The following text is taken from Kavyamala (Calcutta, 1887), vol III. 111-152.
çåìgära-tilakaù
(1)
prathamaù paricchedaù çåìgäré girijänane sakaruëo ratyäà pravéraù smare
bébhatso’sthibhir utphaëé ca bhaya-kån mürtyädbhutas tuìgayä | raudro dakña-vimardane ca hasakån nagnaù praçäntaç ciräd itthaà sarva-rasäçrayaù paçupatir bhüyät satäà bhütaye ||1||
äkhyäta-näma-racanä-caturasra-sandhi- sad-väg-alaìkåti-guëaà sarasaà suvåttam | äseduñäm api divaà kavi-puìgavänäà
tiñöhaty akhaëòam iha kävya-mayaà çaréram ||2||
kävye çubhe’pi racite khalu no khalebhyaù kaçcid guëo bhavati yadyapi sampratéha | kåpäà tathäpi sujanärtham idaà yataù kià yükäbhayena paridhäna-vimokñaëaà syät ||3||
sänanda-pramadä-kaöäkña-viçikhair yeñäà na bhinnaà mano yaiù saàsära-samudra-päta-vidhur eñv anyeñu potayitam | yair niùséma-sarasvaté-vilasitaà dvitraiù padaiù saàhåtaà teñäm apy upari sphuranti matayaù kasyäpi puëyätmanaù ||4||
präyo näöyaà prati proktä bharatädyai rasa-sthitiù | yathämati mayäpy eñä kävyaà prati nigadyate ||5||
yäminévendunä muktä näréva ramaëaà vinä | lakñmér iva åte tyägän no väëé bhäti nérasä ||6||
satyaà santi gåhe gåhe sukavayo yeñäà vacaç cäturé
sve harmye kula-kanyakeva labhate jätair guëair gauravam | duñpräpaù sa tu ko’pi kovida-patir yad väg-rasa-grähiëäà puëya-stréva kaläkaläpa-kuçalä cetäàsi hartuà kñamä ||7||
tasmäd yatnena kartavyaà kävyaà rasa-nirantaram | anyathä çästra-vid goñöhyäà tat syäd udvega-däyakam ||8||
çåìgära-häsya-karuëä raudra-véra-bhayänakäù |
bébhatsädbhuta-çäntäç ca nava kävye rasäù småtäù ||9||
ratir häsaç ca çokaç ca krodhotsähau bhayaà tathä |
jugupsävismaya-çamäù sthäyi-bhäväù prakértitäù ||10||
nirvedo’tha tathä gläniù çaìkäsüyä madaù çramaù | älasyaà caiva dainyaà ca cintä moho dhåtiù småtiù ||11||
vréòä capalatä harña ävego jaòatä tathä |
garvo viñäda autsukyaà nidräpasmära eva ca ||12||
suptaà prabodho’marñaç cäpy avahitthä tathogratä | matir vyädhis tathonmädas tathä maraëam eva ca ||13||
träsaç caiva vitarkaç ca vijïeyä vyabhicäriëaù |
trayastriàçad ime bhäväù prayänti ca rasa-sthitim ||14||
stambhaù svedo’tha romäïcaù svara-bhaìgo’tha vepathuù | vaivarëyam açru pralaya ity añöau sättvikäù småtäù ||15||
bhävä evätisampannäù prayänti rasatäm amé |
yathä dravyäëi bhinnäni madhurädi-rasätmanäm ||16||
sambhavanti yathä våkñe puñpa-patra-phalädayaù | tadvad rase’pi rucirä viçeñä bhäva-rüpiëaù ||17||
präyo naikarasaà kävyaà kiïcid atropalabhyate | bähulyena bhaved yas tu sa tad-våttyä nigadyate ||18||
kaiçiky-ärabhaöé caiva sätvaté bhäraté tathä | catasro våttayo jïeyä rasävasthäna-sücakäù ||19||
dharmäd artho’rthataù kämaù kämät sukha-phalodayaù | sädhéyän eña tat-siddhyai çåìgäro näyako rasaù ||20||
ceñöä bhavati puà-näryor yä raty-utthätiriktayoù | saàyogo vipralambhaç ca çåìgäro dvividho mataù ||21||
saàyuktyoç ca saàyogo vipralambho viyuktayoù | pracchannaç ca prakäçaç ca punar eña dvidhä yathä ||22||
madana-kuïjara-kumbha-taöopame stana-yuge paritaù sphuritäìgulim | sakaraja-kñata-vämam api priyä
dayita-päëim amanyata dakñiëam ||22a||
santaptaù smra-saàniveça-vivaçaiù çväsair muhuù païcamo- dgärävartibhir äpatadbhir abhitaù siktaç ca neträmbubhiù | etasyäù priya-viprayoga-vidhuras tyaktvädharo rägitäà
sampraty uddhata-vahni-väri-viñamaà manye vrataà sevate ||22b||
känte vicitra-surata-krama-baddha-räge saìketake’pi måga-çävaka-locanäyäù | tat-küjitaà kim api yena tadéya-talpaà
nälpaiù parétam anuçabditalävakaughaiù ||22c|| (Skm 1116) kiïcid vakrita-kaëöha-kandala-dalat-péna-stanävartana- vyäyäà cita-kaïcukaà måga-dåças tasyäs tad-älokitam | väcas täç ca vidagdha-bhäva-caturäù sphärébhavan manmathä
haàho mänasa kià smarasy abhimatäù siddhyanti puëyaiù kriyäù ||22d||
tyägé kulénaù kuçalo rateñu
kalpaù kalävit taruëo dhanäòhyaù | bhavyaù kñamävän subhago’bhimäné stréëäm abhéñöas tv iha näyakaù syät ||23||
tasyänuküla-dakñiëa-çaöha-dhåñöä ittham atra catväraù | bhedäù kriyayocyante tad-udähåtayaç ramaëéyäù ||24||
atiraktatayä näryä sadä tyakta-paräìganaù |
sétäyäà rämavat so’yam anukülaù småto yathä ||25||
asmäkaà sakhi väsasé na rucire graiveyakaà nojjvalaà no vakträ gatir uddhataà na hasitaà naivästi kaçcin madaù | kià tv anye’pi janä vadanti subhago’py asyäù priyo nänyato dåñöià niùkñipatéti viçvam iyatä manyämahe duùkhitam ||25a||
yo gauravaà bhayaà prema sad-bhävaà pürva-yoñiti | na muïcaty anya-citto’pi jïeyo’sau dakñiëo yathä ||26||
saiväsya praëatis tad eva vacanaà tä eva keli-kriyä-
bhétiù saiva tad eva narma-madhuraà pürvänurägocitam | käntasyäpriya-käriëéti bhavaté taà vakti doñäbilaà
kià syäd ittham aharniçaà sakhi mano doläyate cintayä ||26a||
priyaà vakti puro’nyatra vipriyaà kurute bhåçam | jïätäparädha-ceñöaç ca kuöilo’sau çaöho yathä ||27||
sahaja-tarale äväà tävad-bahu-çruti-çälinau punar iha yuväà satyaà çiñöaà tad atra kåtägasi | praëayini punar yuktaà rantuà na veti batävayo-
rdhruvam upagate karëau prañöuà kuraìga-dåçau dåçau ||27a||
api ca—
kopät kiïcid upänato’pi rabhasäd äkåñya keçeñv alaà nétvä mohana-mandiraà dayitayä häreëa bahvä dåòham | bhüyo yäsyasi tad-gåhän iti muhuù kaëöhäruddhäkñaraà
jalpantyä çravaëotpalena sukåté kaçcid rahas täòyate ||27b|| (Amaru 9, Daç 2.19) niùçaìkaù kåta-doño’pi vilakñas tarjito’pi no |
mithyä-väg-dåñöa-doño’pi dhåñöo’sau kathito yathä ||28||
jalpantyäù paruñaà ruñä mama baläc cumbaty asäv änanaà måd-gätyäçu karaà kareëa bahuçaù santäòyamäno’pi san | älénäà purato dadhäti çirasä päda-prahäräàs tato
no jäne sakhi sämprataà praëayien kupyämi tasmai katham ||28a|| (Skm 888)
api ca—
dhik tväm dhürta gata-trapa praëayiné saiva tvayärädhyatäà yasyäù päda-talähatià tava hådi vyäkhyäty asau yävakaù | ity ukto’pi na näma muïcati yadä pädäv ayaà durjano
mithyäväda-vicakñaëaù kim aparaà kuryäà vayasye tadä ||28b||
güòha-mantraù çucir vägmé bhakto narma-vicakñaëaù | syän narma-sacivas tasya kupitas-stré-prasädakaù ||29||
péöha-mardo viöaç ceti vidüñaka iti tridhä |
sa bhavet prathamas tatra näyikä-näyakänugaù ||30||
ekavidyo viöaù proktaù kréòä-präyo vidüñakaù | sva-vapur-veña-bhäñäbhir häsyakäré ca narmavit ||31||
eñäà prabandha-viñayo vyavahäraù präyaço bhavet pracuraù | pratyekam udähåtas tathäpi käçcin nigadyante ||32||
vimuïcämuà mänaà saphalaya vacaù sädhu suhådäà mudhä santäpena glapayasi kim aìgaà smara-bhuvä | priyaà päda-pränta-praëatam adhunä mänaya bhåçaà na mugdhe pretyetuà prabhavati gataù käla-hariëaù ||32a||
praëayini bhåçaà tasmin mänaà manasvini mä kåthäù kim aparam ito yuktäyuktair vinä hy amunä tava | ayam api bhavet sampraty api kñayänala-saànibhaù sarasa-visiné-kanda-ccheda-cchavir måga-läïchanaù ||32b||
dürät kandalitair hådi pravitataiù kaëöhe luöhadbhir haöhäd vaktre saìkaöa-näsikä-taralitair niryadbhir atyüñmabhiù | niùçväsaiù påthu-manmathottha-davathur vyaktaà tavävedito mthyälambita-sauñöhavena kim ataù kopena käntaà prati ||32c||
svakéyä parakéyä ca sämänya-vanitä tathä | kaläkaläpa-kuçaläs tisras tasyeha näyikäù ||33||
pauräcäraratä sädhvé kñamärjava-vibhüñitä |
mugdhä madhyä pragalbhä ca svakéyä trividhä matä ||34||
mugdhä nava-vadhüs tatra nava-yauvana-bhüñitä | navänaìga-rahasyäpi lajjä-präya-ratir yathä ||35||
gataà karëäbhyarëe prasarati tathäpy akñi-yugalaà kucau kumbhärambhau tad api cibukottambhana-rucé | nitamba-präg-bhäro gurur api gurutvaà mågayate
kathaàcin no tåptis taruëimani manye måga-dåçaù ||35a||
yathä romäïco’yaà stana-bhuvi lasat-sveda-kaëiko yathä dåñöis tiryak patati sahasä saìkucati ca | tathä çaìke’muñyäù praëayini daräsvädita-rasaà
na madhyasthaà cetaù praguëa-ramaëéyaà na ca dåòham ||35b||
virama nätha vimuïca mamäïcalaà çamaya dépam iyaà samayä sakhé | iti navoòha-vadhü-vacasä yuvä
mudam agäd adhikäà suaratäd api ||35c|| (Skm 501) sa-kampä cumbane vaktraà haraty eñopagühitä | parävåtya ciraà talpa äste rantuà ca väïchati ||36||
apaharati yadäsyaà cumbane çliñyamäëä valati ca çayanéye kampate ca prakämam | vadati ca yad alakñyaà kiïcid uktäpi bhüyo ramayati sutaräà tac-cittam antar navoòhä ||36a||
mugdhäm ävarjayaty eña mådüpäyena säntvayan | nätibhétikarair bhävaair nibandhair bäla-bhéñakaiù ||37||
sarati saras-téräd eñä bhramad-bhramarävalé sumukhi vimukhé padme manye taväsyapipäsayä | iti nigadite kiïcid bhétyä vivartita-kandharä
vadana-kamale bharträ bälä ciraà paricumbitä ||37a||
anyäà niñevamäëe’pi yadi kupyati sä priye | rodity asyägrataù svalpam anunétä ca tuñyati ||38||
manyau kåte prathamam eva vikäram anyaà no jänaté nava-vadhü rudaté paraà sä | dhürtena locana-jalaà parimåjya gäòhaà
saàcumbya cädhara-dale gamitä prasädam ||38a||
ärüòha-yauvanä madhyä prädubhüta-manobhavä | pragalbha-vacanä kiïcid vicitra-suratä yathä ||39||
tarat-täraà cakñuù kñapayati munénäm api dåçaù kuca-dvandväkräntaà hådayam ahådaù känna kurute | gatir mandébhütä harati gamanaà manmathavatä- maho tanvyäs tulyaà taruëimani sarvaà vijayate ||39a||
dåñöiù snihyati nirbharaà priyatame vaidagdhya-bhäjo giraù päëiù kuntala-mälikä-viracane tyaktänya-kärya-grahaù | vakñaù saàvriyate punaù punar idaà bhärälasaà gamyate
jätä subhru manoramä tava daçä kasmäd akasmäd iyam ||39b|| (Skm 502) subhaga kuravakas tvaà no kim äliìganoktiù
kim u mukhamadirecchuù kesaro no hådisthaù | tvayi niyatam açoke yujyate pädaghätaù
priyam iti parihäsät peçalaà käcid üce ||39c||
känte tathä katham api prathitaà mågäkñyä cäturyam uddhata-manobhavayä rateñu | tat-küjitäny anuvadadbhir aneka-väraà
çiñyäyitaà gåha-kapota-çatair yathäsyäù ||39d||
gäòhaà vyäpriyate käntaà pibatéva ratäv iyam | viçatéva tad-aìgeñu muhyatéva sukhe yathä ||40||
kåtväneka-vidhäà rasena surate kelià kathaïcic cirä- tpräptäntaù sukha-mélitäkñi-yugalä svidyat kapola-sthalé | supteyaà kila sundaréti subhagaù svairaà tathaiväsvaja-
dgäòhänaìga-vimarda-niùsaha-vapur-nidräà sahaivägataù ||40a||
sä dhérä vakti vakroktyä priyaà kopät kåtägasam | madhyä rodity upälambhair adhérä paruñaà yathä ||41||
upetya täà dåòha-parirambha-lälasa- çciräd abhüù pramupita-cäru-candanaù | dhåtäïjanaù sapadi tad-akñi-cumbanä- dihaiva te priya viditä kåtärthatä ||41a||
yaträrkäyitam indunä sarasijair aìgära-puïjäyitaà kruddhäyäà mayi nätha te kadalikäkäëòair alätäyitam | kälo’nyaù khalu ko’pi so’måtamayo jäto viñätmädhunä
dhik tväà dhürta viniryad-açrur abalä mohaà rudanté gatä ||41b||
särdhaà manoratha-çatais tava dhürta käntä saiva sthitä manasi kåtrima-bhäva-ramyä | asmäkam asti na hi kaçcid ihävakäças
tasmät kåtaà caraëa-päta-viòambanäbhiù ||41c|| (Skm 587, Pv 218) labdhäyatiù pragalbhä syät samasta-rati-kovidä |
äkränta-näyikä bäòhaà viräjad-vibhramä yathä ||42||
seyaà paraìginé måëäla-latikäm ädäya yasyäù priyo häraà me kurute payodhara-taöe pratyagra-tärä-rucam | bandhükaà ca tad etad äli vidalad yat tena sémantitaà sarväçä-vijigéñu-puñpa-dhanuño bäëa-çriyaà dhäsyati ||42a||
yatra sveda-lavair alaà vlulitair vyälupyate candanaà
svacchandair maëitaiç ca yatra raëitaà nihnüyate nüpuram | yaträyänty acireëa sarva-viñayäù kämaà tad-ekägratäà
sakhyas tat-surataà bhaëämi rataye çeñä tu loka-sthitiù ||42b||
svämin bhaìgurayälakaà sa-tilakaà bhälaà viläsin kuru präëeça truöitaà payodhara-taöe häraà punar yojaya | ity uktvä suratävasäna-sukhitä sampürëa-cadnränanä
spåñöä tena tatheti jäta-pulakä präptä punar mohanam ||42c|| (Skm 662) madhura-vacanaiù sa-bhrü-bhaìgaiù kåtäìguli-tarjanai-
ralasa-valitair aìga-nyäsair mahotsava-bandhubhiù | asakåd asakåt sphära-sphärair apäìga-vilokitai-
stribhuvana-jaye sä païceñoù karoti sahäyatäm ||42d|| (Skm 509) niräkulä ratäv eñä dravatéva priyäìgake |
ko’yaà käsmi rataà kià vä na vetti ca rasäd yathä ||43||
dhanyäs täù sakhi yoñitaù priyatame sarväìga-lagne’pi yäù
prägalbhyaà prathayanti mohana-vidhäv älambya dhairyaà mahat | asmäkaà tu tadéya-päëi-kamale’py unmocayaty aàçukaà
ko’yaà kä vayam atra kià nu surataà naiva småtir jäyate ||43a||
kåta-doñe’pi sädhérä tasmin nädriyate ruñä | äkära-saàvåtià cäpi kåtvodäste ratau yathä ||44||
yad väcaù pracuropacära-caturä yat sädaraà dürataù
pratyutthänam idaà svahasta-nihitaà yad-bhinnam apy äsanam | utpaçyämi yad evam eva ca muhur dåñöià sakhé-saàmukhéà tac chaìke tava paìkajäkñi balavän ko’py aprasädo mayi ||44a||
yat päëir na nivärito nivasana-granthià saumudgranthaya- nbhrü-bhedo na kåto manäg api muhur yat-khaëòyamäne’dhare | yan niùçaìkam ivärpitaà vapur aho patyuù samäliìgane
mäninyä kathito’nuküla-vidhinä tenaiva manyur mahän ||44b||
madhyä pratibhinatty enaà solluëöhaà sädhu-bhäñitaiù | adhérä puruñair hanti santarjya dayitaà yathä ||45||
kåtaà mithyä-jalpair virama viditaà kämuka cirät priyäà täm evoccair abhisara yadéyair nakha-padaiù | viläsaiç ca präptaà tava hådi padaà raga-bahulair mayä kià te kåtyaà dhruvam akuöiläcära-parayä ||45a||
sä bäòhaà bhavatekñiteti niviòaà saàyamya bähvoù srajä bhüyo drakñyasi täà çaöheti dayitaà saàtarjya saàtarjya ca |
älénäà pura eva nihnuti-paraù kopäd raëan-nüpuraà mäninyä caraëa-prahära-vidhinä preyän açokékåtaù ||45b||
ekäkärä matä mugdhä punarbhüç ca yato’nayoù | atisükñmatayä bhedaù kavibhir na pradarçitaù ||46||
madhyä punaù pragalbhä ca dvidhä sä paribhidyate | ekä jyeñöhä kaniñöhänyä näyaka-praëayaà prati ||47||
uparodhät tathä snehät sänurägo’pi näyakaù | ceñöate täà prati präyaù kaläsu kuçalo yathä ||48||
tvad-akñiëé kuvalaya-buddhir atyalé ruëadhmy ahaà tad iti niméya locane | tato bhåçaà pulakita-gaëòa-maëòaläà
yuvä paräà nibhåtam acumbad aìganäm ||48a||
sampattau ca vipattau ca maraë’pi na muïcati | yä svéyä täà prati prema jäyate puëya-käriëaù ||49||
anyadéyä dvidhä proktä kanyoòhä ceti te priye
darçanäc chravaëäd väpi kämärte bhavato yathä ||50||
kim api lalitaiù snigdhaiù kiïcit kim apy atikuïcitaiù kim api valitaiù kandarpeñün hasadbhir ivekñaëaiù | abhimata-mukhaà vékñäà cakre naväìganayä tathä lalita-kuçalo’py äléloko yathätivisismaye ||50a||
niçamayya bahir manoharaà svaram aikñiñöa tathäparä yä |
tila-mätrakam apy abhün nahi çraveëendévara-locanänantaram ||50b||
kasyäçcit subhaga iti çrutaç ciraà yas taà dåñövädhigata-rater nirmélitäkñyäù | nispandaà vapur avalokya sauvidalläù
santepur vidhuradhiyo niçänta-vadhväù ||50c||
kärçya-jägara-täpänyaù karoti çruto’py alam |
tam eva durlabhaà käntaà cetaù kasmäd didåkñase ||50d||
säkñäc citre tathä svapne tasya syäd darçanaà tridhä | deçe käle ca bhaìgyä ca çravaëaà cäsya tad yathä ||51||
satyaà santi gåhe gåhe priyatamä yeñäà bhujäliìgana- vyäpärocchalad-accha-mohana-jalä jäyanta eëédåçaù | preyän ko’py aparo’yam atra sukåté dåñöe’pi yasmin vapuù
svedojjåmbhaëa-kampa-sädhvasa-mukhaiù präpnoti käïcid dåçäm ||51a||
citraà citra-gato’py eña mamäli madanopamaù |
samunmülya baläl lajjäm utkaëöhayati mänasam ||51b|| (Skm 944) mugdhä svapna-samägate priyatame tat-päëi-saàsparçanä-
dromäïcärcitayä çaréra-latayä saàsücya kopät kila |
mä mäà vallabha saàspåçeti sahasä çünyaà vadanté muhuù sakhyä no hasitä sacintam asakåt saàçocitä pratyuta ||51c||
sphära-sphurat-pradépaà saudhaà madhu sotpalaà kalaà gétam | priya-sakhi sakalam idaà tava saphalaà khalu yadi bhavet so’tra ||51d||
vikasati kaairava-nikare sarati ca sarasé-saméraëo sutanu | cambaty ambaram indau tava tena vinä ratiù kédåk ||51e||
ajananir astu dåços tava kucayor abhava-niralaà bhavatu | yadi dåçyate na sa yuvä nirbharam äliìgyate no vä ||51f||
drañöuà vaktuà ca no kanyä raktä çaknoty amuà sphuöam | paçyantam abhijalpantaà vivikte’pi hriyä yathä ||52||
kämaà na paçyati didåkñata eva bhümnä noktäpi jalpati vivakñati cädareëa | lajjä-smara-vyatikareëa mano’dhinäthe bälä rasäntaram idaà lalitaà bibharti ||52a||
vijïäta-näyikä-cittä sakhé vadati näyakam |
näyako vä sakhéà tasyäù premäbhivyaktaye yathä ||53||
kaëöakita-tanu-çarérä lajjä-mukuläyamäna-nayaneyam | tava kumudinéva väïchati nå-candra bälä kara-spåçam ||53a||
santäpayanti çiçiräàçu-ruco yad ete saàmohayanti ca vinidra-saroja-vätäù | yat khidyate tanur iyaà ca tad eña doñaù sakhyäs tavaiva sutanu pracura-trapäyäù ||53b||
apaçyantaà ca sä käntaà sphäritäkñé nirékñyate | düräd älokayaty eva sakhéà svajani nirbharam ||54||
nirnimittaà hasanté ca sakhéà vadati kiàcana | savyäjaà sundaraà kiïcid gätram äviñkaroti ca ||55||
sakhyädi sthäpitäà mäläà käïcyädi racayet punaù |
ceñöäà ca kurute ramyäm aìga-bhaìgaiù çubhair yathä ||56||
abhimukha-gate yasminn eva priye bahuço vada- tyavanata-mukhaà tüñëém eva sthitaà måga-netrayä | atha kila valal-lélälokaà sa eña tathekñitaù
katham api yathä dåñöä manye kåtaà çruti-laìghanam ||56a|| (Skm 957) tiryag-vartita-gätra-yañöi-viñamodvåtta-stanäsphälana-
truöyan-mauktika-mälayä sa-pulaka-svedollasad-gaëòayä | düräd eva vilokayety abhimate tad vaktra-dattekñaëaà
durvära-smarayä tayä sahacaré gäòhaà samäliìgitä ||56b|| (Skm 956) animittaàa yad vihasati niñkäraëam eva yat sakhéà vadati |
dayitaà vilokya tad iyaà çaàsati tad adhénam ätmänam ||56c||
präduñyad-ruja-müla-känti-lalitäm udyamya dor-vallaréà valgat-péna-payodhara-sthala-lulan-muktävalé-sundaram | aìgulyä pracalat-karägra-valaya-svänopahüta-smaraà
tanvyäù kuïcita-locanaà vijayate tat-karëa-kaëòüyanam ||56d||
sraho’vataàsaà raçanäà ca kiïcit priyaà samälokya samäsajanté | punastaräà sä suhådo dadäti
pratyaìgam äväsam iva smarasya ||57||
vyäjåmbhaëonnamita-danta-mayükha-jäla- vyälambi-mauktika-guëaà ramaëe mudeva | ürdhvaà milad-bhuja-latä-valaya-prapaïca-
sat-toraëaà hådi viçaty aparä vyudäse ||57a|| (Skm 958) anyoòhäpi karoty eva sarvam uddhata-manmathä |
duravasthä punaù käntam abhiyuìkte svayaà yathä ||58||
ullaìghyäî sakhé-vacaù samucitäm utsåjya lajjäm alaà
hitvä bhétibharaà nirasya ca nijaà saubhägya-garvaà manäk | äjïäà kevalam eva manmatha-guror ädäya nünaà mayä tvaà niùçeña-viläsi-varga-gaëanä-cüòämaëe saàçritaù ||a||
cakñur mélati sänandaà nitambaù prasravaty api | vepate ca tanus tanvé tasyäs tad-darçane yathä ||59||
mélan manthara-cakñuñä paripatat käïcé-graha-vyagrayä gäòänanìga-bhara-sravatravanayä kampoparuddhäìgayä | sarväìgaà caöukärako’py abalayä saìketake kautukä-
dästäà rantum aho nirékñitum api preyän na sambhävitaù ||59a||
näbhiyuìkte svayaà kantyä mugdhatväd duùsthitäpi tam | tad-avasthäà tu käntäya tat-sakhé kathayed yathä ||60||
niùçväseñu skhalati kadalé-béjanaà täpa-sampa-
nneträmbhobhiç cham iti patitaiù sicyate ca stanäntaù | tasyäù kiïcit subhaga tad abhüt tänavaà tvad-viyoge yenäkasmäd valaya-padavém aìguléyaà prayäti ||60a||
ananya-çaraëä svéyä dhanähäryä paräìganä |
asyäs tu kevalaà prema tenaiñä rägiëäà matä ||61||
sämänyä vanitä veçyä sä dravyaà param icchati | nirguëe’pi na vidveño na rägo’syä guëiny api ||62||
tat-svarüpam idaà proktaà kaiçcid brümo vayaà punaù | varëayanty anayä yuktyä täsäm apy anurägitäm ||63||
çåìgäräbhäsa etäsu na çåìgäraù kadäcana |
tad-vyäpäro’thavä täsäà smaraù kià bhakñito bakaiù ||64||
tasmät täsäm api kväpi rägaù syät kià nu sarvathä |
dhanärthaà kåtrimair bhävair grämyaà vyämohayanti täù ||65||
liìgé pracchanna-kämaç ca naraàmanyaç ca ñaëòakaù | sukha-präpta-dhano mürkhaù pitå-vittena garvitaù ||66||
ity ädén prathamaà grämyän jïätväkåñya ca tad-dhanam | apürvä iva muïcanti tän etäs täpayanti ca ||67||
kintu täsäà kaläkeli-kuçalänäà manoramam | vismäritäpara-strékaà surataà jäyate yathä ||68||
gäòhäliìgana-péòita-stana-taöaà svidyat-kapola-sthalaà
sandañöädhara-mukta-sétkåtam atibhrämyad-bhru-nåtyat-karam | cäöu-präya-vaco-vicitra-bhaëitair yätai rutaiç cäìkitaà
veçyänäà dhåti-dhäma puñpa-dhanuñaù präpnoti dhanyo ratam ||68a||
érñyä kula-stréñu na näyakasya niùçaìka-kelir na paräìganäsu | veçyäsu caitad dvitayaà prarüòhaà
sarvasvam etäs tad aho smarasya ||69|| (Skm 556) kupyat pinäki-neträgni-jvälä-bhasmékåtaù purä |
ujjévati punaù kämo manye veçyävalokitaiù ||70|| (Skm 557) änandayanti yuktyä täà sevitä ghnanti cänyathä |
durvijïeyäù prakåtyaiva tasmäd veçyä viñopamäù ||71||
svädhéna-patikotkä ca tathä väsaka-sajjikä |
sandhitä vipralabdhä ca khaëòitä cäbhisärikä ||72||
proñita-preyasé caivaà näyikäù pürva-sücitäù |
tä evätra bhavanty añöäv avasthäbhiù punar yathä ||73||
yasyä rati-guëäkåñöaù patiù pärçvaà na muïcati | vicitra-vibhramäsaktä svädhéna-patikä yathä ||74||
likhati kucayoù patraà kaëöhe niyojayati srajaà tilakam alike kurvan gaëòäd udasyati kuntalän | iti caöu-çatair väraà väraà vapuù paritaù spåçan
viraha-vidhuro näsyäù pärçvaà vimuïcati vallabhaù ||74a|| (Skm 661) utkä bhavati sä yasyäù saìketaà nägataù priyaù |
tasyänägamane hetuà cintayanty äkulä yathä ||75||
kià ruddhaù priyayä kayäcid athavä sakhyä tayodvejitaù kià vä käraëa-gauravaà kim api yan nädyägato vallabhaù | ity älocya mågédåçä karatale saàsthäpya vakträmbujaà
dérghe niùçvasitaà ciraà ca ruditaà kñiptäç ca puñpa-srajaù ||75a||
bhaved väsaka-sajjäsau sajjitäìgaratälayä |
niçityägamanaà bhartur dvärekñaëa-parä yathä ||76||
dåñövä darpaëa-maëòale nija-mukhaà bhüñäà manohäriëéà dépärciù-kapiçaà ca mohana-gåhaà trasyät-kuraìgé-dåçä | evaà nau surataà bhaviñyati ciräd adyeti sänandayä
mandaà känta-didåkñayätilalitaà dväre dåg-äropità ||76a|| (Skm 657) nirasto manyunä känto namann api yayä punaù |
duùsthitä taà vinä säti-sandhitäbhimatä yathä ||77||
yat-päda-praëataù priyaù paruñayä väcä sa nirvärito
yat-sakhyä na kåtaà vaco jaòatayä yan-manyur eko dhåtaù | päpasyäsya phalaà tad etad adhunä yac candanendu-dyuti-
präleyämbu-saméra-paìkaja-visair gätraà muhur dahyate ||77a|| (Skm 674) preñya dütéà svayaà dattvä saìketaà nägataù priyaù |
yasyästena vinä duùsthä vipralabdhä tu sä yathä ||78||
yat saìketa-gåhaà priyeëa kathitaà sampreñya dütéà svayaà tac chünyaà suciraà niñevya sudåçä paçcäc ca bhagnäçayä | sthänopäsana-sücanäya vigalat-sändräïjanair locanair
bhümäv akñaramälikeva likhitä dérghaà rudatyä çanaiù ||78a|| (Skm 670) kutaçcin nägato yasyä ucite väsake priyaù |
tad-anägam asantaptä khaëòitä sä matä yathä ||79||
sotkaëöhaà ruditaà sakampam asakåd yätaà sa-bäñpaà ciraà cakñur dikñu niveçitaà sa-karuëaà sakhyä samaà jalpitam | nägacchaty ucite’pi väsaka-vidhau känte samudvignayä
tat tat kiàcid anuñöhitaà mågadåçä no yatra väcäà gatiù ||79a|| (Skm 669) yä nirlajjékåtä bäòhaà madane madanena ca |
abhiyäti priyaà säbhisäriketi matä yathä ||80||
no bhétaà taòito dåçä jalamucä tad-darçanäkäìkñayä
no garjir gaëitä bhåçaà çruti-mukhaà tad-väci saàcintya ca | dhäräpätasamudbhavä na ca matä péòä tad-äliìganaà
väïchantyä dayitäbhisäraëa-vidhau tanvyä paraà tat-param ||80a||
kutaçcit käraëädyasyäù patir deçäntaraà gataù | dattvävadhià bhåçärtä sä proñita-preyasé yathä ||81||
utkñipyälaka-mälikäà vilulitäm äpäëòu-gaëòa-sthalä- dviçliñyad-valaya-prapäta-bhayataù prodyamya kiïcit karau | dvära-stambha-niñaëëa-gätra-latikä kenäpi puëyätmanä
märgälokana-datta-dåñöir abalä tat-kälam äliìgyate ||81a|| (Skm 763) niùçväsa-santäpa-sakhé-vacorti-
cintäçru-pätädi-yutäù sakhedäù | väcyä pralabdhägata-bhartåkotkä- tisandhitäù khaëòitayä sahätra ||82||
vicitra-maëòanä håñöä bhavet svädhéna-bhartåkä | tathä väsaka-sajjäpi sä kià tv ägantuka-priyä ||83||
kulajänyäìganä veçyä tridhä syäd abhisärikä |
yathaivoktäs tathaivänyäù svädhéna-patikädayaù ||84||
kulajä saàvåtä trastä savréòä ca drutaà vrajet | näyakaà para-näré ca samantäd anavekñitä ||85||
sakhé-yuktä madädhikyät sphäritäkñé na çaìkitä | sa-çabdäbharaëä kämaà veçyä sarati näyakam ||86||
trayodaça-vidhä svéyä dvividhä ca paräìganä | ekä veçyä punaç cäñöäv avasthä-bhedato’tra täù ||87||
punaç ca täs tridhä sarvä uttamä madhyamädhamä | itthaà çatatrayaà täsäm açétiç catur-uttarä ||88||
doñänurüpa-kopä yänunétä ca prasédati |
rajyate ca bhåçaà näthe guëa-häryottameti sä ||89||
känte kià kupitäsi kaù para-jane präëeça kopo bhavet ko’yaà subhru paras tvam eva dayite däso’smi kas te paraù | ity uktvä praëataù priyaù kñititaläd utthäpya sänandayä neträmbhaù-kaëikäìkite stana-taöe tanvyä samäropitaù ||89a||
doñe svalpe’pi yä kopaà dhatte kañöena muïcati | prayäti karuëäd rägaà madhyamä sä matä yathä ||90||
visphära-sphuritädharäpi vikasad-gaëòa-sthala-praskhala-
dgharmämbhaù-kaëikäpi bhaìguratara-bhrü-bheda-bhüñäpy alam | pädäntaù-praëate priye prakaöayaty antaù prasädaà priyä
keçäramanrüpuëòaléñu valitänunmocayanté çanaiù ||90a||
yä kupyati vinä doñaà snihyaty anunayaà vinä | nirhetuka-pravåttiç ca cala-cittäpi sädhamä ||91||
yaträdhaù-kåta-käma-kärmuka-katho bhrämyad-bhuvor vibhramaù sadyaù prodgata-candrakänti-jayiné yasmin kapola-cchaviù |
yatra sveda-kaëävalupta-mahimä häro’py uroja-sthale
ko’yaà mänini mat-praëäma-vimukhaù pratyagra-mäna-grahaù ||91a||
jäti-käla-vayovasthäbhäva-kandarpa-näyakaiù | itarä pay asaìkhyäù syur noktä vistara-bhétitaù ||92||
ity ädi sakalaà jïätvä svayaà cälokya tad-vidäm | kavénäà ca viçeñoktyä jïätavyäù sakalä imäù ||93||
romäïca-vepathu-stambha-sveda-neträmbu-vibhramäù | väcyäù saàyoga-çåìgäre kavinä näyikäçritäù ||94||
sambandhi-mitra-dvija-räja-tékñëa- varëädhikänäà pramadä na gamyäù | vyaìgäs tathä pravrajitä vibhinna-
manträç ca dharmärtha-manobhava-jïaiù ||95||
anena märgeëa viçeña-ramyaà sambhoga-çåìgäram imaà vitanvan | bhavet kavir bhäva-rasänurakto
vidagdha-goñöhé-vanitä-manojïaiù ||96||
iti çré-rudra-bhaööa-viracite çåìgära-tilakäbhidhäne kävya-rasälaìkäre sambhoga-çåìgäro näma prathamaù paricchedaù |
(2)
dvitéya-paricchedaù vipralambhäbhidhäno’yaà çåìgäraù syäc caturvidhaù | pürvänurägo mänäkhyaù praväsaù karuëätmakaù ||1||
dampatyor darçanäd eva samutpannänurägayoù | jïeyaù pürvänurägo’yam apräptau ca daçä yathä ||2||
kià candanair racayase nu måëäla-çayyäà mä mä mamäli kuru komala-täla-våntam | muïcägrahaà vikaca-paìkaja-yojaneñu
tat-saìgamaù param apäkurute smarägnim ||2a||
yat särair iva paìkajasya ghaöitaà yac candra-garbhäd iva protkérëaà yad anaìga-säyaka-çikhäbhäseva saàvardhitam | yat saàsicya sudhä-rasair iva rater ästhäna-bhümékåtaà
tad bhüyo’pi kadä saroruha-dåçaù paçyämi tasyä mukham ||2b||
måëäla-kadalé-candra-candanämbu-ruhädikam | tatränayoù smarätaìka-çäntaye naiva sevitam ||3||
älokäläpa-saàrüòha-rägäkulita-cetasoù |
tayor bhaved asaàpräptau daçävasthaù smaro yathä ||4||
abhiläño’tha cintä syät småtiç ca guëa-kértanam | udvego’tha praläpaù syäd unmädo vyädhir eva ca ||5||
jaòatä maraëaà caiva daçamaà jäyate dhruvam | asaàpräptau bhavanty etäs tayor daça daçä yathä ||6||
vyavasäyo bhaved yatra bäòhaà tat-saìgamäçayä | saìkalpäkula-cittatvät so’bhiläñaù småto yathä ||7||
praviçati yathä gehe’kasmäd bahiç ca viceñöate vadati ca yathä sakhyä särdhaà sahäsam ihotsukä | dayita-vadanäloke mandaà yathä ca calaty asau
måga-dåçi tathaitasyäà manye smareëa kåtaà padam ||7b|| (Skm 959) kathaà sa vallabhaù präpyaù kià kuryäm asya siddhaye |
kathaà bhaved asau vaçya iti cintä matä yathä ||8||
satyaà durlabha eña vallabhatamo rägo mamäsmin punaù ko’py anyo’sti gurur na cätinipuëäù sakhyo’sya saàbodhane | saàcintyeti mågédåçä priyatame dåñöe çlathäà mekhaläà
badhnantyä na gataà sthitaà na ca galad-väso na vä saàvåtam ||8a||
dveño yatränya-käryeñu tad-ekägraà ca mänasam | çväsair manorathaiç cäpi ceñöäs täù smaraëaà yathä ||9||
induà nindati padma-kandala-dalais talpaà na vä manyate karpüraà kirati prayäti na ratià präleya-dhärä-gåhe |
çväsaiù kevalam eva khedita-tanur dhyäyaty asau bälikä
yat tat ko’pi yuvä dhruvaà smara-suhåc-cetasy amuñäù sthitaù ||9a||
saundarya-hasitäläpair nästy anyas tat-samo yuvä | iti väëé bhaved yatra tad itthaà guëa-kértanam ||10||
tad-vaktraà hasitendu-maëòalam iti sphäraà tad-älokitaà sä väëé jita-käma-kärmuka-ravä saundaryam etasya tat | itthaà saàtatam äli vallabhatama-dhyäna-prasaktätmanaç cetaç cumbita-käla-küöam iva me kasmäd idaà muhyati ||10a||
yasmin ramyam aramyaà vä na ca harñäya jäyate | pradveñaù präëitavye’pi sa udvegaù småto yathä ||11||
agny-äkäraà kalayasi puraç cakraväkéva candraà baddhotkampaà çiçira-marutä dahyase padminéva | präëän dhatse katham api baläd gacchataù çalya-tulyäà-
stat kenäsau sutanu jantio mänmathas te vikäraù ||11a|| (Skm 972) bambhraméti mano yasmin ratyautsukyäd itas tataù |
väcaù priyäçritä eva sa praläpaù småto yathä ||12||
itthaà tena nirékñitaà na ca mayäpy evaà samälokitas tenoktaà subhagena tatra na mayä dattaà vaco mandayä | tat satyaà kathayäli kià sa subhagaù kupyen na mahyaà gata ity uktvä sudåçä kayäpi valita-grévaà dåçau sphärite ||12a||
çväsa-prarodanotkampa-vasudhollekhanair api | vyäpäro jäyate yatra sa unmädaù småto yathä ||13||
devévänimiñekñaëä vilikhati kñoëéà çvasity uccakaiù kiàcid dhyäyati niçcalä ca balavad romäïcitä kampate | rodity aìga-gatäà vilokya suciraà véëäm api vyäpåtä svalpair eva dinair iyaà vara-tanuù kenäpi saàçikñitä ||13a||
santäpa-vedanä-präyo dérgha-çväsa-samäkulaù | tanükåta-tanur vyädhir añöamo’yaà småto yathä ||14||
täpaù çoñita-candanodaka-rasaù çväsä vikérëotpaläù karpüräbhibhava-pracaëòa-paöimä gaëòa-sthale päëòimä | mläyad-bäla-måëäla-näla-lalitä präptä tanus tänavaà
tanv-aìgyäù kathitaù smareëa guruëä ko’py eña kañöa-kramaù ||14a||
akäëòe yatra huàkäro dåñöiù stabdhä gatä småtiù | çväsäù samadhikäù kärçyaà jaòateyaà matä yathä ||15||
dåñöir niçcalatärakädhara-dalaà çväsaiù kåtaà dhüñaraà
präptaà väsara-candra-bimba-padavéà vaktraà vinañöä småtiù | huàkäraù param eka eva vacana-sthäne sthitaù säàprataà manye’syäù kusumäyudhaù sa-çibiraù pratyaìgam äväsitaù ||15a||
upäyair vividhair näryä yadi na syät samägamaù | kandarpa-çara-bhinnäyä maraëaà jäyate tataù ||16||
puàso’pi hi bhavanty etä daçävasthä manobhavät |
maraëaà kià tv asaundaryät tayoù kaiçcin na badhyate ||17||
anye tad api badhnanti pratyujjévana-käìkñayä | våttänuväde tac-chastam utpädye präyaço nahi ||18||
ekasmiàs tu måte’py anyo yadi jévet kathaàcana | kä sneha-gaëanä tatra mriyate cen na saìgamaù ||19||
pürvaà näré bhaved raktä pumän paçcät tad iìgitaiù | tataù saàbhoga-léleti svabhäva-subhagä sthitiù ||20||
anyathäpi na doñaù syäd yadi prema samaà dvayoù | raktäparaktä våttiç cec chåìgäräbhäsa eva saù ||21||
ayaà ca präyaças taj-jïair itthaà häsyeñu badhyate | nirdravyeëa mayä särdhaà veçye mänaya yauvanam ||22||
anurakto bhaved yasyäà näyakas tat-sakhé-janam | sämnä mänena dänena bäòham ävarjayaty asau ||23||
tasyägre tat-kathäà kurvan sväbhipräyaà prakäçayet | tad-abhäve prayuïjéta käçcit pravrajitädikäù ||24||
tad-dväreëa samäkhyäta-svabhävo jïäta-tan-manäù | upacäraiù parair lekhaiù sädhayeet täm atandritaù ||25||
tato dåñövä vivikte täm indrajäla-kalädibhiù |
prayogair lalitaiù svairaà vismayaà paramaà nayet ||26||
dhätré-sakhé-veçmani rätri-cäre mahotsave tévratame bhaye ca | nimantreëa vyädhi-miñeëa çünye gehe tayor nütana-saìgamaù syät ||27||
yadä rägo guruù sä ca labhyate naiva yäcitä |
kñéëopäyas tadä kanyäà näyakaù sädhayed iti ||28||
para-stré-gamanopäyaù kavibhir nopadiçyate |
sundaraà kintu kävyäìgam etat tena nidarçyate ||29||
vämatä durlabhatvaà ca stréëäà yä ca niväraëä | tad eva païca-bäëasya manye paramam äyudham ||30||
bahu-mänäd bhayäd väpi nåëäm anyatra yoñiti |
pracchanna-kämitaà ramyaà satäm api bhaved yathä ||31||
jérëaà tärëa-kuöérakaà nivasanaà talpékåtaà sthaëòile nérandhraà timiraà kiranti salilaà garjanta ete ghanäù | gacchäméti vadaty asäv api muhuù çaìkäkulä kevalaà cetaç citram aho tathäpi ramate saàketake käminäm ||31a||
sa mäno näyikä yasminn érñyayä näyakaà prati | dhatte vikäram anya-stré-saìga-doña-vaçäd yathä ||32||
kiàcid bäñpa-jalävalepa-lalite netre samäkuïcite
rägo visphuraëänubandha-ruciraù saàdarçito gaëòayoù | kampaç cädhara-pallave viracitaù kämaà kuraìgédåçä no jäne kim ayaà priye prakaöitaù kopo’bhiläño’thavä ||32a||
sa präyaço bhaved tredhä käminénäà priyaà prati | avekñya doñam etasya garéyän madhyamo laghuù ||33||
partinäryäà gate känte svayaà dåñöe nakhäìkite |
tad-väso-darçane gotra-skhalite ca gurur yathä ||34||
bimboñöhaù sphurati prayäti paöutäà gaëòa-sthale çoëimä yätas tiryag amü dåçau ca balavad bhrü-yugmaam udbhrämyati | itthaà caëòi tathä tavaiña ruciraù kopa-kramo jåmbhate
jäto’yaà praëatér apäsya sutaräm etad-didåkñur yathä ||34a||
dåñöe priyatame rägäd anyayä saha jalpati |
sakhyäkhyäte’thavä doñe mäno’yaà madhyamo yathä ||35||
väco vägmini kià tavädya paruñäù subhru bhruvor vibhramai- rviçräntaà kuta eva lola-nayane kià lohite locane |
svedaù kià nu ghanastani stana-taöe muktä-phalänäà tuläà
dhatte muïca ruñaà mamätra dayite leço’pi nästy ägasaù ||35a|| (Skm 887) saviläsaà sphurac-cakñuù vékñamäëe paräà priye |
kiàcid aya-manaskena jäyate sa laghur yathä ||36||
mäm eva täòaya nitambini yady akasmät kopo bhavet tava mukhaà tu nijaà kim etat | änéyate çaçadharänukåtià kapola-
päléplutena ghana-kajjala-netra-värä ||36a||
deça-käla-balät kopaù präyaçaù sarva-yoñitäm |
jäyate sukha-sädhyo’yaà kåcchra-sädhyaç ca kämibhiù ||37||
prasädana-vidhià tyaktvä väkyair anyärtha-sücakaiù | yasmin prasädyate yoñid upekñä sä matä yathä ||47||
etat kià nanu karëa-bhüñaëa-mayaà häraù sukäïcé navä- baddhä käcid iyaà tvayädya tilakaù çläghyaù priye kalpitaù | pratyaìgaà spåçateti tat-kñaëa-bhavad-romäïca-mäläïcitä- tanvé mänam upekñayaiva çanakair dhürtena saàmocitä ||47a||
kevalaà dainyam älambya päda-pätännatir matä | abhéñöä sä bhåçaà stréëäà lalitä ca bhaved yathä ||48||
akasmäj jäyate yatra bhaya-harñädi-bhävanä |
so’yaà prasaìga-vidhvaàsaù kopa-bhraàçätmako yathä ||49||
kathaà mamorasi kåta-pakña-niùsvanaù çilémukho’patad iti jalpati priye |
nivåtya kià kim idam iti bruväëayä
sa-sädhvasaà kupitam aloki käntayä ||49a||
yathottaraà valéyäàsa ity upäyäù prasädane |
ädyäs trayo ghanaà käryä vidagdhaiù paçcimäù kvacit ||50||
nätikhedayitavyo’yaà priyaù pramadayä kvacit | mänaç ca viralaù käryaù praëämotsava-siddhaye ||51||
ity upäyän prayuïjéta näyikäpi priyaà prati |
kulajä nerñyate kià tu tatränyat-käraëaà bhavet ||52||
snehaà vinä bhayaà na syän nerñyä ca praëayaà vinä | tasmän mäna-prakäro’yaà dvayoù prema-prakäçakaù ||53||
priya-subhaga-dayita-vallabha-nätha-sväméça-känta-candra-mukhäù | dayita manorama ramaëé-jévita ity ädi näma syät ||54||
prétau bhartari sudåçäm aprétau punar amüni çaöha-dhåñöau | nirlajja-duräcärau niñöhura-duùçélavänädi ||55||
garväd vyasana-tyägäd vipriya-karaëäc ca niñöhuräläpät | lobhäd atipraväsät stréëäà dveñyaù priyo bhavati ||56||
para-deçaà vrajed yasmin kutaçcit käraëät priyaù | sa praväsa iti khyätaù kañöävastho dvayor api ||57||
dåñöaà ketaka-dhüli-dhüsaram idaà vyoma kramäd vékñitäù kaccäntäç ca çiléndhra-kandala-bhåtaù soòhäù kadambäniläù | sakhyaù saàvåëutäçru muïcata bhayaà kasmän mudeväkulä
etän apy adhunäsmi vajraghaöitä nünaà sahiñye dhanän ||57a|| (Skm 749) kämaà karëa-kaöuù kuto’timadhuraù kekä-ravaù kekinäà
meghäç cämåta-dhäriëo’pi vihitäù präyo viña-syandinaù | unmélan-nava-kandalävalir asau sahyäpy asahyäyate
tat kià yad viparétam atra na kåtaà tasyä viyogena me ||57b||
kärçya-jägara-mälinya-cintädyaà yatra jäyate | avasthä vividhäù stréëäà måtyuç ced avadheù ||58||
adyaiva yat pratipad-udgata-candra-lekhä- sakhyaà tvayä vapur idaà gamitaà varäkyäù | kåñëe gate kusuma-säyaka tat prabhäte
bäëävalià kathaya kutra vimokñyasi tvam ||58a||
niùçväsaiù saha sämprataà sakhi gatä våddhià dhruvaà rätrayaù särdhaà locana-väriëä vigalitaà yat präktanaà me sukham | präëäçä tanutäm upaiti ca muhur nünaà tanu-spardhayä kandarpaù param eka eva vijayé yäte’pi känte sthitaù ||58b||
nérägo’dhara-pallavo’timalinä veëé dåçau näïjite
mläyad-bäla-måëälikä-dhavalatäm älambate’ìga-cchaviù | itthaà subhru visaàsthuläpi viraha-vyäpäd vimardäd iyaà sakhyeva sthira-çobhayä dåòhataraà pratyaìgam äliìgitä ||58c||
kià tatra nästi rajané kià vä candro na suñöhu-ruciù |
yena sakhi vallabhäm api na smarati sa mäà videça-ruciù ||58d||
prasara çiçirämodaà kaundaà saméra saméraya prakaöaya çaçinn äçäù kämaà manoja samullasa | avadhi-divasaù pürëaù sakhyo vimuïcata tat-kathäà
hådayam adhunä kiïcit kartuà mamänyad ihecchati ||58e|| (Skm 750) ity ädi-virahävasthäù puàso’pi hi bhavanti täù |
kandarpa-çara-pätädyä mä bhüvan vairiëäm api ||59||
yatraikasmin vipanne’nyo måtakalpo’pi tad-gatam | näyakaù pralapet premëä karuëo’asau småto yathä ||60||
dagdhä snigdha-vadhü-viläsa-kadalé véëä samunmülitä pétä païcama-käkalé-kavalitä çéta-dyüteù kaumudé | pluñöäù spañömaneka-ratna-nivahä nälaà rateù kevalaà
kandarpaà haratä hareëa bhuvanaà niùsäram etat kåtam ||60a|| (Skm 977) vaktraà candramasä dåçau måga-gaëaiù keçäù kaläpi-vrajair
mätaìgaiù stana-maëòalaà bhuja-yugolläso måëälair api | saugandhyaà malayänilena balinä tanvé vibhajyeti sä
sarvair niñkaruëair håtä dhruvam aho daivena kiàcin na me ||60b||
iyatéà subhagävasthäà gato’si yasyäù kåte smarätaìkät | mürcchäà harämi sä tava gata-puëyä nayana-salilena ||60c||
päço vipäçita upähita eña sändraù karpüra-reëur upagüòham uro natäìgi | päpena yena gamiteti daçäm amuñmin
mürchä-viräma-lalitaà mayi dhehi cakñuù ||60d||
gläno muktäçrur udvignaù srastäìgo mukta-cetanaù sa-cinto dainya-bhäg asminn evaà präyo jano bhavet ||61||
keñäàcit karuëa-bhräntiù käruëyäd atra jäyate | etasya mithunävasthäà vismåtya rati-mülajäm ||62||
stré-puàsayor bhaved eña säpekñaù saàgame punaù | çåìgära-vacana-präyaù karuëaù syät sa cänyathä ||63||
tasmäc chåìgära eväyaà karuënänumoditaù |
saundaryaà sutaräà dhatte nibaddho viralaà budhaiù ||64||
kärur däsé naöé dhätré prätiveçyä ca çilpiné |
bälä pravrajitä ceti strénäà jïeyaù sakhéjanaù ||65||
kalä-kauçalam utsäho bhaktiç cittajïatä småtiù |
mädhuryaà narma-vijïänaà vägmitä ceti tad-guëäù ||66||
vinodo maëòanaà çikñopälambho’tha prasädanam |
saìgamo virahäçväsaù sakhé-karmeti tad yathä ||67||
mayä ko’yaà mugdhe kathaya likhitaù satvara-sakhé- vacaù çrutvety uccair vinihita-dåçä citra-phalake | na vaktuà tanvaìgyä çakitam atha coddäma-vidalat- kadambäkäreëa priya iti samäkhyäyi vapuñä ||67a||
pratyaìgaà prati karma narma-parayä kåtvädhirüòhaà smarä- dautsukyaà pravilokya mohana-vidhau cäturyam älokya ca | sadyo yävaka-maëòanaà na racitaà päde kuraìgé-dåçä
smeräntä viçada-cchade ca çayane dåñöiù samäropitä ||67b|| (Skm 1092) nérandhraà parirabhyate priyatamo bhüyastaräà cumbyate
tad bäòhaà kriyate yad asya rucitaà cäöüccakais tanyate | sakhyä mugdha-vadhür iyaà rati-vidhau yatnena saàçikñitä nribhräntaà guruëä punaù çata-guëaà puñpeñuëä käritä ||67c||
subhaga bhagavatä hådye tasyä jvalat-smara-pävake’py abhiniveçatä premädhikyaà cirät prakaöékåtam | tava tu hådaye çéte’py evaà sadaiva sukhäptaye
mama sahacaré sä niùsnehä manäg api na sthitä ||67d||
ko’yaà vimuïca kuru nätha vaco madéyam äçväsaya smara-kåçänu-kåçäà kåçäìgém | ekäkiné kaöhina-täraka-räja-käntyä
païcatvam äçu nanu yäsyati sä varäké ||67e||
amuà dadhe’àçukam aham atra pädape yuväm alaà nibhåtam ihaiva tiñöhatäm | rahaù-sthayor idam abhidhäya käminoù svayaà yayau nipuëa-sakhé latäntaram ||67f||
sphurati yad idam uccair locanaà tanvi vämaà stana-taöam api dhatte cäru-romäïca-mäläm | kalayati ca yad-antaù-kampatämüru-käëòaà nanu vadati tad adya preyasä saàgamaà te ||67g||
ity ädi vividhaà sakhyo vyäpäraà kurvate sadä | yoñitäà mantra-sarvasva-nidhäna-kalaçopamäù ||68||
itthaà viracanéyo’yaà çåìgäraù kavibhiù sadä | anena rahitaà kävyaà präyo nérasam ucyate ||69||
itthaà vicärya pracura-prayogä- nyo’muà nibadhnäti rasaà rasajïaù | tat-kävyam äropya padaà vidagdha- vaktreñu viçvaà paribambhraméti ||70||
iti çré-rudra-bhaööa-viracite çåìgära-tilakäbhidhäne kävya-rasälaìkäre vipralambho näma dvitéyaù paricchedaù |
tåtéya paricchedaù vikåtäìga-vacaù-kåtya-veñebhyo jäyate rasaù |
häsyo’yaà häsa-mülatvät pätra-traya-gato yathä ||1||
kiïcid-vikasitair gaëòaiù kiïcid visphäritekñaëaiù |
kiïcid-lakñya-dvijaiù so’yam uttamänäà bhaved yathä ||2||
päëau kaìkaëam utphaëaù phaëipatir netraà jvalat-pävakaà kaëöhaù kuëöhita-käla-küöa-kuöilo vastraà gajendräjinam | gauré-locana-lobhanäya subhago veño varasyeti me
gaëòolläsa-vibhävitaù paçupater häsodgamaù pätu vaù ||2a|| (Skm 36) madhyamänäà bhavaty eña vivåtänana-paìkajaù |
nécänäà nipatad-bäñpaù çrüyamäëa-dhvanir yathä ||3||
mugdhe tvaà subhage na vetsi madana-vyäpäram adyäpi taà nünaà te jalajaiñiëäyam alinä dåñöo na bhartädharaù |
sakhyaivaà hasitaà vadhüà prati tathä sänandam ävirbhavad- vakträntargata-sédhu-väsa-rasikair bhåìgair yathä dhävitam ||3a||
tyaktvä guïja-phaläni mauktikamayé bhüñä staneñv ähitä
stréëäà kañöam idaà kåtaà sarasijaà karëe na barhi-cchadam | itthaà nätha taväridhämni çavarair älokya citra-sthitià
bäspärdrékåta-locanaiù sphuöa-ravaà däraiù samaà hasyate ||3b||
asmin sakhé-karäghäta-netrolläsäìga-vartanam | näsäkapola-vispando mukha-rägaç ca jäyate ||4||
çokätmä karuëo jïeyaù priya-bhåtya-dhana-kñayät |
tatretthaà näyako daiva-hataù syäd duùkha-bhäjanam ||5||
bhartä saàgara eva måtyu-vasatià präptaù samaà bandhubhir yünäà kämam iyaà dunoti ca mano vaidhavya-bhäväd vadhüù | bälo dustyaja eka eva ca çiçuù kañöaà kåtaà vedhasä
jéväméti mahépate pralapati tvad-vairi-sémantiné ||5a||
bhüpäto daiva-nindä ca rodanaà déna-niùsvanaù | çaréra-täòanaà moho vaivarëyaà cätra jäyate ||6||
krodhätmako bhaved raudraù pratiçatrün amarñataù | rakñaù-präyo bhaved atra näyako’tyugra-vigrahaù ||7||
yaù präëäpahatiù kåtä mama pituù kñudrair yudhi kñatriyai rämo’haà ramaëér vihäya balavan niùçeñam eñäà haöhät | bhäsvat-prauòha-kuöhära-koöi-ghaöanä-käëòa-truöat-kandharä
sroto’ntaù-sruta-visra-çoëita-bharaiù kuryäà krudhäà nirvåtim ||7a||
mukharägäyudhotkñepa-sveda-kampädhara-grahäù | çakti-çaàsä karäghäto bhrukuöé cätra jäyate ||8||
utsähätmä bhaved véro dayä-dänäji-pürvakaù | trividho näyakas tatra jäyate sattva-saàyutaù ||9||
gämbhéryaudärya-saundarya-çaurya-dhairyädi-bhüñitaù | ävarjita-jano janya-nirvyüòha-prauòha-vikramaù ||10||
ayi vihaìga varäka kapotakaà vimåja dhehi dhåtià mama medasä | çibir ahaà bhavatä vidito na kià
sakala-sattva-samuddharaëa-kñamaù ||10a||
sukhito’si hare nünaà
bhuvana-traya-mätra-labdhi-toñeëa | balir arthitado’smi yato
na yäcitaù kiàcid apy adhikam ||10b||
yatrairävaëa-danta-tévra-musalair eraëòa-käëòäyitaà vajreëäpi vikérëa-vahnitatinä märëälanäläyitam |
mad-vakñasy avalambya kiàcid adhunä tad vismåtaà vajriëä
yuddhaà yady avalambate sa tu punaù sajjo’smy ahaà rävaëaù ||10c||
dhåti-garvauddhatya-mati-småti-romäïcä bhavanti cämuñmin | vividhä väkya-kñepäù sotsähämarña-vegäç ca ||11||
bhayänako bhaya-sthäyibhävo’sau jäyate rasaù | çabdäder vikåtäd voòhaà bäla-stré-néca-näyakaù ||12||
çrutvä türya-ninädaà dväre bhaya-cakita-lalita-bähu-lataù | dhanyasya lagati kaëöhe mugdha-çiçur dhüli-dhüsaritaù ||12a||
praëaya-kalaha-saìgän manyubhäjä nirastaù prakaöita-caöu-koöiù päda-padmänato’pi | nava-jaladhara-garjer bhétayäsau kayäcit
truöita-tarala-häraà sasvaje präëanäthaù ||12b||
kampoparuddha-sarväìgair galat-svedoda-bindubhiù | tvad-ärabdhair mahé-nätha vairibhir vanitäyitam ||12c||
vaivarëyam açru saàträso hasta-pädädi-kampanam | svedäsya-çoña-dik-prekñä-saàbhramäç ca prakértitäù ||13||
jugupsä-prakåtir jïeyo bébhatso’hådya-darçanät | çravaëät kértanäd väpi püty ädi-viñayäd yathä ||14||
luöhat-kåmi-kalevaraà sravad-asåg-vasäväsitaà viçérëa-çava-saàtati-prasarad-ugra-gandhänvitam | bhramat-pracura-patrikaà trika-vivarti-nåtya-kriyä- pravéëa-guëa-kauëapaà paribabhau paretäjiram ||14a||
näsäpracchädanaà vaktra-küëanaà gätra-saàvåtiù | niñöhévanädi cätra syäd udvegäd uttameñv api ||15||
vismayätmädbhuto jïeyo raso rasa-vicakñaëaiù | mäyendrajäla-divya-stré-vipinädy-udbhavo yathä ||16||
satyaà håtä tvayä haàsa vanitänäm iyaà gatiù |
bhramanty etäs tathäpy etad indrajälaà tad adbhutam ||16a||
gadgadaù sädhuvädaç ca svedaù pulaka-vepathü | dåñöer niçalatäratvaà vikäsaç cätra jäyate ||17||
samyag jïänodbhavaù çäntaù samatvät sarva-jantuñu | gateccho näyakas tatra tamoräga-parikñayät ||18||
dhanam aharahar dattaà svéyaà yathärthitam arthine kåtam arikulaà näré-çeñaà sva-khaòga-vijåmbhitaiù | praëayini jane rägodrikte ratir vihitä ciraà
kim aparam ataù kartavyaà nas tanäv api nädaraù ||18a||
nirälambaà mano hy atra bäòham ätmani tiñöhati | sukhe necchä tathä duùkhe’py udvego nätra jäyate ||19||
añöäv amé rasäù pürvaà ye proktäs tatra niçcitam |
pratyanékau rasau dvau dvau tat-samparkaà vivarjayet ||20||
çåìgära-bébhatsa-rasau tathä véra-bhayänakau |
raudrädbhutau tathä häsya-karuëau vairiëau mithaù ||21||
häsyo bhavati çåìgärät karuëo raudra-karmataù | adbhutaç ca tathä véräd bébhatsäc ca bhayänakaù ||22||
yau janya-janakäv etau rasäv uktau manéñibhiù |
yuktyä kåto’pi saàbhedas tayor bäòhaà na duñyati ||23||
kecid rasa-vibhägeñu bhäväù pürvaà pradarçitäù | svätantryeëeha kértyante ramyäs te kåtinäà matäù ||24||
ratyädaya ime bhävä rasäbhipräya-sücakäù |
païcäçat-sthäyi-saàcäri-sättvikäs tän nibodhata ||25||
çåìgärädi-raseñv eva bhävä ratyädayaù småtäù |
pratyekaà sthairyato’nye nca taryastriàçac-caräù småtäù ||26||
präyo’navasthite citte bhäväù saàkérëa-saàbhaväù |
bähulyena nigadyante tathäpy ete yathä sthitäù ||27||
çaìkäsüyä bhayaà glänir vyädhiç cintä småtir dhåtiù | autsukyaà vismayo harño vréòonmädo madas tathä ||28||
viñädo jaòatä nidrävahitthaà cäpalaà småtiù | iti bhäväù prayoktavyäù çåìgäre vyabhicäriëaù ||29||
çramaç capalatä nidrä svapno glänis tathaiva ca |
çaìkäsüyävahitthaà ca häsye bhävä bhavanty amé ||30||
dainyaà cintä tathä glänir nirvedo jaòatä- småtiù | vyädhiç ca karuëe jïeyä bhävä bhäva-viçäradaiù ||31||
harño’süyä tathä garva utsäho mada eva ca |
cäpalyam ugratä vego raudre bhäväù prakértitäù ||32||
amarñaù pratibodhaç ca vitarko’tha matir dhåtiù | krodho’süyäçru saàmoha ävego romaharñaëam ||33||
garvo madas tathogratvaà bhävä vére bhavanty amé | saàträso maraëaà caiva vacanéyaà bhayänake ||34||
apasmäro viñädaç ca bhayaà vego matir madaù | unmädaç ceti vijïeyä bhävä bébhatsa-saàbhaväù ||35||
ävego jaòatä moho vismayo harñaëaà matiù |
iti bhävän nibadhnanti rase’sminn adbhute budhäù ||36||
evaà saàcäriëo bhävä jïeyäù pratirasaà sthitäù | sättvikäs tu bhavanty ete sarve sarva-rasäçrayäù ||37||
yä nåtya-géta-pramadopabhoga- veñäìga-saìkértana-cäru-bandhä | mädhurya-yuktälpa-samäsa-ramyä väëé småtäsäv iha kaiçikéti ||38||
çåìgära-häsya-karuëa-rasänäà parivåddhaye |
eñä våttiù paryoktavyä prayatnena budhair yathä ||39||
saundaryaà çaça-läïchanasya kavibhir mithyaiva tad varëyate saubhägyaà kva nu paìkajasya rajané-saàbhoga-bhagna-tviñaù | ity älocya ciräya cäru ruci-mantrasyat-kuraìgé-dåço
vékñete nava-yauvanonnata-mukhau manye stanävänanam ||39a||
hasteñuù kusumäyudhasya lalitaà räga-çriyo locanaà
saubhägyaika-gåhaà viläsa-nikaño vaidagdhya-siddhi-dhvajaù | säkñédaà mada-bändhavasya nibhåtaà kasyäpi lélä-nidheù
kakñäntar-nakha-maëòanaà sakhi navaà pracchädyatäà väsasä ||39b||
samullasat-käïcana-kuëòalojjvala- prabhäpi täpäya babhüva yeñv alam | viläsiné-ramya-mukhämbujanmasu prajajvalus teñv akåçäù kåçänavaù ||39c||
yä citra-yuddha-bhrama-çastra-päta- mäyendrajäla-pluti-läìghitäòhyä | ojasvi-gurv-akñara-bandha-gäòhä jïeyä budhaiù särabhaöéti våttiù ||40||
raudre bhayänake caiva bébhatse ca vicakñaëaiù | kävya-çobhäkaré våttir iyam itthaà prayujyate ||41||
çastroddärita-kumbhi-kumbha-vigalad-raktäkta-muktä-phalaà sphära-sphürjita-känti-kalpita-båhac-caïcac-catuñkäyitam | krodhoddhävita-dhéra-dhoraëa-lasaat-khaògägram ugrägrahaà
yuddhaà siddha-vadhü-gåhéta-subhaöaà jätaà tadä durdharam ||41a||
näyaà garji-ravo gabhéra-paruñaà türyaà tadéyaà tv idaà naite bhéma-bhujaìga-bhoga-rucayo meghä ime tad-rajäù | itthaà nätha navämbu-väha-samaye tvat-sainya-çaìkäkulä mläyad-vaktra-ruco virodhi-vanitästrasyanti naçyanti ca ||41b||
pibann asåk svadan mäàsam äkarñann antra-mälikäm | kabandha-saìkule kroñöä bhramaty eña mahä-raëe ||41c||
harña-pradhänädhika-sattva-våttis tyägottarodära-vaco-manojïä | äçcarya-saàpat-subhagä ca yä syät sä sätvaté näma matätra våttiù ||42||
nätigüòhärtha-saàpattiù çravya-çabda-manoramä | vére raudre’dbhute çänte våttir eñä matä yathä ||43||
lakñmyäs tvaà janako nidhiç ca payasäà niùçeña-ratnäkaro maryädä-niratas tvam eva jaladhe brüte’tra ko’nyädåçam | kià tv ekasya gåhaà gatasya baòavä-vahneù sadä tåñëayä
kläntasyodara-püraëe’pi na saho yat tan manäì madhyamam ||43a||
sphäritotkaöa-kaöhora-tärakäkérëa-vahni-kaëa-saàtatiù krudhä | durnimitta-taòid-äkåtir babhau dåñöir iñöa-samaräàçu-mälinaù ||43b||
atyadbhutaà narädhipa tava kértir dhavalayanty api jaganti | raktän karoti suhådo malinayati ca vairi-vadanäni ||43c||
nivåtta-viñayäsaìga-madhunä suciräya me |
ätmany eva samädhänaà manaù kevalam icchati ||43d||
pradhäna-puruña-präyä sad-vakrokti-nirantarä | bhäratéyaà bhaved våttir vérahäsyädbhutäçrayä ||44||
janma-deha-vadha-bandhanädikaà tulyam etad itaraiù samaà satäm | yat tathäpi vipuläcaläù çriyaù sähasaika-paratätra käraëam ||44a||
yaçodäkåta-rakñasya çäsitur bhuvana-druhäm |
bälye nibhåta-gambhéro harer häsaù punätu vaù ||44b||
nirbhayo’py eña bhüpälas tad dadäti dviñäà yudhi | asat teñu yaçaù çubhram ädatte cedam adbhutam ||44c||
ity ädi ramyäù pravilokya våttér dåñövä nibandhäàç ca mahä-kavénäm | älokya vaicitryam idaà vidadhyät kävyaà kaviù sajjana-citta-cauram ||45||
virasaà pratyanékaà ca duùsandhäna-rasaà tathä | nérasaà pätra-duñöaà ca kävyaà sadbhir na çasyate ||46||
vihäya janané-måtyu-çokaà mugdhe mayä saha |
yauvanaà mänaya spañöam ityädi virasaà matam ||47||
prabandhe néyate yatra rasa eko nirantaram |
mahatéà våddhim icchanti nérasaà tac ca kecana ||48||
nakha-kñatocchalat-püti-pluta-gaëòa-sthalaà ratau | pibämi vadanaà tasyäù pratyanékaà tad ucyate ||49||
täm evänucitäà gaccha jvalitä tvat-kåte tu yä |
kià te kåtyaà mayä dhürta duùsandhäna-rasaà tv idam ||50||
durjano dayitaù kämaà mano mlänaà manobhavaù | kåço viyoga-taptäyäs tasyä ity ädi nérasam ||51||
mugdhä vyäjaà vinä veçyä kanyeyaà nipuëä ratau | kula-stré sarvadä dhåñöä pätra-duñöaà tv idaà matam ||52||
anyeñv api raseñv ete doñä varjyä manéñibhiù |
yat samparkän na yäty eva kävyaà rasa-paramparäm ||53||
iti mayä kathitena pathämunä rasa-viçeñam açeñam upeyuñä | lalita-pädapadäsadalaìkåtiù
kåta-dhiyäm iha vägvanitäyate ||54||
çåìgära-tilako näma grantho’yaà grathito mayä | vyutpattaye niñevantu kavayaù käminaç ca ye ||55||
känyä kävya-kathä kédåg vaidagdhé ko rasägamaù | kià goñöhé-maëòanaà hanta çåìgära-tilakaà vinä ||56||
tripura-vadhäd eva gatäm ulläsam umäà samasta-deva-natäm | çåìgära-tilaka-vidhinä punar api rudraù prasädayati ||57||
iti çré-rudra-bhaööa-viracite çåìgära-tilakäbhidhäne kävya-rasälaìkäre
häsyädi-rasa-nirüpaëaà näma tåtéyaù paricchedaù |
