• No results found

Question Bank Of Subject Media Studies Class 12th

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Share "Question Bank Of Subject Media Studies Class 12th"

Copied!
38
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

gq;aB p?Ae^ XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia Pq/DhA^ XII

whvhnk ;NZvhia

gq;aB p?Ae (d[Gk;ah^ Bilingual )

gzikp ;e{b f;Zfynk p'ov, n?~;HJ/Hn?~;H Bro (w[jkbh)

(2)

gq;aB p?Ae^ XII -Pq/DhAwhvhnk ;NZvhia

t;s{fB;am$pj[s S'N/ T[~soK tkb/ gq;aB (02 nze gqsh gq;aB) Objective type/Very Short answer questions.

* pj[^u'Dt/A gq;aB (Multiple choice questions.)

01H Gkos dk gqEw nyapko Calcutta General Advertiser ed'A s/ feZE'A P[o{ j'fJnk<

(a) ;zB 1757, gbk;h

 (b) ;zB 1780, ebeZsk (c) ;zB 1857, w/om (d) ;zB 1911, fdZbh

02H gfjbhnK d' ft;at izrK (World Wars)fejV/^fejV/ ;zB ftZu nozG j'JhnK<

 (a) 1914 s/ 1939 (b) 1918 s/ 1945 (c) 1965 s/ 1971 (d) 1917 s/ 1938

03H fjzdh Gk;ak dk gfjbk nyapko feZE'A s/ ed'A P[o{ j'fJnk <

(a) tkokD;h, ;zB 1850 (b) wdok;, ;zB 1881

 (c) pBko;, ;zB 1845 (d) okwg[o, ;zB 1830

(3)

gq;aB p?Ae XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

04H Gkos dk gfjbk, *T[od{ nyapko* ed'A s/ feZE'A nozG j'fJnk<

(a) ;zB 1837, fdZbh (b) ;zB 1850, fdZbh (c) ;zB 1856, fdZbh

 (d) ;zB 1835, fdZbh

05H fNqfpT{B d/ ;z;Ekge ;zgkde (Founder Editor) e"D ;B<

 (a) ;hsbk eKs u?Noih (b) ;[fozdo BkE p?Boih (c) fdnkb f;zx wihmhnk (d) v"Bbv p?Boih

06H Gkos d/ gfjb/ *r[ow[yh nyapko* d/ ;zgkde e"D ;B<

(a) frnkBh fdZs f;zx ih

 (b) gq'c?;o r[ow[Zy f;zx ih (c) vkH uoB f;zx ih *;ajhd*

(d) GkJh bkj"ok f;zx ih

07H w[zpJh ftZu *o/vhU ebZp n"t p"Ap/* dh ;EkgBk ed'A j'Jh<

(a) i[bkJh, 1927 (b) i{B, 1936

 (c) i{B, 1923 (d) nes{po, 1939

(4)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

08H A.I.R. B/ nes{po 1957 s'A fejVh ;/tk nkozGh ;h<

(a) nkek;atkDh

(b) fpBkek rhs wkbk (c) Bkrg[o oksqh ;/tk

 (d) ftftX Gkosh ;/tk

09H fejVk o/vhU gq'rokw u[NefbnK ns/ jk;^o; nXkos j?<

 (a) ;zs'A iB eh wfjfcb (b) jtk wfjb

(c) f;pkek rhs wkbk (d) nktkia d/ ejK j?

10H F.M. pqkvek;fNzr ftZu F.M. s'A eh Gkt j?<

(a) Fore Modulation

 (b) Frequency Modulation (c) Frequency Medium (d) Fore Medium

11H gq;ko Gkosh dk dcaso fejVh fJwkos ftZu pDkfJnk frnk j?<

(a) nkek;atkDh GtB (b) ;z;d GtB

 (c) ghHNhHnkJhH fpbfvzr (d) wzvh jkT{;

(5)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

12H A.I.R. d/ w[Zy dcaso ftZu ;fEs N.S.D. s'A eh Gkt j?<

(a) National School of Drama (b) New School Discipline (c) New School of Division

 (d) News Service Division

13. Gkos ftZu o/vhU s/ N?bhftIB ;/tktK fejV/ ;kb ftZu tZy^tZy j'JhnK<

 (a) 1976 (b) 1982 (c) 1965 (d) 1959

14H DTH ;/tk s'A eh Gkt j?<

(a) Delhi to Hyderabad (b) Delhi to Home (c) Direct to Hyderabad

 (d) Direct to Home

15H Gkosh N?bhftIB T[s/ gq;kos gqEw bVhtko BkN fejVk ;h<

(a) p[fBnkd (b) :/ i' j? fiazdrh

 (c) jw b'r (d) B[ZeV

(6)

gqPB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

16H fejV/ fjzdh fcabwh BkfJe B/ d{odo;aB d/ bVhtko *ca"ih* s'A P[o{nks ehsh <

(a) ne;a? e[wko (b) ne;a? yzBk (c) oDpho eg{o

 (d) ;akjo[Zy ykB

17H gzikph fcabwK *wVQh dk dhtk* ns/ *uzB gqd/;h* ftZu fejVk ndkeko ;KMk j? <

 (a) oki pZpo

(b) ebG{;aB yopzdk (c) fwjo fwZsb (d) gzei eg{o

18H ;apd WhatsApp ftZu App s'A eh Gkt j?<

(a) Appropriate

 (b) Application (c) Apple

(d) Apposite

19H fe;/ th tQ?p;kJhN ftZu WWW s'A eh Gkt j?<

(a) What, Where, Who (b) World Wide What

 (c) World Wide Web (d) What's World Wide

(7)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

20H okrh ntsko f;zx s/ okrh nwfozdo f;zx B/ fcabwh god/ T[s/ gfjbh tko fejVh fcabw bJh ehosB dh g/;aekoh ehsh ;h<

(a) d[y GziB s/ok Bkw (b) BkBe Bkw ijkia (c) wB ihs? ir[ ihs

 (d) BkBe d[yhnk ;G[ ;z;ko

* ykbh EK Go' (Fill in the blanks)

21H;zB 1913 ftZu rdao gkoNh tZb'A eZY/ rJ/ nyapko dk Bkw ;hHHHHHHHHHHHHH. (rado) 22H 19thA ;dh ftZuHHHHHHHHHHHHHXow d/ ;wki tZb'A ubkJh rJh bfjo ;h, spbhrh sBiahw.(w[;bwkB)

23H grVh ;zGkb bfjo d/ pkBh ;Hnihs f;zx, Grs f;zx (;ajhd) d/HHHHHHHHHHHHHHbZrd/ ;B.(ukuk ih)

24H Orkut w[ZYb/ s"o *s/HHHHHHHHHHHHHd/;a dh w;aj{o j'Jh ;';ab B?Ntofezr ;oft;

;h.(pokiahb)

25H Margret Rous w[skpe c/;p[Ze fJZeHHHHHHHHH tKr{z j?.( Market place iK piako ) 26H Instagram n;b ftZu HHHHHHHdk jh ;ob o{g j?.(Facebook)

27H ;opGkosh ;zgkde ekBcaoz; tZb'A ;zB HHHHHHHHHftZu e[M ;t? B/w n?bkB/

rJ/.(1968)

28H ABC s'A Gkt j?; n"fvN fpT{o' nkcaHHHHHHHHHHHHHH.(;oe[b/;aB) 29H Pdf s'A Gkt j?; Portable...format. (document)

30. gb/mh gzikph fcabw *fJ;ae^J/^gzikp T[oca fwoiak ;kfjpk* ;zBHHHHHHHHHHHftZu fobhia j'Jh.(1935)

31H gzikph ozrwzu dh wK dk fyaskp nkfJob?Av dh izwgbHHHHHHHHHHHHHB{z fdZsk iKdk j?.(B'ok fouovia)

(8)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

32H P[o{nksh d"o ftZu fjzdh fcabwh ebkeko e[zdB bkb okigkb, ;zrhseko s'A rkfJe pDB wro'AHHHHHHHHHHHHHHHHHBkw Bkb gqf;ZX j'J/.(e/Hn?~bH ;fjrb)

33H gzikph fcabw *wdkoh* ftZu rkJ/ (;zB 1950) rhsK Bkb rkfJekHHHHHHHHHdh r[Zvh n;wkBhA ik uVQh. (bsk wzr/;aeo)

34H fjzdh dk gfjbk nyapko i' r[ow[yh fbgh ftZu SZgdk ;h, T[j ;hHHHHHHHHHH.

(nyapko ;qh dopko ;kfjp)

35H *nkek;atkDh* Bkw dh sithiaHHHHHHHHHB/ fdZsh ;h. (ofpzdo BkE N?r'o)

36H ;qhbzek s'A gqf;ZX gq'rokw rhswkbk g/;a eoB tkb/ o/vhU dk Bkw ;h, o/vhUHHHHHHHH. (f;b'B)

37H i[bkJh, 1969 ftZu B"itkBK bJh nozG/ o/vhU gq'rokw dk Bkw ;hHHHHHHHHH.

(:[t^tkDh)

38H gzikph dh e"wh g[o;eko gqkgs gfjbh fcabwHHHHHHHHH(1962) ;h. (u"Xoh eoB?b f;zx)

39H fNqfpT{B nyapko ;w{j d/ dcaso bkj"o s/ uzvhrVQ s'A fJbktk ;afjoHHHHHHHHftZu th oj/ jB.(nzpkbak iK fPwbk)

40H ;qHr[opya;a f;zx B/ ;zB 1933 ftZu nzfwqs;o B/fVUA o;kbkHHHHHHHHHHHnozfGnk

;h. (gqhsbVh)

*gq;aBK d/ T[~so fJZe ;apd s'A fJZe tke sZe fdU (Answer the questions upto a sentence)

41H *fNqfpT{B* d/ pkBh e"D ;B s/ T[BQK dk iBw feZE/ j'fJnk ;h< fdnkb f;zx wihmnk, pBko;

42H r[ow[yh nZyoK dk NkJhg ;G s'A gfjbK feZE'A dh fejVh gq?~; B/ pDtkfJnk ;h<

b[fXnkDk dh fw;aB gq?~;

43H BkwXkoh bfjo dk d{;ok Bkw eh ;h s/ fJ; d/ w'Yh e"D ;B< e{ek bfjo, pkpk okw f;zx ih

44H w[B;ah Btb fe;a'o B/ byaBT{ s'A ed'A s/ fejVk nyapko eZfYnk ;h< ;zB 1858 ftZu, ntX

(9)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

45H thjthA ;dh ftZu fdZbh Gkos dh okiXkBh ed'A pDh s/ T[; s'A gfjbK okiXkBh fejVh ;h< ;zB 1911, ebeZsk

46H Btkp f;oki^T[~b^d"bk s/ bkov ebkJht ftukb/ ed'A s/ feZE/ :[ZX j'fJnk ;h<

;zB 1757, gbk;h (pzrkb)

47H nzro/iah nyapko *gkfJUBho* s/ * nzfwqs piako gfsqek* feZZE'A^feZE/ nozG j'J/

;B< byaBT{ s/ ebeZsk

48Hgzvs wdB w'jB wkbthnk dk T[BhthA ;dh d/ fejV/ d' nyapkoK Bkb i[Vdk j?<

bhvo s/ fNqfpT{B

49H T[BhthA ;dh ftZu ekoi eoB tkb/ e'Jh d' gzikph gZsoekoK d/ Bkw fby'. GkJh (gq'H) r[ow[Zy f;zx ih, frnkBh fdZs f;zx ih

50H ;zB 1947 d/ bkr/^ukr/ gzikp d/ fejV/ d' ;afjo nyapkoK d/ w[Zy e/Ado ;B<

nzfwqs;o s/ ibzXo

51H ;zB 1927 ftZu pzpJh s/ ebeZsk ftZu o/vhU ;N/;aB fejVh fejVh sohy B{z y'bQ/

rJ/< 23 i[bkJh s/ 26 nr;s

52H *nkek;atkDh* ed'A sithia j'fJnk s/ ed'A ngDkfJnk frnk< ;zB 1930 s/ ;zB 1956

53H fttX Gkosh ;/tk ed'A nkozGh rJh ;h< 03 nes{po, 1957 s'A

54H nkb fJzvhnk o/vhU B/ gqEw n?cHn?wH ;/tk ed'A nozGh< 23 i[bkJh, 1977 s'A 55H ftd/;a ;/tk fvthiaB fezBhnK ftd/;ah s/ fezBhnK Gkosh Gk;aktK ftZu gq'rokw g/;a eodk j?< 16 ftd/;ah s/ 11 Gkosh

56H ;?ANob vokwk :{fBN ed'A nkb fJzvhnk o/vhU ftZu ;Ekgs ehsk frnk s/ fJj eh fBowkD eodk j?< ;zB 1960 ftZu, o/vhU BkNe

57H gzikp ftZu ;fEs nkb fJzvhnk o/vhU^nkek;atkDh d/ e'Jh d' o/vhU ;N/;aBK d/

;EkgBk ;EkB fby'. ibzXo, uzvhrVQ, gfNnkbk, pfmzvk (e'Jh d')

58H gzikp ftZu wep{b (popular) e'Jh d' gqkJht/N n?cHn?wH o/vhU ;/tktK d/ Bkw fby'. 92H7 Big F.M. , 91.1 Radio City F.M.

(10)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

59H nkb fJzvhnk o/vhU dh T[od{ ;oft; dk fejVk gq'rokw fcabwh rhsK dh cowkfJ;a d/ iaohJ/ Gkos s/ gkfe;skB d/ nkg; ftZu ftSV/ b'eK d/ fwbkg dk nkXko pDdk fojk< nktkia d/ ejK j?

60H nkek;atkDh d/ ibzXo e/Ado s'A ;akw t/b/ g/;a ehs/ iKd/ oj/ nZX/ xzN/ d/ Xkofwe gq'rokw dk eh Bkw ;h < r[opkDh ftuko

61H ftftX Gkosh d/ e[b fezB/ o/vhU ;N/;aB jB s/ fJBQK ftZu'A fezB/ gzikp ftZu g?Ad/

jB< e[b 30, gzikp *u 02

62H *bzx nk ikj gZsD MBK dk* rhs dh soia Bkb nozG j[zdk o/vhU gq'rokw nkek;atkDh d/ fejV/ e/Ado s'A gq;kos j[zdk ;h< ibzXo

63H Gkos ftZu N?bhftiaB ;/tktK nozGD s'A gfjbK ubkJ/ rJ/ gq:'rh gq'rokw dk Bkw eh ;h < SITE-Sattelite Instructional Television Experiment

64H do;aeK dh frDsh (Viewership) d/ gZy'A N?bhftiaB dk ;G s'A tZX wBg;zd jk;o; gq'rokw fejVk fojk j? s/ fJj fejV/ u?Bb T[~s/ N?bhek;N j[zdk fojk j?< fd efgb ;aowk ;a'n, ;'Bh NhHthH

65H NhHthH;N{vhU s'A pkjo'A N?bhek;N bJh tosh iKdh t?B dh ;j{bs dk g{ok Bkw eh j[zdk j?< O.B. Van iK Out Broadcast Van

66. Gkosh N?bhftiaB d/ fJfsjk; ftZu ;zB 1982 ftZu fejVh BthA gqkgsh tkgoh

;h< e"wh (National) N?bhek;N nozG iK ozrhB NhHthH nozG

67H ;zB 1973 ftZu, Gkosh N?bhftiaB ;/tk fejV/ d' e/AdoK s'A nozGh rJh ;h <

;qhBro, g[D/ s/ nzfwqs;o s'A (e'Jh d')

68H Gkosh N?bhftiaB dk gq:'rh gq'rokw SITE fijV/ 06 ;EkBK s'A nozfGnk frnk T[BQK ftZu'A e'Jh d' okiK d/ okiXkBh ;afjoK d/ Bkw dZ;'< i?g[o, okJ/g[o s/ j?dokpkd (e'Jh d')

69H d{odo;aB s/ nkb fJzvhnk o/vhU dk nkg;h s'V^ftS'Vk (Delinking) ed'A j'fJnk< 01 ngo?b 1976

70H ;zB 1975 ftZu fejV/ d' okiK dhnK okiXkBhnK ftZu NhHthH gq;koB e/Ado

;Ekgs j'J/< pzrkb s/ skfwbBkv{

(11)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

71H gzikph fcabw *wVh dk dhtk* fe; b/ye d/ fejV/ Bkw d/ Bktb *s/ nkXkos j?<

r[ofdnkb f;zx, wVQh dk dhtk

72H Gkosh f;B/wk dh gfjbh p'bdh (nktkia ;w/s iK nw{e) fcabw fejVh ;h<

nkbw nkok

73H 1930ftnK d/ nkozG ftZu pDkJh rJh fejVh fjzdh fcabw ftZu 71 rhs ;B<

fJzdo ;Gk

74H pkbht[Zv (fjzdh f;B/wk irs) ftZu 1960 ftnK d/ djke/ ftZu fejVh ;zrhseko s/ rkfJek dh i'Vh B/ nkgDh ;G s'A tZX g?Am pDkJh< UHghH BZJhno s/ nk;ak G'A;b/

75H fcabw cakfJBK; ekog'o/;aB dk Bkw pdb e/ NFDC oZfynk frnk ;h. fJ; dk g{ok eh j?< National Film Development Corporation

76. 1950 ftnK d/ djke/ ftZu gqf;ZX j'J/ ;Zfsnkihs o/n dh T[; fjzdh fcabw dk Bkw fby' i' ntX T[s/ nzro/iaK d/ epia/ t/b/ BtkpK dh bkgqtkjh dh eEk fpnkBdh j?. ;asozi e/ fybkVh

77H Gkosh fcabw ;?A;o p'ov ed'A ;Ekgs ehsk frnk ;h< ;zB 1952 ftZu 78H ;h ph n?ca ;h dk g{ok Bkw eh j?< Central Board of Film Certification

79. fjzdh fcabw irs d/ fgskwk X[zdhoki r'ftzd ckbe/ B{z fe; BK Bkb ikfDnk iKdk j?< dkdk ;kfjp ckbe/

80H Gkos dh gqEw fcabw *okik joh;a uzdo* ed'A fobhia ehsh rJh ;h< ngq?b, 1913 ftZu

81H ;zB 1906 ftZu nyapko *Mzr f;nkb* B/ fejV/ f;ob/y dh eftsk Sg e/ b'e o'j g?dk ehsk ;h< grVh ;zGkb U iZNk, grVh

82H ukuk nihs f;zx ih dh w"s ed'A s/ feZE/ j'Jh ;h< 15 nr;s, 1947 B{z vbj"iah fty/

83H ;zB 1969 ftZu pDh fejVh gzikph fcabw B{z gqEw Xkofwe fcabw fejk ik

;edk j?< BkBe Bkw ijkia j?

84H Globalisation dh gqfefonk B{z gzikph ftZu fejV/ d' Bkw fdZs/ iKd/ jB<

;z;koheoB, ft;atheoB

(12)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

85H dZyDh J/f;ankJh fyZs/ ftZu y'i bJh 12thA s/ 13thA ;dh sZe nkJ/ e'Jh d' ftd/;ah :skohnK d/ BK fby'<

86H Gkos ftZu fejVh pokwd ehsh ikD tkbh t;s{ dh wzr o[gJ/ dk w[Zb xNk fdzdh j?< g?No'bhnw s/ T[; s'A pDd/ gdkoE

87H w"fye o{g ftZu ehsh rJh p/fJiash B{z ekB{zBh Gk;ak ftZu eh nkyd/ jB <

jZse^fJiaZs iK slander

88H fbysh iK SgkJh o{g ftZu ehsh rJh p/fJiash B{z ekB{zBh Gk;ak ftZu eh nkyd/

jB< wkDjkBh iK libel

89H ni'eh ;z;Bhy/ia whvhnk fog'ofNzr ftZu fejVh ft;a/;ask T[~ek jh yasw j' rJh ikgdh j? < ;zy/gsk iK bravity

90H fejVh o'e whvhnk eowhnK d/ *p'bD d/ jZe* dh fto'Xh ekotkJh wzBh iKdh j?< ;?A;of;aZg

91H fe;/ yapo B{z eto/i dh yakso ehsh ik;{;h iK ya[chnk ekotkJh B{z whvhnk eowh dh Gk;ak ftZu eh Bkw fdZsk iKdk j?< ;fNzr ngq/;aB (sting)

92H fe;/ whvhnk fog'oN dh so[Nh d/ ;[Xko bJh fdZs/ B'fN; B{z eh nkyd/ jB<

e"ohizvw iK P[ZXh gZso

93H ;op Gkosh ;zgkde ekBcaoz; (AINEC) B/ ed'A gq?~; fog'ofNzr B/w n?bkB/< ;zB 1968 ftZu

94H N?bhftiaB d/ do;aeK gqsh fiazw/tkoh d/ ;zgkdeh f;XKs fe; ;z;Ek B/ g/;a ehs/

jB< NBA^fBT{ia pqkvek;Noia n?;';hJ/;aB

95H fJZe g?oQ/ dh S'Nh fijh yapo B{z eh nkyd/ jB< Brief (pqhca)

96H fe;/ nyapko d/ yapo fjZ;/ B{z eZN e/ tZy ehs/ ikD B{z seBheh s"o *s/ eh nkyd/

jB< News Clipping iK yapo efbfgzr

97H yapo ftubh xNBk tkgoB d/ ;EkB dk Bkw s/ sohy do;kT[Ad/ yapo fjZ;/ B{z eh nkyad/ jB< Dateline (v/NbkJhB)

98H nyapko iK NhHthH T[~s/ fdZsk S'Nk f;ob/y eh ejkT[Adk j?< Eyebrow or Teaser

(13)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

99H N?bhftiaB iK fcabw thfvU P[o{ eoB bJh fdZs/ iKd/ fJ;ako/ ti'A eh bcaia tofsnk iKdk j?< Roll

100H pdbthA d{oh s/ bzpkJh dh s;tho fyZuD bJh e?wo/ ftZu tk;s/ tos/ iKd/

b?Bia dk eh Bkw j?< Zoom lens

* S'N/ T[~soK tkb/ gq;aB ( fszB nze gqsh gq;aB) Short Answer Questions

B'NL jo gq;aB dk T[~so fszB^uko tkeK ftZu fdUL^

101H dZyDh J/f;ankJh fyZs/ ftZu fejV/ fszB ;EkBK *s/ ed'A ed'A o/vhU ;/tk nozG j'Jh <

T[~soL dZyDh J/f;ankJh fyZs/ ftZu'A pzpJh (j[D w[zpJh) fty/ i{B, 1923 ftZu gfjbk o/vhU ebZp ;Ekgs ehsk frnk ns/ gfjb/ o/vhU gq'rokw dk gq;koB j'fJnk.fJ;

s'A wro'A Btzpo, 1923 ftZu ebZesk (j[D e'beksk) o/vhU ebZp ftZu NoK;whNo

;Ekgs ehs/ rJ/ id'A fe ;zB 1924 ftZu wdok; (j[D u/BJh) o/vhU ebZp B/

gq'rokwK d/ gq;koB nozG/.

102H ;zB 1947 ftZu tzv wro'A fejV/ o/vhU ;N/;aB pu oj/ <

T[~soL fjzd^gkfe tzv wro'A 06 o/vhU ;N/;aB pu oj/ id'A fe 03 o/vhU ;N/;aB gkfe;skB ftZu ub/ rJ/. Gkosh o/vhU ;N/;aB ;B; fdZbh, ebeZsk, w[zpJh, wdok;, byBT{ ns/ fso{uh.

103H ;zB 1947 ftZu tzv wro'A fejV/ o/vhU ;N/;aB gkfe;skB ftZu ub/ rJ/ <

T[~soL fjzd^gkfe tzv wro'A gkfe;skB ftZu ub/ rJ/ fszB o/vhU ;N/;aB ;B^bkj"o, fg;akto ns/ Ykek.

(14)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

104H ;zB 1947 dh tzv s'A gfjbK nkb fJzvhnk o/vhU d/ w[yh e"D^e"D oj/ ;B <

T[~soL nkb fJzvhnk o/vhU dk fJj Bkw 08 i{B, 1936 B{z oZfynk frnk ns/ T[d'A o/vhU d/ w[yh d/ nj[d/ d/ Bkw ezNo'bo ;h. Pqh bkfJfBb cahbvB (Lionel Fielden)

;z;Ek d/ gfjb/ w[yh ;B s/ T[BQK s'A pknd nfjwd ;akj p[yakoh (Ahmed Shah Bukhari) vkfJo?eNo iBob d/ Bt/A nj[d/ T[~s/ skfJBks ehs/ rJ/ i' tzv sZe ;z;Ek d/ w[yh oj/.

105H gzikph, fjzdh ns/ nzro/iah p'bhnK dhnK nkgDhnK fejVhnK gquZbs fbghnK jB <

T[~soL gzikph p'bh dhnK gquZbs fbghnK r[ow[yh ns/ ;akjw[yh, fjzdh dh d/tBkroh ns/ nzro/iah iK fJzrfb;a dh gquZbs fbgh o'wB jB.

106H SgkJh seBhe dh y'i fe; w{b d/ fejV/ ftnesh B/ ed'A ehsh ;h <

T[ZqsoL SgkJh seBhe dh y'i iowBh d/ i"jBia r[NBpor (Johnnes Gutenberg) B/

;zB 1440 ftZu ehsh ;h.

107H SgkJh seBhe d/ fJfsjk; pko/ d'^fszB ;ZsoK ftZu ikD{ eotkU.

T[~soL g{oph J/;ahnk ftZu bZeV d/ pbkeK Bkb SgkJh d/ gqwkD ;zB 220 d/

bkr/^ukr/ uhB ns/ e'ohnk s'A fwbd/ jB. fJ; d'A pknd u"Eh ;dh ftZu o'w ns/

fw;o s'A th SgkJh d/ gqwkD T[gbZpX jB. nop d/;aK ns/ fw;o ftZu B"thA ;dh ftZu beVh d/ pbkeK s'A fJbktk XksK, ;ah;ak s/ gZEo dh tos'A Bkb SgkJh eoB tkb/

*sok;a* th j[zd/ ;B.

108H Gkos ftZu nyapkoK dh SgkJh ed'A, fe; B/, feZE'A s/ fet/A nozGh ;h <

T[~soL Gkos ftZu nyapkoK dh SgkJh dk fgskwk i/wia nkr;NZ; fjZeh (James Augustus Hicky) ;h, fi; B/ iBtoh, 1780 ftZu ebeZsk (j[D e'beksk) s'A gfjbk nyapko ebeZsk iBob n?vtoNkJhiao nozfGnk ;h.

109H Gkos ftZu Sg/ fjzdh d/ gqEw nyapko s'A ikD{ eotkU.

T[~soL gqEw fjzdh nyapko T[vzs wkoszv (Oodunt Marthand) 18 wJh, 1826 B{z ebZesk (j[D e'beksk) s'A d/tBkroh fbgh ftZu nozfGnk frnk ;h.

(15)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

110H Gkos ftZu o/bK d/ uZbD Bkb nyapkoK *s/ eh n;o fgnk <

T[~soL Gkos ftZu o/b ;zB 1853 ftZu uZbh ;h, fi; Bkb ebZesk (j[D e'beksk), pzpJh (j[D wzpJh), wdok; (j[D u/BJh), nkrok, fg;akto, nkfd gqw[Zy ;EkBK ftukb/ vke^sko okjhA ns/ o/bK okjhA ;zuko s/ ;zgoe tX/o/ uzrk j' frnk fi; Bkb seBheh s"o *s/ ;jkfJsk ns/ rsh;ahbsk ftZu iawhB^n;wkB dk caoe g? frnk.

111H ;zB 1869 ftZu fejVh e"wKsoh gqkgsh B/ :{og s/ Gkos ftukb/ tgkoe ;pzXK ftZu j'o ;[Xko fbnKd/ s/ fet/A <

T[~soL e"wKsoh gZXo *s/ ;zB 1869 ftZu ;[J/ia Bfjo pDB Bkb Gkos s/ :{og ftukb/ tgkoe ;zgoe ;"yk j' frnk. fJj Bfjo o{w ;kro s/ bkb ;kro B{z nkg;

ftZu i'Vdh ;h fi; ekoB ncaohek wjKdhg d/ dZyD ftZu e/g nkca r[Zv j'g dk uZeo eZN e/ ;w[zdoh ;cao w[ezwb eoB dh EK nop ;kro s'A bkb ;kro s/ nrKj o{w ;kro okjhA nzX wjK;kro sZe g[iDk ;"yk j' frnk.

112H ;[J/ia Bfjo dh ;EkgBk dk Gkos^:{og ;zuko *s/ fet/A n;o fgnk <

T[~soL ;[J/ia Bfjo pDB Bkb d/j'A fyZfsnK ftukb/ ;zgoe ;"yk j' frnk fi; Bkb gZSwh ;ZfGnkuko dk n;o Gkosh ;wki T[~s/ g?D bZrk. fJj n;o jh ;z;Ekrs gVQkJh dk nkXko pfDnk s/ gZSwh fe;w dh gVQkJh^fbykJh nyapkoh ;zuko dk nkXko pDh.

113H nyapkoK dh SgD s/ fteD frDsh ;pzXh nzefVnK dk foekov feZE/ oZfynk iKdk j?<

T[~soL Gkos ftZu nyapkoK dh SgD s/ fteD frDsh s/ j'o ;pzXs nzefVnK bJh w[zpJh ;fEs ;oekoh ;z;Ek nkfvN fpT{o' nkca ;oe{b/;aB (Audit Bureau of Circulation-ABV) iK J/HphH;hH ;Ekgs j? s/ d/;a ftZu SgD tkbk jo nyapko fJ;

;z;Ek dk w?Apo j[zdk j?.

114H gzikp dk gfjbk nyapko j'D dk wkD fe;B{z gqkgs j?< ikD gSkD eotkU.

T[~soL ;zB 1849 ftZu poskBth ;ak;eK B/ y[dw[yafsnko yakb;k oki Gkt gzikp T[~s/

ekpia j' e/ fJ; B{z Gkosh fyZs/ Bkb fwbk fbnk s/ ;zB 1866 ftZu *bkj"o eokBheb*

BK dk jcasktkoh nyapko f;tb nfXekohnK B/ nzro/iah ftZu bkj"o s'A eZYDk P[o{

ehsk. fJ; soQK fJ; nyapko B{z gzikp dk gfjbk nyapko j'D dk wkD jk;b j'fJnk. *bkj"o eokBheb* ;w/s tZy'^tZy nyapkoK d/ oba/t/A Bkb ;zB 1872 ftZu bkj"o s'A jh *fd f;tb n?Av fwbNoh riaN* fBefbnk.

(16)

gqPB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

115H gzikph dk gqEw nyapko fejVk ;h s/ fJj ed'A s/ feZE'A gqek;as j'fJnk<

T[~soL gzikph dk r[ow[yh fbgh ftZu SgD tkbk gqEw nyapko, r[ow[yh nyapko ;h i' 10 Btzpo 1880 B{z bkj"o s'A gqek;as j'Dk nozG j'fJnk ;h.

116H T[BhthA ;dh d/ nzs d/ ;w/A gzikph d/ e'Jh fszB ;Ekgs ;zgkdeK d/ Bkw fby'.

T[~soL gq'ca?;o (GkJh) r[ow[Zy f;zx ih, frnkBh fdZs f;zx ih s/ frnkBh Mzvk f;zx ih caohde'N.

117H GkJh ;kfjp GkJh tho f;zx ih dk *yakb;k ;wkuko* Bkb eh ;pzX ;h <

T[~soL nkX[fBe gzikph ekft d/ w'Yh GkJh ;kfjp GkJh tho f;zx ih d/ fgsk vkH uoB f;zx ih B/ f;zx ;Gk bfjo d/ gqGkt j/m ;zB 1899 ftZu nyapko * yakb;k

;wkuko* nzfwqs;o s'A nozfGnk ;h.

118H thjthA ;dh d/ nozG ftZu P[o{ j'J/ e'Jh fszB nyapkoK s/ T[BQK d/ gqek;aB ;EkBK d/ Bkw fby'<

T[~soL ;zB 1906 ftZu soB skoB s'A *d[yfBtkoB*, ;zB 1908 ftZu bkfJbg[o s'A

*;Zuk fYzv'ok* ns/ ;zB 1909 ftZu nzfwqs;o s'A *pho*.

119H gzikph dk P[o{ s'A jh o'iakBk ti'A gqek;as nyapko fejVk ;h, ikD gSkD eotkU<

T[~soL gzikph dk gqEw nyapko i' o'iakBk ti'A nozG j'fJnk, T[j ;h *;ajhd* i' 04 d;zpo 1914 B{z nzfwqs;o s'A nozG j'fJnk. fJ; d/ ;zgkde jk;o; eth n?~;Hn?~;H uoB f;zx *;ajhd* ;B.

120H *nekbh* nyapko dh P[o{nks pko/ ikD^gSkD eotkU<

T[~soL *nekbh* nyapko, ;zB 1920 ftZu P[o{ j'Jh nekbh bfjo dk gqshfBX pD e/

T[Gfonk. fJj w[ZYb/ f;nk;h ;[ji tkb/ nyapkoK ftZu'A fJZe ;h fi; ftZu ftd/;ah je{ws fto[ZX b/y Sgd/ ;B s/ fJ; prktsh ;[o ekoB fJj gzikphnK dk jowB fgnkok nyapko pD frnk ;h.

(17)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

121H *yakb;k ;wkuko* Bkb fejV/ gqf;ZX ;kfjseko i[V/ oj/ jB <

T[~soL nyapko *yakb;k ;wkuko* d/ ;zgkde GkJh ;kfjp GkJh tho f;zx ih ;zB 1899 s'A 1913 sZe ns/ ;zB 1913 s'A 1928 sZe XBh okw ukfsqe oj/ jB. GkJh

;kfjp nkgDk Bkw ;zgkde ti'A SgD BjhA ;B fdzd/.

122H gq'ca?;o (GkJh) r[ow[Zy f;zx ih B/ fejV/^fejV/ nyapko nozG ehs/<

T[~soL gq'ca?;o (GkJh) r[ow[Zy f;zx ih B/ ;zB 1880 ftZu *r[ow[yh nyapko*, ;zB 1881 ftZu wkf;e gZso *ftfdnkoe* ns/ ;zB 1886 ftZu *;[Xkoe* nozG ehs/. fJj fszB'A jh gZso bkj"o s'A gqek;as j[zd/ ;B.

123H ;zB 1947 dh tzv wro'A gzikp d/ fejV/ ;afjoK ftZu'A gqw[Zy gzikph nyapko gqek;as j'J/ <

T[~soL ;zB 1947 dh tzv wro'A uVQd/ gzikp ftZu nzfwqs;o, b[fXnkDk s/ gfNnkbk jh gzikph nyapko d/ gqek;aB bJh gqw[Zy ;EkB pD/ id'A fe fdZbh ns/ ebeZsk (j[D e'beksk) th gzikph nyapkoK d/ e/Ado ;B go fJj gzikp s'A pkjo ;B.

124H Gkos dh ;EkgBk s'A pknd gzikph nyapkoK B{z fejVhnK d' gqw[Zy n"eVK g/;a nkJhnK<

T[~soL 01H gzikph nyapkoK d/ gkmeK dh frDsh xZN ojh fi; ekoB nyapkoK dh fJ;akfJs (fteD frDsh) xZN ojh.

02H gzikph nyapko BthnK ekYK s/ Bt/A fyankbK gqsh ekcah T[dk;hB oj/.

125H B'ok fouovia e"D ;B s/ nzsb/ ;w/A feZE/ ofjzd/ ;B<

T[~soL B'ok fouovia gzikph BkNekoh dh iBw^dksk wzB/ iKd/ jB. T[j nzsb/ ;w/A eKrVk xkNh ftZu fgzv nzdo/N/ ftZu T[;ko/ UgB J/no EhJ/No *t[via b?Av* fty/

ofjzd/ ;B.

126H gzikph I[pkB dh gfjbh fcabw fejVh ;h<

T[~soL gzikph I[pkB dh gfjbh fcabw, ;zB 1935 ftZu fjzd wksk f;B/N'B ezgBh, pzpJh tZb'A fBows *fJ;ae^J/^gzikp T[oca fwoiak ;kfjpK* ;h.

(18)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

127H fcabw *A Punjab Village* pko/ d' ;soK ftZu ikD gSkD eotkU.

T[~soL fJj fpqfN;a fcabw fJz;NhfuT{N tZb'A ;zB 1925 ftZu gzikp d/ fgzvK pko/

fsnko ehsh rJh silent d;skt/iah fcabw j? i' National Film Archives fty/

gzikph fcabwK dh category ftZu gJh fwbdh j?.

128H w[ZY dhnK *fcabwK* d/ ;zrhs y/so ftZu gzikp d/ tZv/ BkwK dh uouk eo'.

T[~soL wk;No Mzv/ yK, pkpk ihHJ/H fu;ash, wk;No ra[bkw j?do opkph nzfwqs;oh s/

e/dko BkE ;aowk nkfd.

129H Gkosh fcabwK ftZu gqf;ZX j'J/ w[ZYb/ gzikph rkfJeK d/ Bkw fby'.

T[~soL Pqh e[zdB bkb ;fjrb, w[jzwd ocah, B{o ijK, w[BZto ;[bskBk, i"jok pkJh nzpkbk, ;aw;akd p/rw nkfd.

130H rkfJek B{oijK B/ gfjbh tko fejVh fcabw ftZu nkgDk j[Bo g/;a ehsk <

T[~soL B{oijK B/ gfjbh tko gzikph fcabw *;ahbk T[oca fgzv dh e[Vh* ftZu rkfJnk ns/ fcabw *jho f;nkb* ftZu ;aw;akd p/raw ;w/s rkfJnk th s/ n?efNzr th ehsh.

131H fejVh gzikph fcabw d/ ;ko/ jh rhs, Bzd bkb B{og[oh dhnK eftsktK *s/

nXkos ;B<

T[~soL ;zB 1942 ftu nkJh fcabw * wzrsh* d/ rhs, gzikph eth Bzd bkb B{og[oh dhnK eftsktK *s/ nXkos ;B.

132H ;?fBe ihtB Bkb ;pzXs g/;aekoh tkbh fe;/ g[okDh fcabw pko/ fby'.

T[~soL ;?fBeK d/ gfotkoK dh wkBf;esk pko/ gzikph fcabw *T[vheK* (1978) nfijh gb/mh gzikph fcabw ;h. fJ; ftZu gqhe;as ;kjBh ns/ f;zwh ro/tkb B/ ezw ehsk

;h. fJj fcabw r[wBkw, f;deh, ;{ophoK ns/ T[BQK wro'A ;wki ftZu fJefjo/ jZEhA gfotko ubk ojhnK T[BQK dhnK gsBhnK B{z ;wofgs ;h.

133H fe;/ fcabw dk foftT{ fbyD bJh T[j fcabw t/y/ j'D dh fezBh e[ b'V j[zdh j?<

T[~soL fe;/ fcabw dk foftT{ fbyD bJh T[j ;pzXs fcabw fJZe tko jh BjhA ;r'A eJh tko t/yh j'Dh ukjhdh j?, fi; Bkb fcabw dhnK pohehnK ;wM g?AdhnK jB.

fcabw t/yfdnK ;r'A T[; d/ nfjw B[es/ th B'N eo b?D/ ukjhd/ jB sK i' foftT{

ftZu m'; jtkb/ fdZs/ ik ;eD.

(19)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

134H fcabw *n;h;* ;pzXh okDk oDpho B/ eh eh fiazw/tkohnK fBGkJhnK<

T[~soL fcabw n;h; ftZu okDk oDpho B/ fJZe ebkeko j'D s'A fJbktk fJ; fcabw d/

fBod/;ae (Director) ns/ fBowksktK (Producers) ftZu'A fJZe oj/ jB.

135H Digital Interactivity eh j[zdh j?<

T[~soL fvihNb nzso gqfefonk s'A Gkt, fe;/ fJZe wkfXnw bJh fsnko ehsh rJh

;wroh B{z Weblink okjhA iK fvihNb wkfXnw okjhA g/;a eoBk. T[dkjoB ti'A fe;/

g[;se iK nyapko B{z t?~p;kJhN Bkb fbze eo e/ nkB^bkJhB Yzr Bkb gkfVQnK sZe g[Zidk eoBk.

136H Globalisation, ;zuko gZy'A eh gqfefonk j?<

T[~soL rb'pbkJhia/;aB, ;zuko d/ gZy s'A, fJb?eNqkfBe ;zuko iaohJ/ Xoksbh ftZEK ns/ jZdK^;ojZdK B{z fJZe^gk;/ oZy e/ ;zuko gqfefonktK ubdhnK oZyD dk Yzr j?

fit/A Gkos ftZu fe;/ EK p?mk e'Jh ftnesh Xosh d/ d{;o/ gk;/ nwohek ftZu p?m/

fe;/ ftnesh Bkb Jh^w/b okjhA iK thfvU ekfbzr okjhA e[M ;fezN dh d{oh sZe jh wzfBnk ik ;edk j?.

137H w"i{dk ;wkiK ftZu ftek; dk nkoEe gZy gqpb j'D Bkb fet/A dk wkBf;e gZy T[Gfonk j?<

T[~soL w"i{dk ;wkiK ftZu nkoEe gZy tX/o/ gqpb j'D Bkb wB[Zy nzdo f;oca nkgD/

jh ftek; sZe ;hws j'D dh gqftosh xo eo rJh j? fi; nXhB iht wzvb s'A fJbktk nkgD/ B/Vb/ ;wki d/ ftek; Bkb th wB[Zy dk e'Jh ;o'eko pkeh BjhA fojk. fJj gqftosh wkBf;e o{g ftZu gZSwh ;fGnsk d/ ofjD^;fjD ftZu tX/o/

;g;aN fdydh j?.

138H gzikp d/ ;afjoK ftZu fteoh bJh yVQhnK second hand rZvhnK fe; tosko/

tZb fJ;akok j?<

T[~soL gzikp d/ ;afjoK ftZu yVQhnK second hand rZvhnK, T[gG'rsktkd ftZu ca; e/

wfjzr/ Gkn dh pdso fiazdrh fiT{D, gqd{;aD tXkT[D s/ eofianK ftZu ca;D torhnK nbkwsK tkb/ b'eK d/ ;wki dh f;oiDk tZb s[oB d/ tosko/ dk gqwkD j?.

(20)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

139H Online Newspaper ns/ e-news paper ftZu eh nzso j?<

T[~soL Online Newspaper sK ;kok jh fJb?eNqkfBebh fsnko j[zdk j? s/ g'oNb T[~s/

jh gfVQnk iKdk j? go id'A fgqzN whvhnk iaohJ/ jkov ekgh ti'A Skfgnk nyapko t?~p;kJhN iK g'oNb T[~s/ gk fdZsk iKdk j? sK T[j e-news paper nytkT[Adk j?.

140H New society s'A eh Gkt j? <

T[~soL id'A b'e fBT{ whvhnk :zsoK ns/ fJzNoB?~N dh wdd Bkb nkg; ftZu i[Vd/

jB ns/ nkg;h ;zuko th nkB^bkJhB wkfXnwK okjhA jh eod/ jB sK nfij/ Bt f;oi/ ;wki B{z fBT{ ;[;kfJNh dk Bkw fdZsk iKdk j?.

141H ;kv/ ;wki ftZu fejVhnK^ fejVhnK ;';ab B?Ntofezr ;kJhNia ekoi eodhnK jB<

T[~soL ;kv/ ;wki ftZu ;zB 2001 s'A pknd Friendster, Myspace, Linkedin, Bebo,

Orkut s/ Facebook gqf;ZX ;';ab B?Ntofezr ;kJhNia ojhnK jB. Facebook fJ; t///b/ ft;at Go ftZu ;G s'A tZvh ;';ab B?Ntofezr ;kJhN j?.

142H fe;/ th t?~p n?vo?; ftZu WWW s'A eh Gkt j?<

T[~soL fe;/ th t?pQ n?vo?; ftZu WWW s'A Gkt j?, s'A eh Gkt World Wide Web.

143H fe;/ th pb"r ftZu ew?AN ;?e;aB dk eh wB'oE j[zdk j?<

T[~soL fe;/ pb"r ftZu rbpks eoB s/ ftuko^tNKdo/ nkfd gqsh fefonktK bJh w[jZJhnk eotkfJnk frnk ;EkB commnet section j[zdk j?. fJZE/ gkoe nkgD/ ftuko ;KM/ eoB s'A fJbktk ;tkbK d/ itkp th d/ ;ed/ j[zd/ jB s/ pb"ro tZb'A ;KMh ehsh ;koh ;wroh B{z t/y ;ed/ j[zd/ jB.

144H ca/;p[Ze gq'cakJhb d/ j'o nfjw fjZ;/ fejV/^fejV/ j[zd/ jB<

T[~soL ca/;p[Ze gq'cakJhb d/ nfjw fjZ;/ jB; ca/;p[Ze tkb (Wall), c'N' n?bpw, Friends' list, ;N/NZ; ngv/N, c'N' nZgb'v, bkJht Jht?AN, bkJht facility, ;zzrhs, fBT{ia cahv nkfd.

(21)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

145H wkJheo'pb"r eh j[zdk j?<

T[~soL wkJheo'pb"frzr n"BbkJhB t?pQ ;/tk j? fi; d/ tos'Aeko xZN ;apdK ftZu Gkt

;zy/g o{g ftZu ;[B/j/ fJZe d{i/ B{z G/id/ jB. NftNo, wkfJeo'pb"r dk jh fJZe o{g j?.

146H fJz;skrokw eh j?<

T[~soL fJz;skrokw, ca/;p[Ze tZb'A ubkJh iKdh fJzNoB?~N nXkos n?g iK ;/tk j?.

;wkoN c'B, v?;eN"g, N?pb/N nkfd dh tos'A eofdnK ca'N'nK s/ thfvUia fJ; n?g iaohJ/ fBih (private) s"o *s/ ;kfonK (public) bJh ;KM/ ehs/ ik ;ed/ jB ns/

T[BQK pko/ S'N/ ftuko th fby/ ik ;ed/ j[zd/ jB.

147H jZse^fJiaZs (slander) s/ wkDjkBh (Lebil) ftZu eh nzso j?<

T[~soL jZse^fJiaZs n;b ftZu w"fye o{g ftZu ehsh rJh p/fJiash B{z nkyd/ jB i' Gkosh dzvktbh (Indian Penal Code) d/ nB[;ko ;b?Avo nytkT[Adk j?. fbysh o{g ftZu ehsh rJh p/fJiash i' SgkJh d/ o{g ftZu th j' ;edh j?, Gkosh dzvktbh d/

nB[;ko bZfJpb nytkT[Adh j?.

148. fgSb/ d' djkfenK (decades) s'A fejV/ fszB gZyK s'A whvhnk fog'ofNzr ftZu froktN fdydh j?<

T[~soL 01H whvhnk B{z w;fbnK dh g/;aekoh ftZu ;B;Bh dk nz;a ekch tXk fdZsk j?.

02H whvhnk fog'ofNzr ftZu fXopkiah nkw jh t/yD B{z fwbdh j?.

03H whvhnk fog'ofNzr ;pzXh sZEK dhnK s/ Gk;akJh T[ekJhnK pj[s tZX rJhnK jB.

149H n?BHJhHJ/H nB[;ko b'eszso ftZu whvhnk dk wB'oE eh j?<

T[~soL fBT{ia pqkvek;No n?;';hJ/;aB w[skpe b'eszso ftZu whvhnk dk wB'oE, fJ;

soQK yapoK s/ ikDekoh b'eK ftZu B;ao eoBk j? fe b'e ;{uBk gqsh ikro{e j'D, xNBk dk wjZst ;wM e/ nkgDh okfJ pBkT[D s/ ;{M w[skpe ca?;b/ b? ;eD.

(22)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

150. whvhnk dk ;fNzr ngq/;aB eh j[zdk j?<

T[~soL fe;/ yapo B{z eto/i d/D dh ykso ;fNzr, i;{;h iK y[chnk ekotkJh yapd d/

sZE fJeZm/ eoB bJh ehsh iKdh j? go nfijh ekotkJh B{z gZsoekoh iK whvhnkekoh d/ nkyoh jfEnko ti'A jh tofsnk iKdk j?.

(23)

gq;aB p?Ae^ XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhi

*tZv/ T[~soK tkb/ gq;aB (04 nze gqsh gq;aB) Long answer questions.

B'NL jo gq;aB dk T[~so 4 s'A 6 ;soK ftZu fdUL^

151H j/m fbfynK dh full form, iB^;zuko d/ ;zdoG (context) ftZu fby'L^

(i) A.F.P. (ii) A.P. (iii) B.F. (iv) A.M.'s T[~soL (i) A.F.P. J/iz;h caoK; gq?;

(ii) A.P. n?;';hJ/fNv gq?;

(iii) B.F. p'bv ca/; NkJhg

(iv) A.M.'s ;t/o/ do *s/ g[ZiD tkb/ nyapko

152H j/m fbfynK ftZu'A fe;/ d' dh ftnkfynk iB^;zuko d/ ;zdoG (context) ftZu eo'L^

(i) Ears (ii)Double (iii) Embargo

T[~soL (i) Ears- nyapko d/ gfjb/ ;ca/ T[~s/ Skg/ iKd/, nyapko d/ Bkw d/ d'jhA gkf;nK d/ fJ;afsjkoh pe;/ *Jhnoia* ejkT[Ad/ jB.

(ii) Double- Ujh yapoK iK ;wroh iK fe;/ th o{g ftZu fJZe jh n?vh;aB ftZu d[joh tko Sfgnk j'DK *vpb* nytkT[Adk j?.

(iii) Embargo- ;w/A s'A gfjbK jh G/ih rJh ikDekoh fi; B{z fe;/ yk; ;w/A iK w"e/

sZe Bk Skg/ ikD dh o'e ;pzXh p/Bsh ehsh j't/.

153H nyapko ftZu SgD tkb/ Middle s/ Morgue ftZu eh nzso j?<

T[~soL fwvb n;b ftZu wkBth fdbu;gh iK ;t?^siaop/ d/ nXko *s/ fbfynk frnk cahuo j[zdk j? i' fe ;zgkdeh gzB/ d/ wZX ftZu Sfgnk iKdk j?. fJj w"or s'A fpbe[b tyoh ;wroh j? feT[Afe w"or sK ;aoXKibhnK d/ fJ;afsjko Skg/ ikD tkb/

nyapkoh ;EkB B{z nkyd/ jB.

(24)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

154H iB^;zuko d/ y/so ftZu Sequence s/ Serial ftZu eh nzso j? <

T[~soL ;hohnb,fe;/ b/y dh bVh iK eEk dh bVh j[zdh j? i' fe;asK ftZu Skgh iKdh j? iK gq;kos ehsh iKdh j?. fJj fgqzN iK fJb?eNqkfBe d'j/A jh fe;w d/ whvhnk dk fjZ;k j' ;edh j[zdh J/ go ;he{n?A;, s;thoK dh bVh j[zdh j? i' brksko tkgodh joes B{z ftykT[D bJh fJZe s'A wro'A fJZe fyZuhnK iKdhnK jB.

155H v/NbkJhB s/ v?v bkJhB ftZu nzso ;g;aN eodh ftnkfynk eo'.

T[~soL v/N bkJhB (Dateline) yapo d/ T[sgzB j'D dk ;EkB s/ sohya dZ;d/ fjZ;/ B{z nkyd/ jB id'A fe v?vbkJhB (Dead line) T[j ;wKjZd j? fi; s'A gfjbK fe;/

nvh;aB bJh yapok s/ b/yK B{z SgkJh bJh caVkT[Dk j[zdk j?.

156H n?BHphHJ/H tZb'A fdZs/ Self Regulation d/ f;XKs nB[;ko *e"wh ;[oZfynk B{z yso/*

dh ftnkfynk eo'.

T[~soL fBT{ia pqkvek;Noia n?;';hJ/;aB tZb'A ;t? B/wpZXsk bJh xV/ fB:wK nB[;ko Gkos dh G{wh, e{NBhfse wkwfbnK, ;[oZfynk wkwfbnK ns/ Bef;anK nkfd pko/

e/Ado ;oeko tZb'A T[u/u/ fB:w pDkJ/ rJ/ jB sK i' nfij/ wkwfbnK dh whvhnk g/;aekoh e'Jh yasok Bk yVQk eo d/t/. jo nyapko s/ u?Bb B{z Bk f;oca fB:wK nXhB ;r'A T[u/uh Gk;ak ftZu jh fog'ofNzr, pqkvek;fNzr s/ SgkJh eoBh iao{oh j?.

e"wh ;[oZfynk ftZu ;zBQ bZr ;eD s'A pukn eoBk whvhnk bJh th b'e^fjZs dk ekoi j?.

157H fe;/ d[oxNBk d/ ghVsK dh fJzNoftT{ eofdnK whvhnk eowh w'N/ s"o *s/

eh^eh gZyK dk fXnkB oZy/.

T[~soL fe;/ d[oxNBk d/ ghVsK dh fJzNoftT{ b?AfdnK iK s;thoK fyufdnK T[BQK gqsh nfs T[BQK dh ;wkfie ;kya gqsh ;zt/dB;ahb j'D dh b'V j[zdh j? ns/ Bkb jh nfijh ;zt/dBk dk fdyktk T[~ek jh BjhA eoBk j[zdk. fe;/ th fog'oNo B{z fJj fXnkB oZyDk ukjhdk j? fe T[; d/ fog'ofNzr eofdnK fe; B{z fejV/ gZXo *s/ eh n"eV wfj;{; j[zdh j? iK j' ;edh j? feT[Afe whvhnk bJh ekoi eoB Bkb fe;/ B{z f;oca nkgDh fJZSk nB[;ko ezw eZY b?D dk bkfJ;?A; BjhA fwb iKdk.

(25)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

158H w[biawK dh i[owK ;pzXh fog'ofNzr fet/A ehsh ikDh ukjhdh j?<

T[~soL w[iowK d/ th e[M jZe j[zd/ jB s/ fJ; pko/ fog'ofNzr eofdnK ;[u/s ofjDk pj[s iao{oh j?. T[; s'A th tZX iao{oh j? fe w[biaw B{z ed/ th w[iow$d';ah pDk e/ g/;a Bk ehsk ikt/ feT[Afe nfijk fiankdkso T[d'A jh j[zdk j? id'A fog'ofNzr f;oca g[bh;

d/ gZy d/ nkXko *s/ ehsh ik ojh j't/. fiB;h i[owK pko/ wkwfbnK ftZu iao{oh j?

fe xZN T[wo d/ w[biawK d/ gSkD ;pzXh pj[s ;ktXkBh tosh ikt/. nfij/ wkwfbnK ftZu sK d';a bkT[D s'A gfjbK jo gZy dh x'y pj[s iao{oh j[zdh j?.

159H wBgoukt/ Bkb ;pzXs wkfXnwK d/ gqrNkt/ ftZu eh gqw[Zy n"eVK dog/;a jB <

T[~soL wBgoukt/ d/ ;zuko wkfXnwK ftZu fjz;k, fi;wkBh ;pzX ns/ ngGk;ak (rkbQK nkfd) dh tos'A ns/ gqrNktk ;G s'A tZvh n"eV j?. fJ; ;pzX ftZu ;ko/ ;wkiK ns/

fJbkfenK ftZu fB:w^ekB{zB nXhB fBod/;a fdZs/ rJ/ j[zd/ jB i' fe fcabwK s/

ezfgT{Noh y/vK ;w/s ;ko/ jh ;zuko wkfXnwK bJh ;KM/ j[zd/ jB s/ fJ; gZy dh d/y^o/y eJh j'o ;z;EktK th eodhnK jB. fJj ;z;EktK nkgDhnK g/;aekohnK dh o/fNzr eo e/ fJ; gk;/ tZb fXnkB fdtkT[AdhnK jB.

160H ;?~b iK w'pkJhb ca'B ;/tk nozG/ ikD ;pzXh e'Jh d' fJsjk;e gZy fby'.

T[~soL 01H d[BhnK dk gfjbk w'pkJhb c'B ;zB 1973 d/ ngo?b wjhB/ ftZu w'N'o'bk ezgBh d/ w[bkiaw wkofNB e{go tZb'A fsnko ehsk frnk ;h.

02H ;ko/ ;afjo ftZu ;?fbT{bo B?Ntoe fbnkT[D tkbk, ikgkB, ;zB 1979 ftZu d[BhnK dk gfjbk d/;a pfDnk ;h.

161H pb{N[ZE eh j[zdk j? < ikD gSkD eokU.

T[~soL pb{N[ZE, w'pkJhb ca'BK Bkb ;pzXs fJZe nfijh seBhe j? fi;dh tos'A ftZu fJZe ;?~b ca'B s'A d{;o/ ;?~b ca'B sZe v/Nk G/iD bJh ehsh iKdh j?. fJj v/Nk nkvhU, thfvU, fbysh, ca'N'nK nkfd o{gK ftZu j' ;edh j?. fJ; dh o/Ai fJ; d/

tZy'^tZy wkvbK iK to;aBia *s/ nXkos j[zdh j?. pb{N[ZE seBhe Bkb fpBK skoK tkba/ j?~v ca'B iK fpBK skoK tkba/ ;gheo th ;?~b ca'B Bkb i'V/ ik ;ed/ jB.

(26)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

162H ;?~b ca'B dhnK tZy'^tZy i?Bo/;aBK ftZu'A fe;/ d' pko/ ft;a/;asktK fby'.

T[~soL 01H ;?~b ca'B dh d{;oh g[;as Gkt *2G* ;?~b ca'BK dk iBw ;zB 1993 ftZu, fcaBb?Av fty/ j'fJnk s/ fJ;/ ;kb SMS G/i/ ikD dh P[o{nks j'Jh.

02H ;?~b ca'B dk *3G* B?Ntoe ;zB 2001 ftZu nozfGnk frnk ;h. fJ;/ sfjs w'pkJhb tos'AekoK B{z thfvU ekfbzr dh ;j{bs fwbDh P[o{ j'Jh.

163H fJz;skrqkw eh j?< ikD^gSkD eotkU.

T[~soL fJz;skrqkw, ca/;p[Ze tZb'A ubkJh iKdh fJzNoB?~N nXkos n?ghbhe/;aB iK ;/tk j?. ;wkoN ca'B, v?;eN"g, N/pb?~N nkfd dh tos'A eofdnK ca'N'nK s/ thfvUia fJ;

n?g d/ iaohJ/ fBZih iK b'ekJh (Public) d/ gZXo *s/ ;KMhnK ehshnK ik ;edhnK jB. T[BQK T[~s/ fNZgDhnK (Comments) ehshnK ik ;edhnK jB s/ ;hws rZbpks th fBZih iK b'ekJh gZXo *s/ th fJ; n?g okjhA ;zGt j?.

164H ;ou fJziB s/ Jh^w/b ftZu nzso ;g;aN eodh ftnkfynk eo'.

T[~soL ;ou fJziB okjhA g'oNb *s/ e[M th y'iD iK Y{zvD ftZu ;/X fwbdh j? Gkt e[M e[ ;apd fby e/ tZy tZy gqeko dh ;wroh sZe gj[zu ehsh ik ;edh j[zdh j?.

d{;o/ gk;/ Jh^w/b iK fJb?eNqkfBe w/b T[j *fuZmh* j? i' ezfgT{No, ;wkoN ca'B nkfd nfs nX[fBe ;kXBK iaohJ/ nfij/ jh ;kXBK *s/ gVQB bJh G/ih iKdh j?.

165H n"B bkJhB ioBfbiaw eh j?<

T[~soL fJb?eNqkfBe whvhnk d/ fog'oNoK tZb'A ;wkoN ca'B Bkb eto/i eoB wro'A fJzNoB?~N dh wdd Bkb foekofvzrK iK thfvUia nkgD/ dcasoK B{z G/i fdZshnK iKdhnK jB. NhHthH u?Bb i/ f;ZXk gq;koB Bk th eoB sK t?~p;kJhNK T[~s/ yapoK nkfd ;wroh ngv/N eod/ ofjzd/ jB s/ ;wroh brksko nZgb'v th j[zdh ofjzdh j?. fJBQK u?BbK B{z fJt/A t?~p;kJhNK T[~s/ t/yD Bkb ;zuko gqfefonk g{oh j[zdh j?.

(27)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

166H ftukotkBK nB[;koi iB;zuko s/ fBT{ whvhnk ftZu eh ;g;aN nzso j?<

T[~soL ftukotkBK nB[;ko iB;zuko, ;Bnsh iB ;wki dh ;zuko ftXh j? i'

ftneshrs j'Ad T[~s/ nkgDhnK edoK ehwsK dh Skg SZvdh j? id'A fe (New Media) T[~so ;Bnsh (Post Industrial) iK rb'pvkJhiav ;wki dh ;zuko

ftXh j? fi; ftZu jo Bkrfoe B{z tZvh frDsh ftZu gqkgs oj[^ohsh tzBrhnK ftZu'A nkgDh g;zd u[DB dh y[~bQ j[zdh j? iK fJj efj fbnk ikt/ fe j[D e'Jh t;s{, ;/tk iK ;'u iB ;w{j d/ f;o wVQB dh EK iB^;w{j d/ jo w?Apo sZe ftneshrs gj[zu eo ;eD dh e'f;a;a j?.

167H e"wKsoh ezgBhnK *u o[iarko B/ ;kv/ ;wkfie ihtB *s/ wkVk n;o fet/A gkfJnk j? <

T[~soL e"wKsoh ezgBhnK d/ ezw^eki dk ;EkB, ;wK s/ fwjBskBk ;j{bs s/ fotki B{z w[Zy oZy e/ s?n ehs/ iKd/ jB. ;kv/ ;wkiK B{z nfij/ ;EkBK *s/ o[iarko eoB Bkb

;wkfie gZy s'A gfotkoe fiazdrh dk bgrg fsnkr eoBk fgnk j? fi; Bkb

;wkie edoK^ehwsK dh ewhA B/ e"wKsoh ezgBhnK ftZu o[iarko eoB tkb/

GkoshnK B{z fiazdrh d/ ;wkfie gZy s'A g{oh soQK jh goQK XZe fdZsk j?. fJ; d/

B[e;kB ;kjwD/ jB go nkofEe gZy B{z fdZsh iKdh soihj ekoB fJ; gk;/ tZb stZi'A BjhA fdZsh iKdh j?.

168H rb'pbkJhi/;aB gqfefonk B{z ;z;ko ftZu wkBsk feT[A gqkgs j'Jh j? <

T[~soL rb'pbkJhi/;aB dh gqfefonk B/ f;ZX/ s"o *s/ wB[Zyh o[iarko t;hfbnK Bkb i[V/

j'D ekoB jh ;z;ko Go ftZu wkBsk gqkgs ehsh j?. fJ; gqfefonk nXhB ;zuko gqfefonk dk ndG[Zs ftek; j'fJnk j? fi; ekoB rb'pbkJhia/;aB dk fJjh gZy b'eK ftZu ;G s'A tZX wep{b (Popular) j' ;fenk j? jkbKfe fXnkB d/D tkbk sZE fJj th j? fe ;zuko gqfefonktK ftZu'A th f;oca ;{uBk seBhe d/ gZy dk ftek; j'fJnk j?, ;zuko gqfefonk dk ;"cNt/no sK fes/ fgZS/ jh S[ZN frnk j?. ;{uBk seBhe dk ftek; jh rb'pbkJhia/;aB dk jwBkw pD frnk.

(28)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

169H rb'pbkJhia/;aB, ;z;koheoB s/ ft;atheoB ftZu eh nzso j?<

T[~soL rb'pbkJhia/;aB dh gqfefonk dk w{b wB'oE Xosh T[s/ t;d/ nkofEe fefonktK ftZu fjZ;k b?D tkb/ ;kXBK s/ ezw^ekih wB[ZyK B{z nkofEe, ;wkfie,

;fGnkukoe, wB'ftfrnkBe s/ ekcah jZd sZe G{r'fbe gZy s'A th nwoheh iK gZSwh f;ow"osk d/ nXhB fbnkT[DK j? id'A fe ft;atheoB s/ ;z;koheoB dk gqw[Zy gfjb{

Xosh T[s/ t;dh jo ikBdko ;a?n B{z T[;d/ e[dosh tksktoB ftZu Gog{o sohe/ Bkb gBgD ftr;D s/ ;Ekgs j'D dh niako/dkoh d/DK j?.

170H fBT{ whvhnk eh j? s/ fJj whvhnk ;NZvhia Bkb fet/A ;pzXs j?<

T[~soL thjthA ;dh d/ nzsb/ djke/ s'A nozG j' e/ d"okB iB ;zuko wkfXnwK d/ y/so ftZu i' ftnkge spdhbh nkJh j?, T[; B{z fBT{ whvhnk dk Bkw fdZsk iKdk j?.

;zuko ;pzXh fJj BthA gj[zu e[M fJ; fe;w dh j? fe fJj fcabwK, s;thoK, ;zrhs, p'b/ s/ fby/ ikD tkb/ ;apdK nkfd B{z ezfgT{No, ;{uBk seBhe nXkos :zsoK s/

fJzNoB?~N iaohJ/ ni'e/ wzu gqdkB eotkT[Adh j?. whvhnk ;NZvhia T[j ft;ak j? i'

;zuko d/ y/so ftZu brksko spdhbhnK j'D dh gqfefonk dk fBozso nfXn?B eodk j?.

171H fcabw foftT{ fbyD d/ w[Yb/ sZs eh j' ;ed/ jB< fJZe^fJZe ;so ftZu ikD gSkD eokU.

T[~soL fcabw foftT{ fbyD bJh w[ZYb/ sZs fJt/A j' ;ed/ jBL^

01H ;'u s/ y'i ekoi i' fe fcabw t/yD s'A th gfjbK fcabw pko/ ehsk iKdk j?.

02H fcabw t/yDK s/ T[; ftZu pohehnK ns/ BthBhgD d/ B[es/ B'N eoBk.

03H fbys nozG s'A jh nfijh j'Dh ukjhdh j? fe gkme B{z fyZu bt/.

04H fcabw d/ y'i nz;a i' fe ;ko/ foftT{ B{z fdbu;g s'A fJbktk w[ezwb th pBkT[Dr/.

05H foftT{ dk nrbk s/ nzsbk fjZ;k fi; ftZu fcabw pko/ gVu'b w[ezwb j[zdh j?.

172H gzikph dhnK e'Jh uko e"wh g[o;eko gqkgs fcabwK d/ Bkw dZ;'<

T[~soL uzB god/;h (1980), wVQh dk dhtk (1989), d/; j'fJnk god/; (2004) s/

Bkpo (2012)

(29)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

173H gzikp d/ fJfsjk; ftZu, T[BhthA ;dh d/ nzs ftZu s/ T[; s'A pknd fejVhnK

;[Xkotkdh bfjoK uZbhnK<

T[~soL fw;aBoh bfjo, fBozekoh bfjo, BkwXkoh bfjo, nkohnk ;wki bfjo, pqjw' ;wki bfjo, f;zx ;Gk bfjo, spbhrh s/ sBiahwh bfjoK nkfd.

174H Grs f;zx d/ ukuk nihs f;zx pko/ uko e[ ;soK ftZu ikDekoh fdU.

T[~soL Grs f;zx d/ ukuk ;q nihs f;zx tZv/ niakdh x[bkNhJ/ ;B. T[j thjthA ;dh d/ P[o{ ftZu feoshnK dh *grVh ;zGkb bfjo* d/ pkBhnK ftZu'A ;B, i' poskBthA

;oeko d/ feoshnK gqsh o[y dk fto'X eodh ;h. ukuk ;q nihs f;zx B{z f;nk;h ekotkJhnK pdb/ nzro/iaK B/ d/;a fBekbk d/ fdZsk i' fe Gkos ftZu ;zB 1938 s'A pknd pDdhnK eKro; gkoNh dh ;aw{bhns tkbhnK poskBthA Gkosh ;oekoK B/

th tkg; Bk fbnk. ;q nihs f;zx 15 nr;s, 1947 B{z vbj"iah fty/ nkgDh S[gDrkj ftZu jh gqb'e f;Xko rJ/ ;B.

175H gzikph dhnK gb/mhnK Xkofwe fcabwK fejVhnK ;B fiBQK ftZu okrh iZfEnK d/ ;apd th g/;a ehs/ rJ/ ;B <

T[~soL gzikph ftZu, ;zB 1969 ftZu pDh fcabw *BkBe Bkw ijkia* Xkofwe fposh dh gqEw fcabw fejk iKdk j?. fJj ;qh r[o{ BkBe ;kfjp d/ 500 ;kbk gqek;a toQ/ B{z

;wofgs ;h. ;aq'wDh okrh GkJh ;w[zd f;zx d/ rkJ/, r[opkDh d/ ;apd fJ; fcabw dk fjZ;k ;B. wro'A ;zB 1971 ftZu pDh fcabw *BkBe d[yhnk ;G ;z;ko* ftZu okrh ntsko f;zx ih s/ okrh nwho f;zx ih dk ;apd ehosB th fcabwkfJnk frnk ;h.

176H gzikph dh fejVh fcabw gqEw r'bvB i[pbh fcabw ;h< ikD^gSkD eotkU.

T[~soL ;zB 1942 ftZu gqGks NkJhwia bkj"o ftZu fobhia j'Jh fcabw *wzrsh* gfjbh r'bvB i[pbh fcabw ;h. fJ; fcabw d/ ;ko/ jh rhs n;b ftZu Bzd bkb B{og[oh dhnK eftsktK ;B.

(30)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

177H bsk wzr/;aeo s/ nk;ak G'A;b/ B/ gzikph fcabwK ftZu eh P[o{nksh :'rdkB fdZsk

;h<

T[~soL ;zB 1946 ftZu fobhia j'Jh gzikph fcabw *ewbh* ftZu nk;ak G'A;b/ B/

ndkekok ti'A gfjbh tko o'b fBGkfJnk ;h. ;zB 1948 ftZu fobhia j'Jh gzikph fcabw *uwB* ftZu bsk wzr/;aeo B/ gfjbh tko gzikph fcabw bJh rhs rkJ/ ;B id'A fe ;zB 1950 ftZu gzikph fcabw *wdkoh* bJh rkJ/ rhsK ekoB bsk wzr/;aeo dh rkfJek ti'A r[Zvh uVQh ;h.

178H fcabw irs d/ nfij/ rkfJeK s/ rkfJektK d/ Bkw fby' fiBQK B/ nkgDk ;cao gzikph fcabwK s'A nozfGnk ;h.

T[~soL irihs e"o, g[;agk jz;, ;[wB efbnkDg[o, w[[pkoe p/rw, ihHn?~w d[okBh, sbs wfjw{d, n?~; pbpho, wfjzdo eg{o, w[jzwd ocah s/ ;[be;aBk gzfvs nkfd.

179H nfij/ 06 ndkekoK d/ Bkw fby' fiBQK nkgDk fcabwh ;cao gzikph fcabwK s'A nozfGnk.

T[~soL gqkD, ewb eg{o, nubk ;ud/t, ;[Xk wbj'sok, gq/w BkE, gq/w u'gVk.

180H ;wkfie ftf;anK T[s/ pDkJhnK rJhnK e'Jh 06 P[o{nksh gzikph fcabwK d/

Bkw fby'.

T[~soL wzrsh, rtKYh, e[VwkJh, bZSh, i[rBh, g';sh.

181H nyapko *gfNnkbk riaN* Bkb ikD^gSkD eotkU.

T[~soL nyapko *gfNnkbk riaN* gfNnkbk dh fonk;sh ;oeko B/ 29 wJh, 1901 B{z nozfGnk ;h i' fe fonk;s tZb'A r[ow[yh nZyoK ftZu nozfGnk gzikph p'bh dk gqEw ;wkuko gZso ;h. id'A fJ; ftZu ;oekoh fJ;afsjko s/ n?bkB nzro/iah ftZu th SgD bZr gJ/ sK fJ; dk Bkw pdb e/ *gfNnkbk rtoBw?AN riaN* oZy fdZsk frnk. fJ;d/ gfjb/ ;zgkde ;qH rfjb f;zx ;B.

182H gzikph dk gfjbk o'iakBk nyapko fejVk ;h < ikD^gSkD eotkU.

T[~soL gzikph dk gfjbk o'iakBk nyapko *;ajhd* ;h i' nkgD/ t/b/ d/ gqf;ZX fbykoh n?~;H n?~;H uoB f;zx *;ajhd* B/ 04 d;zpo, 1914 B{z nzfwqs;o s'A nozG ehsk ;h.

fJ; nyapko d/ ;zgkde dk w[Zy wzst uzrk ;kfjs g?dk eoBk s/ f;Zy Xow B{z gqukoBk ;h . T[; t/ba/ ikoh Xkofwe pfj;K dk T[~so d/D ftZu frnkBh fdZs f;zx ih s'A pknd d{;ok Bzpo n?Z;Hn?~;H uoB f;zx dk jh ;h. T[BQK d/ fby/ b/y pj[s

;[nkdb/ s/ jowB fgnko/ j[zd/ ;B.

(31)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

183H nyapko *pho* fszB tko nozG j'fJnk< fJ; pko/ ukBDk gkU.

T[~soL nyapko *pho* ;zB 1909 ftZu n?~;Hn?~;H uoB f;zx ih d/ :sBK Bkb nzfwqs;o s'A jcasktkoh ti'A nozG j'fJnk i/ 1910 ftZu gzdoK o'iak s/ 1911 ftZu wjhB/ ftZu fszB s/ 1912 ftZu fco jcasktoh j' frnk. ;zB 1913^14 ftZu fJj o'iakBk j'fJnk s/ fco fJZe fdB d' tko th Sfgnk go 1914 ftZu pkekfJdk jcasktoh j' frnk. T[;/ ;kb ekwk rkNk wko{ d/ jZe ftZu b/y fbyD pdb/ i[owkBk bZrD *s/ pzd j' frnk. wro'A n?~;Hn?~;H uoB f;zzx nyapko SZv rJ/. ;zB 1919 ftZu wskp f;zx *pho* B/ fJj gZso w[V ikoh ehsk go T[;/ ;kb rowk^row b/y fbyD pdb/ bZr/ i[owkB/ ekoB fco pzd j' frnk. fJ; s'A brgr 28 ;kb pknd 1947 ftZu GkJh wskp f;zx B/ fJ; B{z fco SkgDk nozfGnk s/ wro'A T[BQK d/ g[Zso r[ouoB f;zx *;kyh* phHJ/H B/ th fJ; B{z ikoh oZfynk. fJj nyapko Bfozdo gq?~;

Bkwh Skg/ykB/ s'A SZgdh ;h.

184H Gkos (fjzd[;skB) s'A pkjo'A SgD tkbk gqEw gzikph nyapko fejVk ;h< ikD gSkD eotkU.

T[~soL ;zB 1913 ftZu nwohek ftZu rdo gkoNh dh ekfJwh s'A pknd fJ; gkoNh B/ ;K coKf;;e' (e?bhc'oBhnK) s'A bkbk jofdnkb n?wHJ/H, w"bth poes[Zbk s/

frnkBh GrtkB f;zx *gqhsw* d/ :sBK Bkb *fjzd[;skB rado* Bkw dk nyapko nozfGnk i' brksko 1949 sZe SZgdk fojk. gfjbh ;z;ko izr t/b/ fJj nyapko 08 ia[pkBK ftZu soiwK j' e/ SZgdk ;h. fJ; gZso d/ ;zgkde bkbk jofdnkb s/

GrtkB f;zx *gqhsw* s'A fJbktk gzvs okw uzdo, GkJh g{oB f;zx s/ ihHphHbkb th oj/. *fjzd[;skB rado* id'A 01 nes{po 1949 B{z pzd j'fJnk sK T[; t/b/ d/ ;zgkde frnkBh GrtkB f;zx *gqhsw* dh ;zgkdBk j/m wkf;e gZso *BtK i[r* bk; J/Aifb;

(e?bhc'oBhnK) s'A nozG j'fJnk ;h i' E'VQh d/o jh uZfbnk.

185H *r[od[nkok riaN* eh j?< fJ; d/ ;zgkde e"D^e"D oj/ jB <

T[~soL Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, nzfwqs;o tZb'A fJj gZso wkou, 1928 ftZu ikoh ehsk frnk ;h. fJ; ew/Nh d/ iao{oh n?bkBBkw/, ws/, ekotkJhnK, nkwdB^y[od d/ fuZm/ s/ Xkofwe b/y Sgd/ jB. nr;s, 1947 ftZu ca;kdK ekoB fJj e[M fuo pzd fojk go w[V nr;s 1948 s'A j[D sZe brksko ikoh j?. fJ; d/

;zgkde ;odko i?wb f;zx, ;odko ot/b f;zx, ;odko w[pkoe f;zx, frnkBh ;akdh f;zx, ;odko fgnkok f;zx *gdw* s/ ;odko ;/te f;zx nkfd oj/ jB.

(32)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia 186H *gzikph d[BhnK* fej' fijk gZso j?< ikD^gSkD eotkU.

T[~soL gzikph p'bh s/ ;kfjs d/ tkX/ fjZs wkou, 1950 ftZu gfNnkb/ dh g?g;{

(gfNnkbk n?Av Jh;N gzikp ;N/N; :{BhnB^ PEPSU) ;oeko d/ gzikph ftGkr B/

fJj wk;e gZso nozfGnk ;h. fJ;d/ gqEw ;zgkde frnkBh bkb f;zx, ;jkfJe vkfJo?eNo, wfjewk gzikph s/ T[g ;zgkde ;odko fgnkok f;zx *gdw* ;B. wro'A vkH ihs f;zx ;hsb, ;q dbhg f;zx, ;odko eg{o f;zx x[zwD, ;odko ofizdo f;zx G;hB nkfd th fJ; d/ ;zgkde oj/. fJj gZso ft;a/;a ;kfjse nzeK dh fJZe nZvoh gozgok ekfJw oZydk j'fJnk BthnK bhjK *s/ brksko ikoh j?. j[D fJ;dk eosk Xosk Gk;ak ftGkr, gzikp dk w[Zy dcaso j? i' gfNnkb/ ;fEs j?.

187H o'iakBk nyapko *nki eh pks* eh ;h< ikD ^gSkD eotkU <

T[~soL fjzd^gkfe tzv d/ ;w/A 29 nr;s, 1947 B{z nzfwqs;o s'A gqekf;as j'D tkb/

fJ; o'iakBk *nki eh pks* ftZu gZSwhA^gzikp s'A T[~iV e/ nkJ/ b'eK dhnK yapok SgdhnK ;B. gzikph, T[od{ s/ fjzdh ftZu gqek;as j[zdh fJ; gZso B{z nzfwqs;o dh

;aoBkoEh^;/tk ew/Nh w[cas tzvdh ;h. fJ; d/ w[Zy ;zgkde Pqh Uw gqek;a s/ T[g

;zgkde ekek wfjzdo f;zx B[;afjok s/ ;q r[odhg f;zx tvkbk ;B. ;odko fgnkok f;zx *gdw* th e[M fuo fJ;d/ ;zgkde oj/. fJj gouk pj[s wep{b j'fJnk go

;zB 1947 d/ nzs sZe Gkt e[M wjhB/ jh uZb ;fenk.

188H gzikph ftZu w[Yb/ fcabwhA gou/ fejV/ ;B< ikD^gSkD eotkU.

T[~soL fcabwh^d[BhnK pko/ gfjbk ;[fuZsos gouk jo fszB wjhB/ pknd nzfwqs;o'A SgD tkbk o;kbk *fcabwh ;zuko* ;h i' nr;s 1952 s'A Pqh ihH;hH ;keh dh

;zgkdBk s/ d'^w?Apoh ;bkjeko p'ov fi; ftZu ;q irihs f;zx godhg s/ ;q r[ofdnkb f;zx ;j'sk ;akwb ;B, dh d/y^o/y ftZu nozG j'fJnk ;h. fJ; ftZu fJeKrh, BkNe, ejkDhnK, fcabwh rhs, fcabwh yapoK, ndkekoK ns/ j'o ebkekoK d/ ihtB ;pzXh b/y Sgd/ ;B. fJj o;kbk 60 ;fcanK dk j[zdk ;h ns/ brgr fJZe djke/ sZe Sgdk fojk.

fcabwh d[BhnK pko/ fJZe j'o fszB wk;e o;kbk *fcabwh pjko* iBtoh 1953, s'A ;q sob'e f;zx frnkBh dh ;zgkdBk dh j/m S/joNk nzfwqs;o s'A nozG j'fJnk. fJ;

dk ;bkjeko p'ov 06 w?Apoh ;h, fi; d/ w[yh gzikph BkNeeko r[ofdnkb f;zx ih ca[Zb ;B. ;q sob'e f;zx nkg fcabwh d[BhnK ns/ ;pzXs ebktK Bkb uzrk o;{ya oZyd/ ;B. fJ; o;kb/ dh SgD ;wZroh gfjb/ o;kb/ fijh jh ;h go M[ekn fcabwh

;wZroh tZb tX//o/ ;h. fJj o;kbk brgr v/Y djkek gqek;as j' e/ pzd j' frnk.

jkbKfe 1960 ftnK ftZu fJj wk;e th j' frnk ;h.

(33)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

189H iBob w'jD f;zx (nkiakd fjzd ca"i) ih tZb'A nozG/ rJ/ jcasktkoh gou/ pko/

ikD gSkD eotkU.

T[~soL nkiakd fjzd ca"i d/ w[yh oj/ iBob ;q w'jD f;zx ih B/ ;zB 1948 ftZu b[fXnkD/ s'A fJZe ;gskje nyapko *gzikph gZfsqek* nozfGnk ;h.fJ; d/ ;zgkde ;q

;{pk f;zx n?wHJ/H ;B i' e[M fuo nyapko *jKr^eKr* fBT{ia ftZu th ezw eod/ oj/

;B. ;kY/ fszB e[ ;kb uZb/ fJ; gZso ftZu iBob w'jD f;zx s'A fJbktk eoBb r[opya;a f;zx fYZb'A ns/ pofbB ne?vwh ;g?;afb;N egskB Bkjo f;zx th ekbw fbyd/ ;B. fJ; nyapko d/ ;zgkde vkH r[oBkw f;zx Xho ns/ T[BQK d/ Goksk GkJh

;aaw;a/o f;zx *;o''i* th oj/.

190H gqEw r[ow[yah nyapko d/ ;zgkde gq' r[ow[y f;zx ih Bkb ikD^gSkD eotkU.

T[~soL r[ow[y f;zx ih dk iBw ngo?b 1849, ftZu eg{oEbk fty/ j'fJnk. nkg ih d/ fgsk ih GkJh t;ktk f;zx fgzv uzdVQ fiabQk r[ZioKtkbk d/ tk;h ;B i' gfjbK bkj"o ftZu wjkokik ;a/o f;zx ns/ c/o eg{oEbk d/ okik oDXho f;zx s/ ezto fpeow f;zx d/ o;'Jhnk oj/ ;B. ezto fpeow f;zx B/ jh GkJh ;kfjp dh skbhw dk gqpzX ehsk ns/ wro'A r[ow[y f;zx ih B/ ;oekoh ekbi bkj"o s'A T[~u ftfdnk jk;b ehsh. GkJh ;kfjp d/ fdb ftZu e"w dh ;/tk ftfdnk d/ g;ko ns/ gZsoekoh dk ;a"e nozG s'A jh ;h ns/ g?o^g?o shpo j[zdk frnk. nkg ih B/ ;zB 1880, ftZu f;zx ;Gk bfjo dk w[ZY pzfBQnk. r[ow[y f;zx ih nzfwqs;o dk yakb;k ekbi 1893) ekfJw eoB tkfbnK ftZu'A w'Yh ;B. T[BQK B/ r[ow[yh nyapko (1880) ftfdnkoe gzikp (1881), ;[Xkoe (1885), yakb;k riaN (1885) s/ yakb;k nyapko (1885) nozG/ ns/ BthA gZsoekoh B{z iBw fdZsk. nkg Uohn?ANb ekbi bkj"o ftZu gq'ca?;o ns/ gzikph p'bh d/ w[ZYb/ tkose fbykoh ;B. nkg ih dk d/jKs 19 ;szpo 1898, B{z gfNnkbk fonk;s d/ fJbke/ ezvk xkN d/ fgzv ;qhBro fty/ j'fJnk.

191H Gkos dh niakdh bJh bVd/ fe;/ uko nkr{nK ns/ T[BQK tZb'A nozG/ nyapkoK d/

Bkw fby'.

T[~soL 01H w'jBdk; eow uzd rKXh (wjkswk rKXh) :zr fJzvhnk s/ johiB

02H w[jzwd nbh fiBkj jwdod

03H wdB w'jB wkbthnk bhvo

04H itkjo bkb Bfjo{ B?;aBb j?obv

(34)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

192H bkj"o s'A *fNqfpT{B* dh P[o{nks pko/ fJZe B'N fby/ e/ ikD^gSkD eotkU.

T[~soL fNqfpT{B dh P[o{nks ;zB 1881, ftZu nkfonk ;wkih ;q fdnkb f;zx wihmhnk B/ ehsh ;h. fJ; d/ gfjb/ ;zgkde ;hsbk eKs u?Noih ;B ns/ fpgB uzdo gkb T[g ;zgkde (;p^n?vhNo) ti'A ezw eod/ j'J/ nkgDh ;Nhe b/yDh Bkb fNqfpT{B dh g?Am pBkT[D ftZu ekw:kp oj/. T[BQK fJZe ;kb s'A xZN ;wK jh ezw ehsk ns/ fco nbcaov B{vh T[BQK dk ;EkB fbnk. ;zB 1911, ftZu nbkjkpkd s'A bhvo d/ ;zgkde Br/Ado BkE r[gsk nk e/ fNqfpT{B d/ ;zgkde pD/ ns/ fNqfpT{B ftZu nrbk m'; ekoi 12 d;zpo, 1917 B{z ;zgkde pD/ ekbhBkE o/n B/ ehsk. fJ;

pzrkbh w{b d/ ftnesh dh ;[szso ;'u ns/ noEGog{o fbyD ;a?bh B/ fNqfpT{B B{z ssekbh Gkosh nkr{nK ftZu th wep{b pDk fdZsk ;h. Pqh o/n 11 wkou, 1943 sZe

;zgkde oj/ ns/ ftrVdh f;js s/ ;oekoh ipo ekoB pzrkb gos rJ/. T[j Btzpo 1944, s'A d;zpo 1945, sZe w[V fNqfpT{B d/ ;zgkde pD/ ns/ S/sh pknd

;tortk; j' rJ/. fNqfpT{B tzv d/ G/N ufVQnk ns/ 40 fdB pzd ofjD wro'A f;awb/

s'A SgD bZrk. wJh 1948, ftZu fNqfpT{B dk w[ekw nzpkbk pfDnk ns/ fco ;zB 1969 s'A *fd fNqfpT{B* d/ Bkw j/m uzvhrVQ gZek fNekDk pDk fbnk.

193H f;tb n?Av fwbNoh riaN eh ;h, ;zy/g ikDekoh fdU.

T[~soL f;tb n?Av fwbNoh riaN f;awbk s'A nozfGnk frnk jcasktoh nzro/iah nyapko ;h i' fe ;zB 1845, ftZu nkrok d/ nyapko *wc;bkJhN* Bkb oba frnk go ;zB 1876, ftZu bkj"o s'A w[V gqek;as j'D bZrk ns/ fco nbkjkpkd dk

*gkfJUBho* fJ; ftZu oba frnk. fJj ;ko/ nyapko Gkos ftZu tZ;d/ poskBthnK bJh Sgd/ ;B. o[fdnov fegfbzr B/ 17 ;kbK dh T[wo ftZu bkj"o s'A Sgd/ f;tb n?Av fwbNoh riaN bJh jh b/y fbyD/ nozG/ ;B. fegfbzr B/ ;zB 1887, sZe riaN Bkb ezw ehsk ns/ fco nbkjkpkd s'A w[V nozG/ rJ/ *gkfJUBho* dk ;jkfJe

;zgkde pD e/ bkj"o'A ubk frnk. bkj"o ftZu riaN d/ w[ekpb/ T[; t/b/ fNqfpT{B th nozG j' u[Zek ;h.

(35)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

194H gq?Z; e"A;b nkca fJzvhnk eh j?, ikD^gSkD eotkU.

T[~soL Gkos d/ gfjb/ gq?Z; efw;aB (1952^54) dh f;cako;a *s/ gq?~; dh nkiakdh B{z ekfJw oZyfdnK nyapkoK, yapo J/iz;hnK s/ gZsoekoK bJh T[BQK d/ ekoiK ;pzXh fB:wKtkbh fsnko ns/ bkr{ eoB fjZs ;zB 1966, ftZu gq?~; e"A;b dh ;EkgBk ehsh rJh ;h. gq?~; e"A;b, poskBthA gq?~; e"A;b dh soia T[~s/ pDkJh rJh go Gkosh gq?~; e"A;b B/ f;ZX/ s"o *s/ e'Jh th fB:w^ekB{zB fsnko eoB iK eotkT[D dh EK ;zpXs fXoK dhnK f;aekfJsK d/ fBgNko/ eofdnK gq?~; d/ ;t?^ezNo'b *s/ jh ia'o fdZsk j?. Gkos d/ d{;o/ gq?~; efw;aB (1981) B/ nkgDh fog'oN ftZu gq?~; e"A;b d/

ekoiYzr dh gq'VQsk sK ehsh go d/;a ftZu nzd{oBh n?woi?A;h (1975^77) bZrD d/

w"e/ ns/ T[; s'A pknd th gq?~; e"A;b nkgD/ ekoi y/so ftZu e'Jh pj[sk gqGkt;akbh o'b ndk BjhA eo ;eh. nkb fJzvhnk fBT{iag/go n?vhNoia ekBcaoz; (1953) dh gZsoekoK bJh 15 B[eksh fB:wKtbh s/ 08 B[eksh n?vhNoia ukoNo ns/

fBT{iag/go n?vhNoia e'v nkca n?fEe; cako fog'ofNzr (1968) tX/o/ ekoro f;ZX j'J/ jB. gq?~; e"A;b dk w[yh ;[gohw e'oN dk e'Jh foNkfJov iZi j[zdk j?. nZieZbQ (;zB 2022) g?q~; e"A;b d/ w[yh i;fN; (foNL) uzdow"bh e[wko gq;kd jB.

195H Photography iK s;thoK dk nyapko ftZu eh o'b j[zdk j?< fNgDh eo'.

T[~soL ;kvhnK fiankdso nyapkoK s;thoK nkfd dh tos'A T[; gqeko BjhA eo ojhnK fi; gqeko T[j nyapkoK B{z s;thoK dh ;jkfJsk Bkb tX/o/ gqGkt;akbh pDk

;edhnK jB. uhB dk fJZe nykD j?, *fJZe tXhnk s;tho T[j ftyk ;edh j? i' fJZe jiako ;apd th g{oh soQK BjhA dZ; ;ed/.* tXhnk s;thoK fe;/ xNBk nkfd B{z fpBK ftnkfynk d/ jh wB[Zyh wB ftZu Skg fdzdhnK jB. yak;eo nBgVQ ftnesh sK s;thoK d/ iaohJ/ jh tX/o/ uzrk gVQ ;ed/ j[zd/ jB. ;kvhnK nyapkoK tXhnk s;thoK dh EK fJ;afsjkoK B{z d/ fdzdhnK jB ns/ fizBk e[ EK s;thoK B{z fdZsk iKdk j?, T[j s;thoK dh do;[Zs ftnkfynk (e?g;aB) dh nDj'Ad ftZu pj[shnK gqGkt;akbh BjhA ofj iKdhnK.

(36)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

196H gzikph nyapkoK d/ e[M nfij/ ;zgkdeK d/ Bkw dZ;' i' fJZe s'A tZX nyapkoK d/

;zgkde oj/ jB<

T[~soL 1H pofizdo f;zx *jwdod* gzikph fNqfpT{B s/ nihs 2H r[biako f;zx ;zX{ gzikph fNqfpT{B s/ d/;a ;/te 3H joGiB f;zx *jbtkoth* gzikph fNqfpT{B s/ nZi dh nktkia 4H f;arkok f;zx G[Zbo gzikph fNqfpT{B s/ gzikph ikroD 5H tfozdo f;zx tkbhnk gzikph fNqfpT{B s/ gzikph ikroD

197H gzikph dhnK gqw[Zy nyapkoK d/ w"i{dk ;zgkdeK d/ Bkw fby'.

T[~soL 1H o'iakBk nihs ^okfizdo f;zx (pofizdo f;zx) 2H gzikph fNqfpT{B ^;toki pho f;zx

3H gzikph ikroD^ tfozdo f;zx tkbhnk 4H irpkDh^ nkoHn?;H i"bh

5H ;g'e;w?B^ ofizdo f;zx (i'frzdo f;zx)

198H gzikp ftZu fejV/ fjzdh nyapko gqubs jB<

T[~soL gzikp e/;oh, nwo T[ikbk, d?fBe ikroD, d?fBe ;t/ok, d?fBe Gk;eo nkfd.

199H gzikp ftZu fejV/ nzro/iah nyapko gqubs jB<

T[~soL fd fNqfpT{B, fJzvhnB n?e;gq?;, fjzd';skB NkJhwia, NkJhwia nkca fJzvhnk nkfd.

(37)

gq;aB p?Ae^XII Pq/DhA^whvhnk ;NZvhia

200H gzikp d/ e'Jh 05 gqw[Zy nyapkoK d/ Bkw *s/ T[BQK d/ gqek;aB ;EkB fby'.

T[~soL 01H The Tribune- uzvhrVQ (HQ), r[o{rqkw, ibzXo, pfmzvk 02H o'iakBk nihs^ ibzXo (HQ), uzvhrVQ, pfmzvk

03H gzikph fNqfpT{B^ uzvhrVQ (HQ), r[o{rqkw, ibzXo, pfmzvk 04H gzikp e/;oh^ uzvhrVQ, ibzXo (HQ), b[fXnkDk, pfmzvk, izw{

05H gzikph ikroD^ ibzXo (HQ), uzvhrVQ

(38)

References

Related documents

;wfwsh nfeqshnK pDkT[Dk, nkfeqshnK fiBQK ftZu d' ;wfwsh o/yktK j'D, pj[ ;wfwsh o/yktK tkbhnK nkfeqshnK,gqshfpzp ns/ ;wfwsh/.. dhtko xVh dh ;jkfJsk Bkb e'DK dhnK fe;wK s'A

fe ftfdnkoEhnK bJh nbZr s'A e'Jh th gq?eNheb B'N p[Ze nkfd Bk brkJh ikt/ ns/ fJjBK fefonktK B{z ;kXoB B'N p[Ze ftZu eotkfJnk

w?rBhÙhnw ohpB B{z ibkT[D s/ j'D tkbh fefonk dk nfXn?B eoBk.. skg ;'yh ns/ skg fBek;h fefonk dk

 o'ùkBk fùzdrh ftZu tkgoB tkbhnK xNBktK ns/ ejkDhnK fpnkB eoBhnK..  eb/n wkvfbzr, g/go efNzr ns/ c'bfvzr torhnK fefonktK ftZu Gkr b?D

We repeated a similar procedure with monomeric CD4 (using structures after 16 ns, 20 ns and 50 ns of MD simulation docked to 45 ns, 60 ns and 80 ns dendrimer structures respectively)

cPpk s] ge vius vkl&amp;ikl cgqr lh oLrq,¡ ns[krs gSaA ;s oLrq,¡ vusd jaxksa dh gksrh gSaA ge izdk'k dh mifLFkfr esa gh bUgsa ns[k ikrs gSa rFkk buds jaxksa dks igpku ikrs

?kj ls Ldwy vkrs&amp;tkrs le; cPps izk;% u, edku] nqdku] gksVy vkfn curs gq, ns[krs gSaA dbZ LFkkuksa ij Hkouksa dh ejEer dh tk jgh gksrh gSA vius ?kjksa esa Hkh os ns[krs gSa fd

2- izk;% ;g ns[kk x;k gS fd f'k{kd ikB i&lt;+kus ds iwoZ i`&#34;BHkwfe dk fuekZ.k ugha djrsA os lh/ks&amp;lh/ks cPpksa ls iqLrd i&lt;+okuk izkjaHk dj nsrs gSaA geus iwoZ dh d{kkvksa