU sy bcw jw skqw hY[ pwnI ky ibnw jIvn s<Bv nhI< hY[

9.hwimd kw icmtw '{áqmy ih<d' kYsy hY? ‘e~dgwh’ khwnI ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : hwimd kw icmtw '{áqmy ih<d' esilE hY #Xo<ik vh bVw qyj¡ hY[ asky swiQXo< ky bny imt`tI ky bny vkIl, iBÜqI AOr ispwhI icmty kI Ek cot sy tUt jwXy<[ vh roitXW sy<kny ky ilE bwr-bwr Awg my< kUd skqw hY[

10.DrqI ky }p my< mW #Xw krqI hY? ‘mW’ kivqw ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : DrqI ky }p my< mW ibnw iksI lwlc ky syvw krqI hY[mW DrqI kI qrh sdw dyqI hI rhqI hY[sb kw Blw krqI hY AOr asky bdly kuC nhI< cwhqI[

11.mW kI duAwAo< AOr pRoËswhn sy #Xw hoqw hY? ‘mW’ kivqw ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : mW kI duAwAo< sy cmËkwr qQw pRoËswhn sy hr @yZ my< jIq imlqI hY[askI duAwAo< sy duinXw kI hr KuSI imlqI hY[

12.bwf~r pr J<fw aqwrny kI rám kYsy sMpNn hoqI hY[‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : bwf~r pr Swm ko swF¡y pWc bjy J<fw aqwrny kI rám Su} hoqI hY]dono< dySo< ky lohy ky gyt Koly jwqy hY<[ Apny Apny dyS kI jX ky nwry lgqy hY<[dono< dySo< ky sYink mwc~ pwát krqy huE AOr gly imlqy huE J<fw aqwrny kI rám pUrI krqy hY< AOr gyt b<d kr dyqy hY<[

13.j¡hrIlI gYso< ky sRoq kOn-kOn sy hY<? ‘myrw dm Gutqw hY’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : bs,ákUtr AOr kwro< AOr kwrKwno< kI icminXo< sy inklny vwlw j¡hrIlw DuAW,iPRj AOr E.sI sy inklny vwlI rwswXink gYsy< j¡hrIlI gYso< ky sRoq hY< [

14.kØpnw cwvlw ky jIvn sy Awpko #Xw pRyrxw imlqI hY?’ANqir@ prI : kØpnw cwvlw’

pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : kØpnw cwvlw ky jIvn sy hmy< Xh pRyrxw imlqI hY ik spny kyvl socny sy hI sc nhI< hoqy[aNhy< pUrw krny ky ilE mn my< p#kw erwdw qQw AwËmivÜvws honw cwihE qQw kiTn myhnq krnI cwihE[

(28)

27

15.kRw<iqkwirXo< ny swemn kmISn kw ivroD iks pRkwr ikXw? ‘srP«roSI kI qmNnw’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[

aËqr : Bwrq Awny pr swemn kmISn kw ivroD Bgqis<h v asky swiQXo< ny lwlw lwjpqrwX ky nyq÷Ëv my< jlUs inkwlkr ikXw[aNho<ny kwlI J<ifXW hwQo< my< lykr 'swemn kmISn vwips jwAo' ky nwry lgwXy[

Bwg-IV : 05 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn (i) inb<D lyKn

प्रात्कार की सैय

प्रात्कार की सैय भानव के लरए अत्मॊत राबकायी है।

मह ककसी बी आमु-वगग के लरए कयने भें सफसे सयर औय उऩमोगी व्मामाभ है।

प्रात्कार के सभम प्रदूषण यकहत वामु लभरती है जजससे पेपड़ों को ताज़ी हवा लभरती है।

प्रात्कार की सैय कयने से शयीय योग यकहत औय सुन्दय फनता है।

इससे ऩूया कदन भन प्रसन्न औय शयीय चुस्त यहता है, स्भयण शक्ति का क्तवकास होता है। हयी-हयी

घास ऩय नॊगे ऩाॉव चरने से आॉखों की योशनी तेज़ होती है।

हभें प्रात्कार की सैय अवश्म कयनी चाकहए।

भेया ऩॊजाफ

ऩॊजाफ का अथग है - ऩाॉच दरयमाओॊ की धयती। महाॉ ऩाॉच नकदमाॉ - सतरुज, यावी, ब्मास, जेहरभ औय लचनाफ फहती थीॊ रेककन क्तवबाजन के फाद जेहरभ औय लचनाफ ऩाककस्तान भें चरीॊ गईं।

आज के ऩॊजाफ का ऺेत्रपर रगबग 50,362 वगग ककरोभीटय है। ऩॊजाफ के रोग फहुत भेहनती

तथा वीय हैं।

कृक्तष के ऺेत्र भें मह प्रदेश देश बय भें आगे यहा है। औद्योलगक ऺेत्र भें बी ऩॊजाफ के नगय अभृतसय, जारन्धय आकद प्रलसद्ध हैं। लशऺा के ऺेत्र भें बी ऩॊजाफ ने खूफ उन्नलत की है।

XhWAm÷qsr my< jilXWvwlw bwg hY, jhW 13 ApRYl 1919 ko A<gRyj«o< ny inhËQy logo< kw nrs<hwr ikXw Qw[ en ShIdo< ky bildwn sy hmy< dySBi#q kI pRyrxw imlqI hY[

(29)

28

p<jwb my< ivÜv pRisd`D gu{d`vwrw hirm<idr swihb Am÷qsr my< iáQq hY[ gu{Ao<, ऩीयों, सॊतों की धयती उन्नलत के नए लशखयों को छू यही है।

भुझे अऩने प्राॊत ऩय गवग है।

दशहया

दशहया देश बय भें दशभी लतलथ को भनामा जाता है। दशहया के त्मोहाय को बगवान याभ की

रॊकाऩलत यावण ऩय क्तवजम के रूऩ भें अथवा धभग की अधभग ऩय , असत्म ऩय सत्म की क्तवजम के

रूऩ भें भनामा जाता है।

इससे कई कदन ऩहरे गाॉवों तथा नगयों भें याभरीरा का भॊचन होता है जजसभें याभ के जीवन से

जुड़ी आदशग झाॊककमाॉ प्रस्तुत की जाती हैं।

दशभी के कदन खुरे भैदानों भें यावण, भेघनाद तथा कुम्बकणग के फड़े- फड़े ऩुतरे स्थाक्तऩत कयके

उन्हें शाभ को जरामा जाता है। कपय रोग भेरे का आनन्द रेते हैं। मह त्मोहाय धभग की अधभग ऩय औय अच्छाई की फुयाई ऩय क्तवजम का प्रतीक है ।

शहीद बगत लसॊह

देश की स्वतॊत्रता के लरए शहीद होने वारों भें सयदाय बगत लसॊह का नाभ प्रभुख है। बगत लसॊह का जन्भ 28 लसतम्फय 1907 को जज़रा रामरऩुय के ( अफ ऩाककस्तान भें) गाॉव फॊगा भें हुआ।

आऩका ऩैतृक गाॉव नवाॊशहय के लनकट खटकड़कराॊ है। आऩकी प्राथलभक लशऺा गाॉव भें ही हुई।

कपय आऩने राहौय के डी.ए.वी. स्कूर भें भैकिक ऩास की।

देशबक्ति औय क्ाॊलत के सॊस्काय बगतलसॊह को क्तवयासत भें लभरे। बगतलसॊह औय उसके सालथमों ने

सन ् 1929 भें अॊग्रेज़ी सयकाय की शोषण नीलतमों का क्तवयोध कयने के लरए केंद्रीम क्तवधान सबा भें

एक धभाके वारा फभ पेंका। उनका भकसद अॊग्रेज़ी सयकाय की बायत क्तवयोधी नीलतमों का क्तवयोध कयना था । उन ऩय भुकद्दभा चरा । 17 अक्टूफय 1930 को उन्हें याजगुरू, सुखदेव सभेत पाॉसी

की सज़ा सुनाई गई औय उन्हें 23 भाचग 1931 को पाॉसी दे दी गई । इस शहीदी से ऩूयी जनता

भें चेतना की रहय जाग उठी। आजखय 15 अगस्त 1947 को बायत आज़ाद हुआ। BwrqvwsIsdw enky bildwn ko Xwd rKy<gy AOr enky ऋणी rhy<gy[

(30)

29

श्री gu{ नानक देव जी

लसक्खों के ऩहरे gu{ श्री gu{ नानक देव जी का जन्भ सन ् 14690 भें राहौय के लनकट तरवॊडी

नाभक गाॉव भें हुआ। इनकी भाता का नाभ तृप्ता देवी तथा क्तऩता जी का नाभ भेहता कारू था।

enkI pËnI kw nwm mwqw sulKnI Qw[ enky श्रीचन्द औय रक्ष्भी चन्द दो ऩुत्र हुए।

आऩ फचऩन से ही प्रबु-बक्ति भें रीन यहते थे।

एक फाद उनके क्तऩता जी ने उन्हें फीस {pE देकय सच्चा सौदा कयने को कहा। वे भागग भें बूखे

साधुओॊ को बोजन कया आए औय खारी हाथ रौट आए।

उन्होंने बाई भदागना जी के साथ देश- क्तवदेश की मात्राएॊ की औय घूभ-घूभ कय रोगों को उऩदेश कदमा। उन्होंने नाभ स्भयण ऩय फर कदमा ।

इनकी वाणी श्री gu{ ग्रन्थ साकहफ भें दज़ग है।

अन्त भें आऩ कयतायऩुय आ गए औय भेहनत कयो, फाॉटकय खाओ का उऩदेश कदमा। उनके उऩदेश सायी भानव जालत के लरए हैं ।

15390 भें ईश्वय बजन कयते हुए gu{ जी ज्मोलत- जोत सभा गमे।

(31)

30 (ii) pZ lyKn

1. ákUl CoVny kw pRmwx pZ lyny ky ilE Apny ákUl ky mu$X AÍXwipkw ko pRwQ~nw pZ ilKy< :

syvw my<

mu$X AÍXwipkw --- ákUl ---Shr [ ---idnw<k

iv†X : ákUl CoVny kw pRmwx pZ lyny ky ilE pRwQ~nw pZ[

‰Imwn jI,

sivnX invydn hY ik myry ipqw jI kw qbwdlw c<fIgF¡ sy luiDXwnw ho gXw hY[esilE myrw es ákUl my< Ab pF¡we~ jwrI rKnw kiTn hY[ Aq: muJy ákUl CoVny kw pRmwx pZ dyny kI k÷pw kry< qwik mY< luiDXwnw jwkr ApnI pF¡we~ jwrI rK skU>[

mY< Awpkw Aiq AwBwrI rh<>Ugw[

Awpkw AwzwkwrI iSàX ---k@w ---kRmw<k

(32)

31

2. Awpky jNm idn pr Awpky cwcw jI ny Awpko Ek aphwr Byjw hY [ as aphwr ky ilE aNhy< DNXvwd pZ ilKy< :-

prI@w Bvn ---Shr [ ---idnw<k

AwdrxIX cwcw jI, swdr pRxwm [

kl Swm ko muJy Awpky d`vwrw aphwr ky }p my< ByjI ge~ GVI imlI[Xh bhuq hI apXogI hY[

sBI ny esy bhuq ps<d ikXw hY[ Xid Awp myry jNmidn pr Awqy qo muJy AOr BI AÇCw lgqw[ cwcI jI ko myrw pRxwm khnw[

Awpkw BqIjw k.K.g.

3. ApnI bhn ky ivvwh my< Swiml hony ky ilE imZ ko Awm<Zx pZ ilKy<[

prI@w Bvn ---Shr [ ---idnw<k

ipRX imZ, nmáqy[

quMhy< jwnkr bhuq KuSI hogI ik myrI bhn s<gIqw kw ivvwh idnw<k 24.05.2019 ko honw qX huAw hY[ mY< quMhy< es ivvwh my< Swiml hony ky ilE Awm<iZq krqw hU>[ quMhwrw koe~ BI bhwnw nhI< clygw[ mY< quMhwrw e<qj«wr k}>gw[

pZ kw aËqr dynw[

quMhwrw imZ k.K.g.

(33)

32 4. imZ ky jNm idn pr asy bDwe~ pZ ilKy<[

prI@w Bvn ---Shr [ ---idnw<k

ipRX imZ, nmáqy[

quMhwry jNm idn kI quMhy< bhuq-bhuq bDwe~ ho [ mY< cwhqw h>U ik qum hmySw KuS rho AOr KUb aNniq kro [ mY< quMhwry jNm idn pr j«}r Awqw ik<qu as idn mY< ákUl kI Aor sy kbf`fI pRiqXoigqw my< jw rhw h>U [ muJy AwSw hY ik qum muJy mwP« krogy[[

pZ kw aËqr dynw [ quMhwrw imZ

k.K.g.

References

Related documents

In the present study,White blood cells (P Value &lt;.0001) , Serum CRP measurement (P Value &lt;.0001) along with Ultrasonogram abdomen (P Value &lt;.0005) was highly

The result of the study showed that General fatigue correlated with FEV1,percent predicted(r=- 0.32,p&lt;0.05)exercise tolerance(r=- 0.05,p&lt;0.05),depression(r=0.04,p&lt;0.01)

This representative pathway is the median across all 1.5°C- compatible pathways from the IPCC SR15 that reach levels of Carbon Dioxide Removal (CDR) below the upper end

Learned counsel for the applicant has argued that respondent no.9 had started mining in the year 1999 and since then he has been continuously over exploiting

!!lsarnnillo I2ImTU~6IITlijOm) @'!l IlI'CIlll&lt;llJlcW l:l&lt;;t:j1som I:lnJ(J&lt;llJOUllwdl6llO'Tlrol. l216TTlcW dblSlCllleJowll dbeJlllO mls&lt;llJlrulCllllmocW

QQiom aaaicA ngjcmlnjcmosm&#34; flcuggtmwln^ Rnjssnlcftlsceojano Sy^cmim gnJOQQJO wlceojono cruoat(/)1&lt;a)C/3.. AtflomjccTuoo^ &lt;9&gt;&lt;66) custSam&#34;

Figure 2 shows the variation of logarithmic half-lives of cluster radioactivity, alpha decay, beta decay and spontaneous fission for different isotopes of uranium.. The

zañt&lt; sdaizv&lt; äüaidviNdt&lt; yaeigXyey&lt; prm&lt; pd&lt; yÇ gTva n invtRNte yaeign&gt;, tdet†ca_yu­m!, tiÖ:[ae&gt; prm&lt; pd&lt; sda pZyiNt sUry&gt;, idvIv